آیین‌نامه اجرایی بند (ث) ماده (۱۱۳) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران (موضوع صدور گواهی انحصار وراثت توسط سازمان ثبت احوال کشور)

در این آیین‌نامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می‌روند:

1- سازمان: سازمان ثبت احوال کشور.

2- قانون: قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403.

3- مرکز: مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه‌قضائیه.

4- پایگاه: پایگاه اطلاعات خانواده سببی و نسبی سازمان ثبت احوال کشور.

5- گواهی انحصار وراثت: گواهی انحصار وراثت موضوع ماده 360 قانون امور حسبی مصوب 1319 که بر اساس این آیین‌نامه صادر می‌شود.

6- هیئت حل اختلاف: هیئت حل اختلاف موضوع ماده (۳) قانون ثبت احوال مصوب ۱۳۵۵ با اصلاحات بعدی.

7- متوفی: تبعه ایرانی مقیم ایران با خارج از ایران که وفات نموده یا حکم قطعی موت فرضی وی از سوی دادگاه صالح صادر شده است.

8- اعلام‌کنندگان وفات: کلیه اشخاص و مراجعی که به موجب قوانین و مقررات وظیفه اعلام فوت به سازمان را بر عهده دارند از قبیل مراجع قضایی و انتظامی، وزارتخانه‌های امور خارجه و بهداشت درمان و آموزش پزشکی مراکز درمانی دولتی و خصوصی، سازمان پزشکی قانونی کشور و آرامستان‌ها.

9- اعلامیه فوت: اعلامیه رسمی فوت یک فرد که حسب مورد از سوی اعلام‌کنندگان وفات صادر می‌شود.

10- دعوای مرتبط با متوفی: دعوایی که متوفی یکی از طرفین آن بوده و پس از طرح دعوا فوت کرده است.

11- ذی‌نفعان: اشخاصی از قبیل وراث، ولی و قیم وصی و موصی‌له و همسر موقت متوفی به موجب سند رسمی یا حکم قطعی دادگاه شاکی و خواهان دعاوی مرتبط با متوفی و یا محکوم‌له این دعاوی.

به منظور اجرای بند (ث) ماده (۱۱۳) قانون سازمان مکلف است در خصوص طراحی ایجاد و راه‌اندازی سامانه‌های مورد نیاز و زیرساخت‌ها و تکمیل اطلاعات لازم افراد با رعایت قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی مصوب 1401 برای صدور گواهی انحصار وراثت به صورت سامانه‌ای (سیستمی) اقدام کند.

سازمان مکلف است سامانه با سامانه‌های مربوط را به گونه‌ای طراحی کند که امکان موارد زیر برای صدور گواهی انحصار وراثت فراهم باشد:

1- تبادل اطلاعات موضوع این آیین‌نامه با قوه قضاییه و دیگر دستگاه‌های ذی‌ربط، به صورت برخط.

2- دریافت برخط اعلام واقعه وفات.

3- تشخیص مواردی از قبیل طبقات و درجات وراث، میزان سهم‌الارث آنان، موارد حَجب و موانع ارث.

4- اعلام گواهی انحصار وراثت قطعیت یافته و مراتب اصلاح آن، به نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط.

5- احراز اصالت گواهی انحصار وراثت.

6- ثبت اعتراض در خصوص گواهی انحصار وراثت صادره، مطابق مقررات این آیین‌نامه.

اعلام‌کنندگان وفات مکلفند به محض اطلاع مراتب فوت را به صورت برخط به سازمان اعلام کنند.

تبصره- مراجع مذکور مکلفند در تمهید و تهیه زیرساخت‌های لازم برای اعلام برخط واقعه وفات با سازمان همکاری کنند.

اعلام‌کنندگان وفات باید در اعلامیه فوت موارد زیر را درج کنند:

1- هویت و جنسیت متوفی.

2- دین و مذهب متوفی، در صورت امکان.

3- زمان وقوع فوت و در صورت عدم امکان، بازه زمانی آن.

4- زمان وفات طفل از حیث قبل از تولد یا پس از آن.

5- تعیین تقدم و تأخر فوت متوفیان در یک واقعه با وجود احتمال رابطه توارث، در صورت امکان.

تبصره- در مواردی که فوت به سبب حوادثی مانند غرق، تصادف، زلزله، آتش‌سوزی، انفجار و سقوط هواپیما رخ می‌دهد، مرجع قضایی در دستورات خود، نوع حادثه را نیز به سازمان پزشکی قانونی کشور اعلام می‌کند. سازمان مذکور مکلف است در صورت اطلاع از نوع و جزئیات حادثه، در اعلامیه فوت، آن‌ها را قید کند.

