قانون مدیریت پسماندها

جهت تحقق اصل پنجاهم (50) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ‌به منظور حفظ محیط زیست کشور از آثار زیانبار پسماندها و مدیریت بهینه آنها، کلیه ‌وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و موسسات و نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی که‌ شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام می‌باشد و کلیه شرکت‌ها و موسسات و اشخاص حقیقی ‌و حقوقی موظفند مقررات و سیاست‌های مقرر در این قانون را رعایت نمایند.
 

عبارات و اصطلاحاتی که در این قانون به کار رفته است دارای معانی زیر‌ می‌باشد:

‌الف- سازمان: سازمان حفاظت محیط زیست.

ب- پسماند: به مواد جامد، مایع و گاز (‌غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به طور ‌مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زائد تلقی می‌شود. ‌پسماندها به پنج گروه تقسیم می‌‌شوند:

1- پسماندهای عادی:

به کلیه پسماندهایی گفته می‌شود که به صورت معمول از فعالیت‌های روزمره انسانها ‌در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید می‌شود از قبیل زباله‌های خانگی و نخاله‌های ‌ساختمانی.

2- پسماندهای پزشکی (‌بیمارستانی)
‌به کلیه پسماندهای عفونی و زیان‌آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی، درمانی، ‌آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می‌شود. سایر پسماندهای ‌خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است.

3- پسماندهای ویژه:

‌به کلیه پسماندهایی گفته می‌شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص ‌خطرناک از قبیل سمیت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به‌ مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای‌ عادی، صنعتی، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند جزء پسماندهای ویژه محسوب ‌می‌شوند.

4- پسماندهای کشاورزی:

به پسماندهای ناشی از فعالیت‌های تولیدی در بخش کشاورزی گفته می‌شود از قبیل ‌فضولات، لاشه حیوانات (‌دام، طیور و آبزیان) محصولات کشاورزی فاسد یا غیرقابل‌ مصرف.

5- پسماندهای صنعتی:

‌به کلیه پسماندهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی و پسماندهای پالایشگاهی‌ صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می‌شود از قبیل براده‌ها، سرریزها ‌و لجن‌های صنعتی.

ج- مدیریت اجرایی پسماند: شخصیت حقیقی یا حقوقی است که مسئول‌ برنامه‌ریزی، ساماندهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به تولید، جمع‌آوری،‌ ذخیره‌سازی، جداسازی، حمل و نقل، بازیافت، پردازش و دفع پسماندها و همچنین‌ آموزش و اطلاع‌رسانی در این زمینه می‌باشد.

1- دفع: کلیه روش‌های از بین بردن یا کاهش خطرات ناشی از پسماندها از قبیل‌ بازیافت، دفن بهداشتی، زباله‌‌سوزی.

2- پردازش: کلیه فرایندهای مکانیکی، شیمیایی، بیولوژیکی که منجر به تسهیل در‌ عملیات دفع گردد.

‌د- منظور از آلودگی همان تعریف مقرر در ماده (9) قانون حفاظت و بهسازی محیط ‌زیست - مصوب 1353/03/28 - است.

‌تبصره 1- پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی، صنعتی و‌ کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند، جزء پسماندهای ویژه محسوب می‌شوند.

‌تبصره 2- فهرست پسماندهای ویژه از طرف سازمان، با همکاری دستگاه‌های‌ ذی‌ربط تعیین و به تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست خواهد رسید.

تبصره 3- پسماندهای ویژه پرتوزا تابع قوانین و مقررات مربوط به خود می‌باشند.

‌تبصره 4- لجن‌های حاصل از تصفیه فاضلاب‌های شهری و تخلیه چاه‌های جذبی ‌فاضلاب خانگی در صورتی که خشک یا کم رطوبت باشند، در دسته پسماندهای عادی ‌قرار خواهند گرفت.

موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران موظف است با همکاری ‌وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر دستگاه‌ها حسب مورد، استاندارد‌ کیفیت و بهداشت محصولات و مواد بازیافتی و استفاده‌های مجاز آنها را تهیه نماید.

دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط موظفند جهت بازیافت و دفع پسماندها‌ تدابیر لازم را به ترتیبی که در آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون مشخص خواهد شد، اتخاذ‌ نمایند. آیین‌نامه اجرایی مذکور می‌بایستی دربرگیرنده موارد زیر نیز باشد:

1- مقررات تنظیم شده موجب گردد تا تولید و مصرف، پسماند کمتری ایجاد‌ نماید.

2- تسهیلات لازم برای تولید و مصرف کالاهایی که بازیافت آنها سهل‌تر است، ‌فراهم شود و تولید و واردات محصولاتی که دفع و بازیافت پسماند آنها مشکل‌تر است، ‌محدود شود.

