نشست قضایی: امکان سنجی قابلیت استماع دعوای اثبات برائت ذمه

برگزار کننده
استان گلستان/ شهر گنبدکاووس

تاریخ برگزاری
1401/09/25

پرسش:

آیا دعوای اثبات برائت ذمه قابلیت استماع دارد؟

متن نظریه هیئت عالی:

اساساً مدعی کسی است که ادعای خلاف اصل داشته باشد و مطابق ماده 197 قانون آئین دادرسی مدنی اصل بر برائت است و کسی که خلاف آن را به اثبات برساند؛ از این رو دعوی مستقلی تحت عنوان «اثبات برائت ذمه» در محاکم قضائی قابلیت استماع ندارد و با این وصف نظریه اکثریت صحیح است.

نظر اکثریت:

            با عنایت به اینکه وفق ماده 197 از قانون آیین دادرسی مدنی که این چنین بیان می‌دارد:«اصل برائت است، بنابراین اگر کسی مدعی حق یا دینی بر دیگری باشد باید آنرا اثبات کند، در غیر اینصورت با سوگند خوانده حکم برائت صادر خواهد شد.» اصل بر برائت ذمه است و لذا مدعی اشتغال ذمه می‌بایست ادعای خود را به اثبات برساند؛ توضیح اینکه مدعی شخصی است که  در صورت ترک خصومت (دعوی) از سوی وی، محاکمه متروک می‌گردد و به تعبیر دیگر مدعی شخصی است که خلاف اصل و ظاهر ادعا می‌نماید و این شخص ممکن است حسب مورد خواهان یا خوانده‌ی دعوی باشد؛ به عنوان مثال اگر خوانده‌ی دعوی اصل ادعای خواهان مبنی بر مدیون بودن به وی را بپذیرد اما مدعی پرداخت شود، در اینجا بحث اتقلاب دعوی پیش می‌آید و خوانده مدعی محسوب و باید وفق مقررات ادعای خود را با تمسک به ادله‌ی اثبات دعوی به اثبات برساند. لذا در این فرض دعوی اثبات برائت ذمه قابلیت استماع ندارد چون آنچه مورد ادعا است، خلاف اصل و ظاهر نبوده و به عبارت بهتر، به آن در اصطلاح حقوقی«ادعا» اطلاق نمی‌شود.
        

نظر اقلیت:

            در خصوص دعوای اثبات برائت ذمه باید بین دو حالت تفکیک قائل شد: نخست- آنکه در خصوص موضوع حکم قطعی صادر شده باشد و خوانده دعوی محکوم علیه واقع شده باشد که در این فرض قطعاً دعوای اثبات برائت ذمه قابلیت استماع ندارد چراکه به فرض پذیرش دعوی، نتیجه دعوای مطروحه با حکم قطعی سابق در تعارض است. دوم- در صورتی که در خصوص موضوع تاکنون حکم قطعی صادر نشده باشد، که در این فرض دعوای مطروحه براساس مواد 2 و 3 قانون آیین دادرسی مدنی قابلیت استماع دارد؛ به عنوان مثال شخصی دارای یک فقره چک در ید دیگری است و مدعی است که بابت این چک بدهی به دارنده ندارد و در این فرض اگر قائل به عدم استماع دعوای اثبات برائت ذمه باشیم؛ مدعی چگونه می‌تواند ادعای خود را اثبات نماید؟! و لذا در این فرض دعوی قابلیت استماع دارد.
        

مستندات قانونی:

ماده 197 قانون آئین دادرسی مدنی ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی

واژگان کلیدی:

برائت ذمه قابلیت استماع اثبات برائت ذمه

23 آذر 1404 4