نظریه مشورتی شماره 7/1402/695 مورخ 1403/06/25

1- اولاً، مسابقات ورزشی؛ بویژه مسابقات گروهی مانند فوتبال، اثر نیستند؛ زیرا تیم مقابل، رقیب محسوب می‌شود و نه همکار؛ مسابقات ورزشی مبتنی بر حرکات منفرد ورزشکاران نیز صرفاً به نمایش گذاشتن یک مهارت‌اند و نمی‌توان آنها را اثر دانست. ثانیاً، از آنجا که نفس رویداد ورزشی، اثر نبوده و فرد خاصی خالق و پدیدآورنده‌ آن محسوب نمی‌شود، صرف بازنمایی آن نیز واجد خصوصیات یک اثر نخواهد بود؛ اما تهیه فیلم یا تصویر از رویدادهای ورزشی در صورتی که مستلزم انتخاب‌های آزاد و خلاقانه تولیدکنندگان آنها باشد و به عبارتی، بتوان عنصر ابتکار و خلاقیت را در آنها احراز کرد، اثر محسوب می‌شود. ثالثاً، فیلمبرداری و پخش مسابقات ورزشی از تلویزیون یا سکوهای اینترنتی، شامل ترکیبی پیچیده از انتخاب‌ها و تصمیماتی است که در سطوح مختلف و اغلب با همکاری تعدادی از افراد اتخاذ می‌شود و نظر به اینکه انتخاب‌ها و تصمیمات مزبور، مسبوق به تفکر، ایده‌پردازی و برنامه‌ریزی هستند، می‌توانند مشمول وصف ابتکار یا خلاقیت قرار گیرند؛ به بیان دیگر، دست‌اندرکاران تهیه فیلم از مسابقات ورزشی با بهره‌گیری از دانش و ابتکار خود، بر اساس تمهیدات از پیش طراحی شده و از طریق انتخاب تصاویر از چندین دوربین مختلف، اثری را خلق می‌کنند که چه بسا اگر گروه دیگری متولی تولید آن بود، اثری متفاوت خلق می‌شد. همین امر در خصوص تهیه عکس و تصویر از مسابقات ورزشی نیز صادق است؛ بویژه زمانی که عکسبرداری و تصویربرداری صرفاً به منظور چاپ یا نشر در یک یا چند مجله، نشریه یا خبرگزاری خاص صورت گرفته باشد. بنا به مراتب پیش‌گفته، انعکاس مسابقات ورزشی در قالب فیلم یا تصویر را می‌توان در صورت احراز ویژگی‌‌هایی دایر بر وجود ابتکار یا خلاقیت در تولید آنها، اثری سمعی و بصری مشمول بند سوم ماده 2 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 با اصلاحات و الحاقات بعدی در نظر گرفت. 2- با توجه به بند پیش‌گفته؛ اولاً، نمایش رویدادهای ورزشی در قالب فیلم یا تصویر که متضمن عنصر ابتکار و خلاقیت باشد، اثر محسوب می‌شود و هر شخصی؛ اعم از حقیقی یا حقوقی که این اثر را پدید آورد، پدیدآورنده محسوب و دارای حقوق مادی و معنوی ناشی از آن می‌باشد. ثانیاً، در مواردی که برای تهیه فیلم یا تصویر از این رویدادها بین فدراسیون‌ها یا باشگاه‌های ورزشی با پدیدآورنده اثر (در فرض سؤال سازمان صدا و سیما) قراردادی در بین باشد، فدراسیون‌ها یا باشگاه‌ها به عنوان سفارش‌دهنده اثر در اجرای ماده 13 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 با اصلاحات و الحاقات بعدی دارای حقوق مادی اثر هستند. ثالثاً، چنانچه برای تهیه اثر از رویدادهای ورزشی قراردادی در بین نباشد، حق فدراسیون‌ها و باشگاه‌های ورزشی بر تصاویر خود و رویداد ورزشی دارای ارزش‌ مادی و معنوی است و این امر آنها را در مطالبه مابه ازای مادی آن محق می‌سازد؛ همچنانکه بند «الف» ماده 78 قانون برنامه پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را مکلف کرده است با هماهنگی وزارت ورزش و جوانان، آیین‌نامه نحوه تعیین میزان حق پخش تلویزیونی مسابقات ورزشی و چگونگی تأمین و تسهیم آن بین ذی‌نفعان با لحاظ کیفیت و کمیت مسابقات و تعداد مخاطبان را جهت تصویب توسط هیأت وزیران تهیه کند. 3- مطابق ماده 22 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 با اصلاحات و الحاقات بعدی، حقوق مادی پدیدآورنده زمانی مورد حمایت قانون خواهد بود که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش شده باشد و از آنجا که پخش یک اثر برای نخستین بار در چند کشور به صورت همزمان (مانند مسابقات جام جهانی فوتبال)، در هر کشور پخش برای بار نخست محسوب می‌شود، مشمول ماده 22 قانون یاد‌شده قرار می‌گیرد. 4- نظر به سیاست نوین مقنن در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در قبال تعدی علیه مال مشاع، مبنی بر اینکه ارتکاب رفتارهایی مانند ربودن مال مشاع، نسبت به مازاد سهم مرتکب، جرم و قابل تعقیب است، اقدام یکی از پدیدآورندگان اثر مشترک (مشاع) در نشر و پخش اثر مذکور به نام خود و یا حتی با ذکر نام دیگر پدیدآورندگان اثر؛ اما بدون داشتن اذن از سوی آنها مشمول ضمانت اجرای مقرر در ماده 23 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 با اصلاحات و الحاقات بعدی قرار می‌گیرد؛ زیرا پدیدآورنده اثر مشترک، نسبت به بخشی از اثر که مازاد بر سهم وی و متعلق به دیگری یا دیگران است؛ هر چند مالکیت به صورت مشاع باشد، صاحب حق محسوب نمی‌شود و اجازه دخل و تصرف مالکانه در آن بخش را ندارد. 5- مستند به مواد 14 و 15 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 با اصلاحات و الحاقات بعدی، پدیدآورنده در مدت واگذاری حق مادی اثر خود به انتقال‌گیرنده، حقی در این زمینه ندارد؛ اما در فرض سؤال که پدیدآورنده در مدت واگذاری حق مادی، این حق را به دیگری نیز انتقال داده است، در قانون یاد‌شده ضمانت اجرای کیفری خاصی برای این رفتار و نقض تکلیف پدیدآورنده پیش‌بینی نشده است و حکم مقرر در ماده 23 قانون ناظر بر نشر، پخش یا عرضه تمام یا قسمتی از اثر متعلق به دیگران (و نه خود پدیدآورنده) به نام خود، به نام پدیدآورنده بدون اجازه وی و یا عالماً و عامداً به نام شخصی غیر از پدیدآورنده است و از فرض سؤال خروج موضوعی دارد و با لحاظ اصل لزوم تفسیر مضیق نصوص جزایی، فرض سؤال فاقد ضمانت اجرای کیفری است؛ هر چند مسؤولیت به جبران خسارت با احراز ارکان دعوای مسؤولیت مدنی باقی است.