آیین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین

در اجرای بند 11 از اصل یکصد و دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در خصوص عفو، تخفیف و تبدیل مجازات و آثار تبعی حکم محکومین در حدود موازین اسلامی، کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین در مرکز و استان‌ها که از این پس در این آیین‌نامه کمیسیون مرکزی و استانی نامیده می‌شود تشکیل می‌گردد.

کمیسیون مرکزی مرکب از پنج نفر قضات آشنا به احکام شرع انور و قانون با پایه قضایی ده به بالا تشکیل می‌گردد که توسط رئیس قوه قضائیه برای مدت پنج سال منصوب می‌شوند.

رئیس قوه قضائیه یک نفر از اعضاء را برای مدت پنج سال به عنوان رئیس کمیسیون مرکزی انتخاب می‌نماید. جلسات کمیسیون با حضور حداقل سه عضو رسمیت خواهد یافت و تصمیمات با سه رأی موافق معتبر خواهد بود.

کمیسیون استانی مرکب از رئیس کل دادگستری استان، نماینده حوزه نظارت قضایی ویژه قوه قضائیه مستقر در استان، دادستان مرکز استان و مدیرکل زندان‌های استان به ریاست رئیس کل دادگستری استان تشکیل می‌گردد. جلسات کمیسیون با حضور سه نفر از اعضاء رسمیت خواهد یافت و تصمیمات با سه رأی موافق معتبر است.

در پرونده‌های محاکم نظامی کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح، معاون حقوقی و قضایی و معاون نظارت و بازرسی سازمان تشکیل می‌گردد. تصمیمات کمیسیون مزبور پس از اخذ نظر کمیسیون مقدماتی مرکب از رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان، دادستان نظامی استان و مدیرکل سازمان زندان‌های استان با رأی اکثریت اعضاء معتبر خواهد بود.

اشخاص زیر می‌توانند درخواست عفو را پیشنهاد کنند:

۱- رئیس دادگستری مربوط؛

۲- دادستان مربوط؛

۳- قاضی ناظر زندان مربوط؛

۴- رئیس زندان مربوط؛

۵- محکوم علیه؛

۶- پدر و مادر و همسر و فرزندان محکوم علیه.

رئیس کل دادگستری هر استان مسئول تشکیل جلسات و نظارت بر حسن انجام وظایف کمیسیون استانی در مورد عفو و تخفیف مجازات محکومین دادگاه‌های عمومی و انقلاب است و پس از انجام تحقیقات لازم و احراز صحت مندرجات مدارک مربوط و اخذ نظریه اداره اطلاعات در رابطه با جرائم گروهکی و امنیتی و نظریه ستاد مبارزه با مواد مخدر در جرائم مهم مواد مخدر مانند قاچاق مسلحانه یا سازمان یافته و نیز محکومین به اعدام، حبس ابد و حبس بیش از بیست سال در یک دادنامه، نسبت به تشکیل جلسات کمیسیون استانی اقدام می‌نماید.

تبصره- اداره اطلاعات و ستاد مبارزه با مواد مخدر موظفند از تاریخ وصول استعلام حداکثر ظرف یک ماه پاسخ مقتضی را ارسال نمایند.

در صورتی که نظر کمیسیون استانی یا کمیسیون سازمان قضایی نیروهای مسلح پس از رسمیت جلسه و ارزیابی مدارک و احراز شرایط بر عفو باشد، ضمن تشریح جهات و دلائل گزارش کاملی از وضعیت محکومین استان یا سازمان را به طور مستدل و مستند همراه با جمع‌بندی و پیشنهاد به دبیرخانه کمیسیون مرکزی ارسال می‌نمایند و در غیر این‌صورت سابقه را بایگانی خواهند نمود، مگر مواردی که براساس دستور رئیس قوه قضائیه برای رسیدگی و تعیین تکلیف نهایی، موضوع به کمیسیون مرکزی ارجاع شود.

تبصره- اجرای احکام اعدام و حدود شرعی که زمینه عفو را از بین می‌برد با ثبت درخواست عفو تا اعلام نظر قطعی کمیسیون مرکزی و معلوم شدن نتیجه درخواست عفو، متوقف می‌شود.

