تایید انفساخ قرارداد به چه صورت امکان پذیر است؟

چگونگی تایید انفساخ قرارداد

از نظر حقوقی انفساخ به معنای این است که در بعضی شرایط علی رغم اینکه عقد یا قرارداد بصورت صحیح واقع شده است، ممکن است در مواردی بدون نیاز به اراده حقوقی جدید، منحل گردد. به عبارت دیگر هرگاه عقد صحیح بر اثر بروز امری قهراً زایل و منحل گردد، بدون اینکه انحلال مزبور توسط طرفین یا یکی از آنها انشاء شود، انفساخ حاصل می شود. در «فسخ» انحلال عقد توسط دارنده حق فسخ انشاء می شود در حالی که در «انفساخ» با بروز امری عقد خود به خود منحل می گردد و لازم نیست طرفین در زمان انحلال قصد یا رضایت داشته باشند.

انفساخ می تواند منشاء قانونی یا قراردادی داشته باشد:

1. در قرارداد شرط شود که در صورت ایجاد شرایط خاصی، مانند عدم انجام تعهد از سوی یکی از طرفین، قرارداد منفسخ، منحل، ملغی، خاتمه یافته، کان لم یکن، منتفی یا باطل گردد. این موارد انحلال عقد در آینده منوط و معلق به تحقق امری می شود که با بروز آن عقد خود به خود و بدون اینکه نیاز به فسخ داشته باشد، منحل گردد؛
2. گاهی اوقات ممکن است که انفساخ به حکم قانون باشد. مانند منفسخ شدن عقد وکالت بدلیل فوت یکی از طرفین.

پس از انفساخ قرارداد، قانوناً نیازی به ارائه دادخواست حقوقی جدید نمی باشد و فردی که از انفساخ نفع می برد، می تواند در صورت نیاز، به انفساخ استناد نماید. اما در بعضی موارد ذینفع بدلیل ادعاهای احتمالی که ممکن است از سوی طرف دیگر قرارداد مطرح گردد و یا بدلیل تعیین تکلیف موضوع قرارداد، میتواند تایید انفساخ قرارداد را از دادگاه با ارائه دادخواست مطالبه نماید. با توجه به اینکه انفساخ خود به خود حاصل می شود و تحقق آن نیاز به اظهار اراده نیست، لذا در مورد لزوم ابلاغ انفساخ (ارسال اظهارنامه) به طرف دیگر نیز به نظر می رسد که ابلاغ شرط تحقق انفساخ نیست. دادگاه در وقت تعیین شده با بررسی اظهارات طرفین و ملاحظه مدارک استنادی، رای به تایید انفساخ قرارداد می دهد.

در دعوای تایید انفساخ قرارداد خواهان کسی است که می خواهد انفساخ قرارداد را به تایید مرجع رسمی برساند و از آثار انحلال استفاده نماید. خوانده نیز طرف دیگر قرارداد می باشد. مرجع صالح جهت اقامه دعوای تایید انفساخ قرارداد در مورد اموال غیرمنقول، دادگاهی است که ملک در حوزه قضایی آن واقع شده است. پس از صدور رای مبنی بر تایید انفساخ قرارداد و قطعیت آن، رای صادره جنبه اعلامی دارد و نیازی به صدور اجرائیه نمی باشد.

در ارتباط با آثار انفساخ می توان به موارد ذیل اشاره نمود؛ اعمال حقوقی که قبل از انفساخ در عوضین انجام شده، اصولا صحیح است؛ انفساخ باعث سقوط تعهداتی خواهد شد که هنوز اجرا نشده است؛ انفساخ طرفین را به استرداد عوضی که دریافت کرده اند، ملزم می نماید؛ منافع منفصل در فاصله زمانی بین انعقاد عقد و وقوع انفساخ از آن مالک جدید و منافع متصل از آن مالک اولی است؛ انفساخ طرفین را به تسویه حساب الزام می کند؛ و در نهایت انفساخ باعث می گردد که شروط ضمن عقد نیز باطل شود.