3- تدابیری اتخاذ شود که استفاده از مواد اولیه بازیافتی در تولید گسترش یابد.

4- مسئولیت تأمین و پرداخت بخشی از هزینه‌های بازیافت بر عهده تولیدکنندگان ‌محصولات قرار گیرد.

مدیریت‌های اجرایی پسماندها موظفند بر اساس معیارها و ضوابط وزارت ‌بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ترتیبی اتخاذ نمایند تا سلامت، بهداشت و ایمنی‌ عوامل اجرایی تحت نظارت آنها تأمین و تضمین شود.

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و سایر رسانه‌هایی که نقش ‌اطلاع‌رسانی دارند و همچنین دستگاه‌های آموزشی و فرهنگی موظفند جهت ‌اطلاع‌رسانی و آموزش، جداسازی صحیح،‌ جمع‌آوری و بازیافت پسماندها اقدام و با‌ سازمان‌ها و مسئولین مربوط همکاری نمایند.

تبصره (اصلاحی 08-04-1390)- وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، کشور و بهداشت، درمان ‌و آموزش پزشکی به منظور کاهش پسماندهای کشاورزی، موظفند نسبت به اطلاع‌رسانی ‌و آموزش روستائیان و تولیدکنندگان اقدام لازم را به عمل آورند.

مدیریت اجرایی کلیه پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهرها و روستاها‌ و حریم آنها به عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و در خارج از حوزه و وظایف شهرداری‌ها و ‌دهیاری‌ها به عهده بخشداری‌ها می‌باشد. مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی و ویژه به‌ عهده تولیدکننده خواهد بود. در صورت تبدیل آن به پسماند عادی به عهده شهرداری‌ها، ‌دهیاری‌ها و بخشداری‌ها خواهد بود.

‌تبصره- مدیریت‌های اجرایی می‌توانند تمام یا بخشی از عملیات مربوط به‌ جمع‌آوری، جداسازی و دفع پسماندها را به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار نمایند.

مدیریت اجرایی می‌تواند هزینه‌های مدیریت پسماند را از تولیدکننده‌ پسماند با تعرفه‌ای که طبق دستورالعمل وزارت کشور توسط شوراهای اسلامی بر حسب ‌نوع پسماند تعیین می‌شود، دریافت نموده و فقط صرف هزینه‌های مدیریت پسماند‌ نماید.

وزارت کشور با هماهنگی سازمان موظف است برنامه‌ریزی و تدابیر لازم‌ برای جداسازی پسماندهای عادی را به عمل آورده و برنامه زمان‌بندی آن را تدوین نماید.‌ مدیریت‌های اجرایی مندرج در ماده (7) این قانون موظفند در چارچوب برنامه فوق و در‌ مهلتی که در آیین‌نامه اجرایی این قانون پیش‌بینی می‌شود، کلیه پسماندهای عادی را ‌به‌ صورت تفکیک شده جمع‌آوری، بازیافت یا دفن نمایند.

وزارت کشور موظف است در اجرای وظایف مندرج در این قانون ظرف ‌مدت شش ماه پس از تصویب این قانون، نسبت به تهیه دستورالعمل تشکیلات و ‌سامان‌دهی مدیریت اجرایی پسماندها در شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و بخشداری‌ها اقدام ‌نماید.

(اصلاحی 08-04-1390)- سازمان موظف است با همکاری وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و‌ آموزش پزشکی (‌در مورد پسماندهای پزشکی)، صنعت، معدن و تجارت، نیرو و نفت (‌در مورد‌ پسماندهای صنعتی و معدنی)، جهاد کشاورزی (‌در مورد پسماندهای کشاورزی) ضوابط و‌ روش‌های مربوط به مدیریت اجرایی پسماندها را تدوین و در شورای ‌عالی حفاظت محیط زیست به تصویب برساند. وزارتخانه‌های مذکور مسئول نظارت بر اجرای ضوابط و ‌روش‌های مصوب هستند.

محل‌های دفن پسماندها بر اساس ضوابط زیست‌ محیطی توسط وزارت ‌کشور با هماهنگی سازمان و وزارت جهاد کشاورزی تعیین خواهد شد.

‌تبصره 1- شورای عالی شهرسازی و معماری موظف است در طرح‌های ناحیه‌ای‌ جامع، مناطق مناسبی را برای دفع پسماندها در نظر بگیرد.

تبصره 2- وزارت کشور موظف است اعتبارات، تسهیلات و امکانات لازم را جهت ‌ایجاد و بهره‌برداری از محل‌های دفع پسماندها رأساً یا توسط بخش خصوصی فراهم ‌نماید.

مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش‌ آنها در محیط و یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است.