در پیشنهاد عفو، تخفیف و تبدیل مجازات باید مدارک متضمن اطلاعات زیر پیوست گردد:

۱- مشخصات محکوم علیه شامل: نام و نام خانوادگی، شهرت، نام پدر، شماره ملی، شماره شناسنامه و محل صدور آن، تاریخ تولد، تابعیت، شغل، سواد، تأهل، تعداد عائله و داشتن و نداشتن سرپرست.

۲- تاریخ شروع اجرای مجازات و مدتی که محکوم علیه پیش از شروع به اجراء در بازداشت بوده است.

۳- پیشینه کیفری (در صورت داشتن نوع و تعداد و شرح آن قید گردد.)

۴- استیفاء یا عدم استیفاء حق شاکی خصوصی و کیفیت آن.

۵- جرم ارتکابی، میزان محکومیت قطعی، مانده محکومیت در تاریخ تنظیم فرم و میزان عفو درخواستی.

۶- سوابق استفاده از عفو یا تخفیف و میزان آن.

۷- وضعیت اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، جسمانی و معیشتی عائله محکوم علیه.

۸- تاریخ تنظیم فرم پیشنهاد عفو.

۹- کیفرخواست، رأی بدوی، رأی تجدیدنظر و رضایت نامه حسب مورد.

۱۰- در مورد محکومیت به اعدام عندالاقتضاء اصل پرونده به ضمیمه برگ پیشنهاد عفو.

قاضی اجرای احکام شهرستان با وصول تقاضای عفو مکلف است، نکات ذکر شده را از پرونده محکوم علیه با دقت نظر، استخراج و ضمائم به صورت خوانا و مصدّق از مدارک مورد نیاز تهیه و با ذکر نام و نام خانوادگی و سمت خود، آن را گواهی نماید و حداکثر ظرف سه روز به دبیرخانه کمیسیون استانی ارسال نماید.

به منظور تحقیق در فرآیند شرایط عفو و سیاست‌های کلان قضایی در مورد زندانیان، کمیسیون‌های مرکزی و استانی می‌توانند رأساً یا با تعیین و اعزام هیأت به ترتیب به زندان‌های سراسر کشور و زندان‌های همان استان، بر صحت آن نظارت نمایند.

دبیرخانه کمیسیون مرکزی در تهران تشکیل و امور مربوطه به پیشنهادهای عفو را در دفاتر و رایانه ثبت و آماده طرح در کمیسیون می‌نماید و دبیرخانه کمیسیون استانی، تحت نظارت و مسئولیت رئیس کل دادگستری تشکیل و به امور مربوط رسیدگی و نسبت به آماده نمودن درخواست‌ها جهت طرح در کمیسیون و انعکس مراتب به دبیرخانه کمیسیون مرکزی اقدام می‌نماید.

مدیرکل سجل کیفری و عفو و بخشودگی به عنوان دبیر کمیسیون مرکزی، مسئولیت پیگیری امور اداری مربوط به عفو و بخشودگی را عهده‌دار است.

دبیر کمیسیون موظف است درخواست‌ها و پیشنهادهای عفو یا تخفیف مجازات محکومین را به ترتیب تاریخ وصول ثبت و حداکثر ظرف پانزده روز توسط کارشناسان اداره عفو و بخشودگی بررسی و بلافاصله پس از تکمیل شرایط ذکر شده در این آیین‌نامه به منظور طرح به کمیسیون مرکزی ارسال نماید.

کمیسیون‌های مرکزی و استانی، حداقل هر پانزده روز یک بار و در مواقع ضروری به صورت فوق العاده تشکیل جلسه می‌دهند. کمیسیون استانی درخواست‌های رسیده را بررسی و تصمیمات اتخاذ شده را یک ماه پیش از موعد مقرر به کمیسیون مرکزی تقدیم می‌نماید و کمیسیون مزبور باید حداکثر بیست روز قبل از موعد مقرر فهرست اسامی دارندگان شرایط عفو را توسط رئیس کمیسیون مرکزی به رئیس قوه قضائیه تقدیم دارد و پیشنهاد عفو باید پانزده روز قبل از مناسبت مقرر به محضر مقام معظم رهبری تقدیم شود.