سازمان پزشکی قانونی کشور مکلف است در مواردی که هیئت حل اختلاف حسب مورد براساس تقاضای اشخاص یا رأساً درخواست بررسی تشخیص بارداری یا ارائه اطلاعات موضوع ماده (۵) این آیین‌نامه را دارد، بدون نیاز به دستور مقام قضایی اقدام کرده و نتیجه آنها را به‌صورت برخط به سازمان اعلام کند.

تبصره- سازمان پزشکی قانونی کشور در اجرای این ماده می‌تواند از ظرفیت گروه پزشکی معتمد موضوع بند (ب) ماده (۱۱۵) قانون و با رعایت آیین‌نامه اجرایی بند مذکور، استفاده کند.

مرکز مکلف است امکان ارسال برخط داده‌ها و اطلاعاتی که در صدور گواهی انحصار وراثت و اصلاح آن مؤثر است (از قبیل احکام قطعی دایر بر موت فرضی، موارد اعتراض درخصوص آرای هیئت حل اختلاف در مراجع قضایی و آرای قطعی دادگاه در رابطه با این موارد، اطلاعات مورد نیاز سازمان پس از ثبت واقعه وفات مانند هویت طرفین دعاوی مرتبط با متوفی، مفاد آرای قطعی نفی یا اثبات نسب و وجود گواهی انحصار وراثت صادره توسط قوه قضاییه و همچنین احکام قطعی حجر، رفع حجر، نصب و عزل قیّم و نصب و ضمّ امین) را به سازمان فراهم کند.

تبصره- مفاد این ماده مانع ارائه اطلاعات مذکور از سوی ذی‌نفعان به سازمان، در مواردی که امکان ارسال برخط آنها وجود ندارد، نیست.

سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلف است امکان استعلام وجود عقدنامه دائم و موقت رسمی، وصیت‌نامه رسمی با شماره ملی وصی و موصی‌له را پس از ثبت واقعه وفات، به‌صورت برخط برای سازمان فراهم کند.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است امکان استعلام بارداری و همچنین سقط و زایمان حمل را براساس اطلاعات سامانه موضوع ماده (۵۴) قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب 1400، به صورت برخط برای سازمان فراهم کند.

سازمان مکلف است ظرف بیست روز پس از ثبت واقعه وفات و بدون نیاز به درخواست، گواهی انحصار وراثت را براساس داده‌ها و اطلاعات موجود از قبیل اطلاعات پایگاه و مفاد آرای قطعی دادگاه، تنظیم و به ورّاث قانونی و ذی‌نفعانی که اطلاعات آنان در سازمان موجود بوده و ذی‌نفع بودن آنها محرز می‌باشد، به صورت سامانه‌ای (سیستمی) ابلاغ کند.

تبصره- چنانچه وارثی شناسایی نشود و یا در صورت محجور بودن هر یک از ورّاث، گواهی مذکور به دادستان محل ابلاغ می‌شود.

سازمان در گواهی انحصار وراثت موارد زیر را درج می‌کند:

1- تعیین ورّاث و میزان سهم‌الارث هر یک از آنان، با رعایت قوانین و مقررات حاکم بر احوال شخصیه.

2- وجود وصیت‌نامه رسمی با ذکر مشخصات وصی و موصی‌له.

3- مهلت اعتراض به گواهی مذکور و مرجع رسیدگی به آن و همچنین چگونگی قطعیت گواهی.

تبصره ۱- در صورتی که براساس گواهی پزشکی قانونی یا با استعلام از سامانه موضوع ماده (۵۴) قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب 1400 حملی موجود باشد، گواهی انحصار وراثت با تصریح به وجود حمل صادر می‌شود.

تبصره ۲- به منظور آگاهی شهروندان از حقوق مترتب بر گواهی انحصار وراثت، سازمان، اطلاعات و قواعد حقوق مدنی ضروری از جمله تقسیم ارث حمل و حقوق و دیونی که به ماترک تعلق می‌گیرد را در پیوست گواهی یاد شده درج می‌کند.

گواهی انحصار وراثت صادره از سوی سازمان، ظرف ده روز پس از ابلاغ، قابل اعتراض در هیئت حل اختلاف است.

تبصره- سازمان مکلف است امکان ثبت اعتراض به گواهی انحصار وراثت را از طریق ادارات ثبت احوال، دفاتر ارائه‌دهنده خدمات ثبت احوال و همچنین به‌صورت غیرحضوری از روش‌هایی مانند ثبت درخواست در تارنمای سازمان فراهم کند.

هیئت حل اختلاف پس از وصول اعتراض، ادله و مدارک ارائه شده را بررسی و در خصوص تأیید یا رد اعتراض، رای مقتضی را صادر می‌نماید و به تمامی اشخاصی که گواهی مذکور به آنان ابلاغ شده و همچنین شخص معترض، به صورت سامانه‌ای (سیستمی) ابلاغ می‌کند. آرای هیئت ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض در دادگاه ذی‌صلاح است و فرد معترض باید ظرف بیست روز گواهی ثبت اعتراض در دادگاه را به سازمان اعلام کند.