مطلب مرتبط: الزام به ایفای تعهد به چه معناست؟

نکات مهم مرتبط با دعوای تایید انفساخ قرارداد

• دادخواست تایید انفساخ قرارداد می تواند بصورت مستقل و یا همراه با خواسته های دیگر در یک دادخواست مطرح گردد و تفاوتی وجود ندارد.
• شرط انفساخ قرارداد صرفاً در مورد قراردادی مطرح می شود که قابل انحلال باشد و انحلال آن نیاز به تشریفات خاصی نداشته باشد.
• شرط انفساخ قرارداد مربوط به آینده است و در مورد گذشته اثری ندارد. نتیجه اینکه تا قبل از انفساخ قرارداد، همه آثار حقوقی عقد معتبر می باشد.
• اگر در قرارداد فروش ملکی نوشته شود که مثلاً در صورت برگشت خوردن چک خریدار، قرارداد منفسخ می شود، اگر خریدار قبل از برگشت خوردن چک، ملک را به فرد دیگری انتقال دهد، با برگشت خوردن چک، قرارداد بین خریدار و فروشنده منفسخ می شود اما قرارداد دوم (انتقال ملک توسط خریدار به فرد دیگر) معتبر و صحیح می باشد.
• انحلال و رفع اثر از قرارداد، نتیجه قهری انفساخ قرارداد است و نظر بر اینکه تا قبل از انحلال قرارداد، مشتری حق انتقال مورد معامله را به غیر داشته است، در صورت انتقال مورد معامله قبل از انفساخ، موضوع به منزله تلف (حکمی) آن است.
• شرط انفساخ در صورتی موجب انفساخ خود به خودی عقد می شود که تمام شرایط تعیین شده جمع باشد و در صورت تغییر در این شرایط (مثل موردی که شرط انفساخ ناظر بر عدم پرداخت وجه چک و صدور گواهی عدم پرداخت باشد ولی قبلا چک با توافق بایع تبدیل شده و بایع بعد از عدم پرداخت دعوی پرداخت وجه چک طرح کرده باشد) عقد منفسخ نمی شود.
• در قرارداد مشارکت در ساخت بنا، شخصیت سازنده (مانند مورد کارهای هنری که انجام تعهد توسط شخص خاص موضوع تعهد است) علت عمده عقد نیست، بنابراین فوت وی موجب انفساخ قرارداد نمی شود.
• چنانچه در مبایعه نامه توافق شده باشد که در صورت عدم وصول الباقی ثمن، معامله منفسخ می گردد اگر خواهان گواهی عدم حضور خوانده را که حاکی از انجام تعهد او و تخلف طرف مقابل باشد ارائه نکرده باشد، به دلیل عدم تحقق مقدمات شرط انفساخ، قرارداد مذکور منفسخ نشده است.
• در صورت وجود شرط فاسخ و وقوع فسخ قرارداد، خواهان باید ابتدا اعلام انفساخ قرارداد را مطالبه کند و قبل از آن دعوای ابطال سند رسمی تنظیم ‌شده قابل استماع نیست.
• در فرض انعقاد عقد وکالت با حق توکیل به ‌غیر و حق انتقال قطعی به نام وکیل، در صورت تفویض وکالت به دیگری، فوت وکیل اول پیش از قرارداد انتقال قطعی مورد وکالت به نام وکیل دوم موجب انفساخ عقد وکالت و بطلان قرارداد انتقال نمی شود زیرا وکیل دوم در واقع وکیل موکل اصلی محسوب می شود نه وکیل اول تا با فوت وی وکالت منفسخ شود.
• جنون در صورتی باعث انفساخ عقود جایز (وکالت) می شود که جنون دائمی ‌باشد بنابراین به‌ صرف وجود جنون ادواری عقود جایز منفسخ نمی شوند.
• در صورتی که در مبایعه نامه شرط شده باشد که «اگر به هر علتی چک ثمن معامله غیر قابل وصول اعلام گردد»، مبایعه نامه باطل و بی اعتبار است، نتیجه وقوع شرط مزبور، انفساخ عقد از زمان وقوع آن شرط است بنابراین در صورت پرداخت نشدن چک مذکور، مبایعه نامه منفسخ و تمام انتقالات بعدی باطل است.
• پذیرش دعوای اعلام انفساخ نکاح به‌ علت ارتداد زوج، منوط به اقرار وی به ارتداد یا اثبات آن در محاکم دادگستری پیش از طرح دعوای انفساخ است.
• با انفساخ قرارداد، تمام تعهدات و شروط ضمن عقد و آثار و نتایج آن مرتفع می گردد و موجبی برای مطالبه خسارت تاخیر انجام تعهد باقی نمانده است.
• وجود حق فسخ یا اقاله یا انفساخ در قرارداد، صاحب حق را مستغنی از مراجعه به دادگاه جهت اعمال حق قانونی نمی نماید و فسخ قرارداد باید مقدم یا همزمان با دعوای استرداد ثمن طرح و اثبات گردد و چنانچه دعوای استرداد ثمن قبل از اثبات فسخ قرارداد مطرح شود قابلیت استماع ندارد.

مطلب مرتبط: نمونه رای تایید انفساخ مبایعه نامه

مستندات قانونی در ارتباط با دعوای تایید انفساخ قرارداد

ماده ۳۸۷ قانون مدنی

اگر مبیع قبل از تسلیم، بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع تلف شود، بیع منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد شود. مگر این که بایع برای تسلیم به حاکم یا قائم مقام او رجوع کرده باشد که در این صورت تلف از مال مشتری خواهد بود.

ماده ۴۸۳ قانون مدنی

اگر در مدت اجاره، عین مستاجره به واسطه حادثه کلا یا بعضا تلف شود، اجاره از زمان تلف نسبت به مقدار تلف شده، منفسخ میشود و در صورت تلف بعض آن، مستاجر حق دارد، اجاره را نسبت به بقیه فسخ کند یا فقط مطالبه ی تقلیل نسبی مال الاجاره کند.

ماده ۵۲۷ قانون مدنی

هرگاه زمین به واسطه فقدان آب یا علل دیگر از این قبیل، از قابلیت انتفاع خارج شود و رفع مانع ممکن نباشد، عقد مزارعه منفسخ می شود.

ماده ۵۵۱ قانون مدنی

عقد مضاربه به یکی از علل ذیل منفسخ می شود:

1. در صورت موت یا جنون یا سفه احد طرفین.
2. در صورت مفلس شدن مالک.
3. در صورت تلف شدن تمام سرمایه و ربح.
4. در صورت عدم امکان تجارتی که منظور طرفین بوده است.

ماده ۶۳۸ قانون مدنی

عاریه عقدی است. جایز و به موت هر یک از طرفین، منفسخ می شود.

ماده ۶۸۳ قانون مدنی

هرگاه متعلق وکالت از بین برود یا موکل عملی را که مورد وکالت است، خود انجام دهد یا به طور کلی عملی که منافی با وکالت وکیل باشد به جا آورد، مثل این که مالی را که برای فروش آن وکالت داده بود. خود بفروشد، وکالت منفسخ می شود.

ماده ۹۵۴ قانون مدنی

کلیه عقود، جایزه به موت احد طرفین، منفسخ می شود و همچنین به سفه در مواردی که رشد معتبر است.