کمیسیون مرکزی موظف است اسامی زندانیان واجد شرایط را به تفکیک استان، شهرستان و محکومین سازمان قضایی نیروهای مسلح و ویژه روحانیت را در 2 لیست به شرح زیر تنظیم نماید:

الف- زندانیان مشمول عفو اعطایی منجر به آزادی.

ب- زندانیان مشمول عفو اعطایی منجر به تخفیف یا تبدیل مجازات.

حوزه ریاست قوه قضائیه اسامی آن دسته از زندانیانی که عفو اعطایی منجر به آزادی آنان می‌شود را بلافاصله به سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی ارسال نموده تا در اسرع وقت و از طریق مقتضی به زندان‌های سراسر کشور ابلاغ گردد و تحت نظارت دادستان مربوط در صورتی که به جهت دیگری بازداشت نباشند بلافاصله نسبت به آزادی محکومین مزبور اقدام و نتیجه را ظرف ده روز گزارش نمایند.

دبیر کمیسیون مرکزی اسامی آن دسته از زندانیانی که عفو اعطایی آنان منجر به تخفیف و یا تبدیل مجازات می‌شود را رأساً به دادستان‌های محل ابلاغ تا با نظارت رئیس دادگستری مربوط حداکثر ظرف بیست روز پس از وصول نسبت به اعمال عفو اقدام و مراتب را گزارش نمایند.

فهرست عفو محکومین دادگاه‌های نظامی سراسر کشور و ویژه روحانیت به سازمان قضایی نیروهای مسلح مرکز و دادستان ویژه روحانیت برای ابلاغ، اجراء و نظارت مطابق مفاد این آیین‌نامه ارسال می‌گردد.

چنانچه عفو محکومین فاقد برخی از شرایط، ضرورت یابد، رئیس قوه قضائیه می‌تواند عفو آنان را به طور جداگانه و با ذکر علل مرجح پیشنهاد کند.

کمیسیون‌های مرکزی، استانی و سازمان قضایی نیروهای مسلح می‌توانند به عنوان تخفیف مجازات محکومین، تبدیل مجازات تعیین شده به مجازاتی از نوع دیگر را مناسب‌تر به حال محکوم علیه باشد، پیشنهاد کنند.

مراجع قضایی و قانونی موظفند پاسخ استعلامات دبیرخانه کمیسیون‌های مرکزی، استانی و سازمان قضایی نیروهای مسلح را در اسرع وقت تهیه و ارسال دارند و همچنین تصمیمات متخذه کمیسیون‌های مزبور را بر حسب مورد در جهت انجام وظایف واگذار شده بدون تأخیر اجراء نمایند.

قوه قضائیه در هر یک از مناسبت‌های زیر می‌تواند پیشنهاد عفو دهد:

1- ولادت حضرت رسول اکرم (ص)، ۱۲ تا ۱۷ ربیع الاول.

۲- مبعث حضرت رسول اکرم (ص)، ۲۷ رجب.

۳- ولادت حضرت امیرالمؤمنین (ع)، ۱۳ رجب.

۴- ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) ویژه عفو محکومین نسوان، 20 جمادی الثانی.

۵- ولادت حضرت امام حسین (ع)، ۳ شعبان.

۶- ولادت حضرت قائم (عج)، ۱۵ شعبان.

۷- عید سعید فطر، اول شوال.

۸- عید سعید قربان، ۱۰ ذیحجه.

۹- عید سعید غدیر، ۱۸ ذیحجه.

۱۰- سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، 22 بهمن.

۱۱- عید نوروز، اول فروردین.

۱۲- سالروز جمهوری اسلامی، 12 فروردین.

۱۳- سالروز حماسه فتح خرمشهر ویژه عفو محکومین نیروهای مسلح، 3 خرداد.

۱۴ (الحاقی 03-04-1388)- سالروز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی، ۱۴ مرداد.

۱۵ (اصلاحی 03-04-1388)- سایر مناسبت‌هایی که مقام معظم رهبری موافقت فرمایند.

سیاست‌های عفو، تخفیف و تبدیل مجازات عبارتند از:

۱- توجه به تدابیر و منویات مقام معظم رهبری در مقاطع اعطای عفو.

۲- تلقی عفو محکومیت به عنوان یک اقدام معنوی و عنایت نظام جمهوری اسلامی.