تبصره ۱- در مورد محجوران، رای صادره به دادستان محل ابلاغ خواهد شد.

تبصره ۲- هیئت حل اختلاف مکلف است مهلت اعتراض به رای و مرجع رسیدگی به آن را در رای صادره قید کند.

در صورت تعدد اعتراض‌کنندگان به گواهی انحصار وراثت، به کلیه اعتراض‌ها در هیئت حل اختلاف به‌صورت یکجا و توأمان رسیدگی می‌شود.

سازمان براساس رای قطعی شده هیئت حل اختلاف یا دادگاه، گواهی انحصار وراثت خود را اصلاح و ابلاغ می‌کند.

ایرادهای موجود شکلی و سهو قلم و از جا افتادگی کلمات در گواهی انحصار وراثت که براساس اطلاعات موجود در سامانه‌های سازمان قابل رفع باشد، به هیئت حل اختلاف ارجاع نمی‌شود و در این موارد، سازمان گواهی انحصار وراثت اصلاحی را صادر و به اشخاص مربوط ابلاغ می‌کند. گواهی اصلاحی مذکور مطابق ترتیبات این آیین‌نامه، قابل اعتراض می‌باشد.

در موارد زیر گواهی انحصار وراثت، قطعی است و قابلیت استناد در دستگاه‌های اجرایی و سایر مراجع را دارد:

1- نسبت به گواهی انحصار وراثت ظرف مهلت ده روز از تاریخ ابلاغ اعتراضی صورت نگیرد.

2- نسبت به رای هیئت حل اختلاف ظرف بیست روز اعتراضی صورت نگیرد که در این صورت گواهی انحصار وراثت براساس رای هیئت مذکور صادر می‌شود.

3- در موارد اعتراض به رای هیئت حل اختلاف، رای قطعی دادگاه صادر شود که در این صورت گواهی انحصار وراثت براساس رای قطعی دادگاه صادر می‌شود.

در صورت صدور حکم قطعی از سوی مراجع قضایی که مؤثر بر مفاد گواهی انحصار وراثت باشد از قبیل اثبات یا نفی نسب و آراء مبنی بر اصلاح تاریخ فوت، مرجع قضایی مربوط مکلف است رای مذکور را به سازمان اعلام کند. سازمان نیز مکلف است گواهی انحصار وراثت اصلاحی را صادر و به ورّاث قانونی، ذی‌نفعان، شخص متقاضی و حسب مورد دادستان ابلاغ کند.

در مواردی که به جهاتی از قبیل اقامه دعوا یا اجرای اسناد لازم‌الاجرا نیاز به گواهی انحصار وراثت باشد و امکان استعلام برخط برای مراجع مربوط از جمله دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دفاتر اسناد رسمی وجود نداشته باشد، این مراجع مکلفند درخصوص اخذ گواهی انحصار وراثت از سازمان اقدام کنند.

در مورد اعلامیه‌های فوت صادر شده تا پیش از اجرای قانون که منتهی به صدور گواهی انحصار وراثت نشده است، در صورت درخواست هر یک از وراث یا ذی‌نفعان و یا به موجب دستور مرجع قضایی با اعلام مرکز در موارد نیاز اشخاص برای شناسایی وراث متوفی جهت اقامه دعوا، سازمان مکلف است گواهی انحصار وراثت را ظرف بیست روز از تاریخ دریافت درخواست یا دستور، با رعایت ترتیب مقرر در این آیین‌نامه صادر کند.

هرگونه اتصال یا تبادل اطلاعات بین سامانه‌های موضوع این آیین‌نامه، براساس قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی مصوب 1401 انجام می‌شود.

در مواردی که هیچ‌گونه داده یا اطلاعاتی راجع‌به متوفی در پایگاه‌های اطلاعاتی سازمان موجود نباشد به طوری که سازمان امکان صدور گواهی انحصار وراثت را نداشته باشد سازمان باید ظرف 20 روز، عدم امکان صدور گواهی را به متقاضی اعلام نماید. متقاضی صدور گواهی مذکور می‌تواند به دادگاه صالح مراجعه کند. رسیدگی به درخواست اصلاح گواهی‌های انحصار وراثت که توسط مراجع قضایی صادر شده است، در دادگاه صالح به عمل می‌آید.

نحوه ابلاغ و اعلام الکترونیکی برگه (فرم)های مربوط به صدور گواهی انحصار وراثت به‌موجب شیوه‌نامه‌ای است که توسط سازمان تهیه و ابلاغ می‌شود.