نقل و انتقال برون مرزی پسماندهای ویژه تابع مقررات کنوانسیون بازل و‌ با نظارت مرجع ملی کنوانسیون خواهد بود. نقل و انتقال درون مرزی پسماندهای ویژه‌ تابع آیین‌نامه اجرایی مصوب هیأت وزیران خواهد بود.

تولیدکنندگان آن دسته از پسماندهایی که دارای یکی از ویژگی‌های‌ پسماندهای ویژه نیز می‌باشند، موظفند با بهینه‌سازی فرآیند و بازیابی، پسماندهای خود‌ را به حداقل برسانند و در مواردی که حدود مجاز در آیین‌نامه اجرایی این قانون پیش‌بینی‌ شده است، در حد مجاز نگهدارند.

(اصلاحی جزای نقدی 30-03-1403)- نگهداری، مخلوط کردن، جمع‌آوری، حمل و نقل، خرید و فروش، دفع، ‌صدور و تخلیه پسماندها در محیط بر طبق مقررات این قانون و آیین‌نامه اجرایی آن خواهد ‌بود. در غیر این‌صورت اشخاص متخلف به حکم مراجع قضایی به جزای نقدی در بار اول ‌برای پسماندهای عادی از 23,000,000 تا 1,000,000,000 ریال و برای سایر پسماندها از 92,000,000 تا 1,000,000,000 ریال و در صورت تکرار، هر بار به دو برابر مجازات قبلی در این ‌ماده محکوم می‌شوند.

‌متخلفین از حکم ماده (13) به جزای نقدی از 92,000,000 تا 1,000,000,000 ریال و در صورت تکرار به دو برابر حداکثر مجازات و ‌در صورت تکرار مجدد هر بار به دو برابر مجازات بار قبل محکوم می‌شوند.

متخلفین از حکم ماده (14) این قانون موظفند پسماندهای مشمول‌ کنوانسیون بازل را به کشور مبدأ اعاده و یا در صورت امکان معدوم کردن در داخل تحت ‌نظارت و طبق نظر سازمان (‌مرجع ملی کنوانسیون مذکور در ایران) با هزینه خود به نحو ‌مناسب دفع نمایند. در غیر این‌صورت به مجازات‌های مقرر در ماده (16) محکوم خواهند‌ شد.

در شرایطی که آلودگی، خطر فوری برای محیط و انسان دارد، با اخطار‌ سازمان و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، متخلفین و عاملین آلودگی موظفند‌ فوراً اقداماتی را که منجر به بروز آلودگی و تخریب محیط زیست می‌شود متوقف نموده و‌ بلافاصله مبادرت به رفع آلودگی و پاکسازی محیط نمایند. در صورت استنکاف، مرجع ‌قضایی خارج از نوبت به موضوع رسیدگی و متخلفین و عاملین را علاوه بر پرداخت‌ جریمه تعیین شده ملزم به رفع آلودگی و پاکسازی خواهد نمود.

در تمام جرائم ارتکابی مذکور، مرجع قضایی مرتکبین را علاوه بر ‌پرداخت جریمه به نفع صندوق دولت، به پرداخت خسارت به اشخاص و یا جبران‌ خسارت وارده بنا به درخواست دستگاه مسئول محکوم خواهد نمود.

خودروهای تخلیه‌ کننده پسماند در اماکن غیرمجاز، علاوه بر مجازات‌های ‌مذکور، به یک تا ده هفته توقیف محکوم خواهند شد.

‌تبصره- در صورتی که محل تخلیه، معابر عمومی، شهری و بین شهری باشد، به‌ حداکثر میزان توقیف محکوم می‌شوند.

درآمد حاصل از جرائم این قانون به حساب خزانه‌داری کل کشور واریز و‌ همه ساله معادل وجوه واریزی از محل اعتبارات ردیف خاصی که در قوانین بودجه ‌سنواتی پیش‌بینی می‌شود، در اختیار دستگاه‌هایی که در آئین‌نامه اجرایی این قانون تعیین ‌خواهند شد، قرار خواهد گرفت تا صرف آموزش، فرهنگ‌سازی، اطلاع‌رسانی و رفع ‌آلودگی ناشی از پسماندها، حفاظت از محیط زیست و تأمین امکانات لازم در جهت ‌اجرای این قانون گردد.

آئین‌نامه اجرایی این قانون توسط سازمان با همکاری وزارت کشور و ‌سایر دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط حداکثر ظرف مدت شش ماه تهیه و به تصویب‌ هیأت ‌وزیران می‌رسد.

نظارت و مسئولیت حسن اجرای این قانون بر عهده سازمان می‌باشد.

‌قانون فوق مشتمل بر بیست و سه ماده و نه تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه‌ مورخ بیستم اردیبهشت ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و سه مجلس شورای اسلامی ‌تصویب و در تاریخ 1383/03/09 به تأیید شورای نگهبان رسیده است.

رئیس مجلس شورای اسلامی - غلامعلی حداد عادل