۳- توجه به میزان تأثیر مجازات، اصلاح بزهکار، احراز ندامت.

۴- توجه به ضرورت‌ها، مصالح اجتماعی، سیاسی و منطقه ای.

۵- توجه به موارد حق الناس و فراهم بودن شرایط و موجبات تأمین ضرر و زیان شاکی خصوصی.

۶- توجه به وضعیت و شخصیت محکوم و خانواده وی و اصلاح مجرم.

۷- توجه به سوابق کیفری از جهت تکرار و تعدد جرم.

۸- عدم اعلام عفو تا قبل از زمان صدور عفو.

۹- رعایت اصل طبقه بندی اطلاعات در تمام مراحل عفو.

۱۰- اعطای عفو موجب بیهوده جلوه دادن امر قضاء، احکام صادره و اجرای کیفرهای قانونی نشود.

شرایط عفو، تخفیف و تبدل مجازات عبارتند از:

۱- رعایت سیاست‌ها و تدابیر مندرج در این آیین‌نامه.

۲- محکومین به اعدام که مجازاتشان با استفاده از عفو به حبس ابد تبدیل شده، در صورت تحمل حداقل ده سال حبس از تاریخ عفو قبلی.

۳- عفو محکومین به حبس ابد پس از تحمل ده سال حبس.

۴- محکومین به حبس ابد که حبس آنان به پانزده سال تقلیل یافته، پس از گذشت پنج سال از تاریخ عفو قبلی.

۵- محکومین غیر از حبس ابد در صورت تحمل یک سوم باقی مانده حبس از تاریخ عفو قبلی.

تبصره- محکومینی که حبس آنان قبلاً مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات قرار گرفته و به جهت جزای نقدی در زندان به سر می‌برند و عاجز از پرداخت می‌باشند، در صورت احراز سایر جهات عفو، مورد عفو قرار می‌گیرند.

موارد زیر مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات نمی‌شود:

۱- قاچاقچیان حرفه ای.

۲- موارد حق الناس.

۳- سرقت مسلحانه.

۴- تجاوز به زنای به عنف.

۵- مصادیق مهم جرائمی از قبیل: جاسوسی، محاربه، قاچاق سلاح و مهمات، اختلاس، ارتشاء و آدم ربایی.

۶- محکومین به جرائم مستوجب حد شرعی اعدام و رجم مانند زنای محصنه و لواط مشروط بر اینکه جرم آنان با شهادت شهود عادل ثابت شده باشد.

تبصره- حرفه ای بودن و تعیین تصادیق مهم مقرر در این ماده به تشخیص رئیس قوه قضائیه است.

اجرای مواد ۷۲، ۱۲۶ و ۱۸۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ از شمول این آیین‌نامه خارج است و مراجع قضایی تقاضای عفو طبق مواد مذکور را مستقیماً به حوزه نظارت قضایی ویژه قوه قضائیه ارسال نمایند.

برای محکومینی که تقاضای عفو آنان از طرف کمیسیون‌ها رد شده، طرح مجدد درخواست عفو صرفاً برای یک نوبت دیگر با رعایت شرایط این آیین‌نامه بلامانع است.

نظر کمیسیون‌ها در رد یا قبول پیشنهاد عفو یا تخفیف مجازات باید کتبی، مستدل و مستند باشد.

در خصوص محکومینی که واجد شرایط مذکور در فصل چهارم این آیین‌نامه نیستند لیکن صلاحیت برخورداری از عفو را به استناد ماده 20 دارند، کمیسیون استانی پیشنهاد عفو آنان را طی فهرست جداگانه با تصریح به علل مرجح و انضمام مدارک مربوط به کمیسیون مرکزی ارسال نموده تا پس از بررسی به نظر رئیس قوه قضائیه برسد.

این آیین‌نامه در ۴ فصل و ۳۱ ماده و ۴ تبصره در تاریخ 12-09-1387 مورد تصویب رئیس قوه قضائیه قرار گرفت. از تاریخ تصویب این آیین‌نامه، آیین‌نامه کمیسیون عفو و بخشودگی مصوب ۱۹ آذر ۱۳۷۳ و آیین‌نامه کمیسیون عفو، تخفیف و تبدیل مجازات مصوب ۱۶ مرداد ۱۳۸۷ ملغی است.