آیین نامه اجرایی قانون شوراهای حل اختلاف

اختصارات و تعاریف به کار رفته در این آیین نامه به شرح زیر است:

الف) قانون: قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1402/06/22 مجلس شورای اسلامی؛

ب) آیین نامه: آیین نامه اجرایی موضوع ماده 40 قانون؛

پ) شورا: شورای حل اختلاف؛

ت) مرکز: مرکز حل اختلاف قوه قضاییه؛

ت) رئیس شورا: رئیس شوراهای حل اختلاف استان؛

ج) دادگاه صلح: شعبه یا شعبی از دادگاه های دادگستری که بر اساس صلاحیت های مندرج در قانون تعیین می شود؛

چ) اشخاص یا نهادهای صلح و سازش: واحد، مرکز یا اشخاصی که به منظور صلح و سازش و حل و فصل اختلافات شهروندان و یا کمک به آنان توسط مراجع عمومی یا تشکل های مردم نهاد ایجاد شده است، مانند ستاد ملی صبر، صلح یاران و نظایر آن.

رئیس مرکز با حکم رئیس قوه قضاییه منصوب‌ می شود.

وظایف و اختیارات رئیس مرکز به شرح زیر‌ می باشد:

الف) پیشنهاد ایجاد ساختار و تشکیلات مناسب برای مرکز به معاونت راهبردی قوه قضاییه جهت تصویب رئیس قوه قضاییه؛

ب) برنامه ریزی و راهبری امور مربوط به شورا و نظارت بر نحوه اقدام و هماهنگی اشخاص یا نهادهای صلح و سازش با شورا در چارچوب اسناد بالادستی و ماموریت های محوله به مرکز؛

پ) ابلاغ برنامه های اجرایی و اعتبارات مرکز و شورا؛

ت) تهیه و ابلاغ دستورالعمل های مورد نیاز از قبیل تشکیل شعب یا مجت ع‌های شورا با ابقاء یا انحلال آنها با درخواست رئیس کل دادگستری استان؛

ث) تهیه دستورالعمل پرداخت پاداش و بیمه اعضا و کارکنان افتخاری شورا و ارائه به رئیس قوه قضاییه جهت تصویب؛

ج) صدور ابلاغ اعضای اصلی و علی البدل شورا با رعایت ماده (9) قانون؛

چ) تشکیل شورای مدیران مرکز با حضور قائم مقام، معاونان، مدیران کل، مشاوران رئیس مرکز و رئیس شوراهای حل اختلاف استان تهران در اجرای وظایف شورا و استفاده از نظرات مشورتی آنان.

امور آموزشی شورا از قبیل سیاست گذاری، نیاز سنجی، طراحی و اجرا، اصلاح و بازبینی دوره‌های آموزشی بدو و ضمن خدمت و تهیه و تولید منابع آموزشی با هماهنگی معاونت منابع انسانی و امور فرهنگی قوه قضاییه توسط مرکز انجام‌ می شود.

در راستای ترویج فرهنگ صلح و سازش و اصلاح ذات‌البین:

الف) مرکز رسانه قوه قضاییه موظف است با هماهنگی مرکز، اقدامات لازم را برای اطلاع رسانی، آگاهی بخشی و استفاده از ظرفیت های فرهنگی دستگاه های اجرایی و سازمان ها به ویژه صدا و سیما و سایر رسانه ها فراهم سازد.

ب) مرکز راساً یا با استفاده از ظرفیت پژوهشگاه قوه قضاییه‌ می تواند مطالعات پژوهشی و تطبیقی لازم را درباره روش های مختلف جایگزین رسیدگی قضایی و صلح و سازش انجام دهد.

سیاست ها و برنامه های فرهنگی قوه قضاییه برای اعضا و کارکنان شورا و خانواده آنان توسط معاونت منابع انسانی و امور فرهنگی قوه قضاییه با همکاری مرکز اجرا‌ می شود.

مرکز ضمن نظارت بر نحوه بازرسی های استانی و انجام بازرسی های موردی و راستی آزمایی های لازم، نقاط قوت و ضعف امور مربوط به شورا را به همراه پیشنهادها در هر حوزه به رئیس کل دادگستری استان اعلام‌ می کند.

مرکز در راستای توسعه صلح و سازش با همکاری معاونت راهبردی قوه قضاییه شاخص های کمّی و کیفی مورد نیاز را تدوین، ابلاغ و عملکرد مربوط را پایش و ارزیابی‌ می کند.

شعب شورا در شهرها و در صورت لزوم در مراکز دهستان‌ها و روستاها و نیز شوراهای حل اختلاف تخصصی به تشخیص رئیس قوه قضائیه به تعداد لازم تشکیل‌ می‌گردد. رئیس قوه قضائیه‌ می‌تواند این امر را به رئیس مرکز تفویض کند.

در هر استان، ریاست و نظارت بر شوراهای استان با رئیس کل دادگستری آن استان است که‌ می‌تواند تمام یا بخشی از اختیارات خود را با تایید مرکز به یکی از معاونان قضایی خود تفویض نماید. ریاست شورای حل اختلاف شهرستان مرکز استان بر عهده معاون قضایی مذکور و در حوزه‌های قضایی غیر مرکز استان با رئیس حوزه قضایی مربوط خواهد بود.

تبصره- در شهرهایی که دارای مجتمع‌های شورای حل اختلاف است، سرپرست مجتمع توسط رئیس شورا تعیین‌ می‌شود.

جذب کارکنان و اعضای شورا، موضوع استخدام ماده (6) قانون بر اساس آیین‌نامه مربوط صورت‌ می‌گیرد.

در اجرای تبصره (2) ماده (3) و با رعایت تبصره (3) ماده (5) قانون، نهادهای مربوط تقاضای خود را جهت استقرار شعبه تخصصی حسب مورد به رئیس شورای شهرستان با استان تقدیم‌ می‌کنند و رئیس شورا پس از بررسی و احراز شرایط و صلاحیت اعضاء از طریق رئیس کل دادگستری استان برای صدور حکم به مرکز اعلام‌ می‌کند.

اعضای شورا پس از انتصاب مطابق سوگندنامه مصوب رئیس قوه قضاییه در حضور رئیس کل دادگستری استان و در صورت معذوریت وی در حضور معاون حل اختلاف سوگند یاد‌ می‌کنند.

نحوه ارجاع به شورا و فرآیند صلح و سازش بر اساس تبصره (2) ماده (12)، مواد (13)، (15) قانون و آیین نامه تبصره ماده (17) قانون خواهد بود.

با عنایت به وظایف و ماموریت مرکز برای تقدیر از اشخاصی که نقش موثری در پیشبرد اهداف مرکز دارند و از اعضا و کارکنان شورا نمی‌باشند با لحاظ حجم کمی و کیفی فعالیت، ساعت اشتغال و سایر عوامل موثر تقدیر مناسبی اعم از مادی یا معنوی با نظر رئیس مرکز از آنان به عمل‌ می‌آید. مفاد این حکم شامل افرادی که به صورت موردی در صلح و سازش فعالیت‌ می‌کنند نیز‌ می‌شود.

تبصره- نحوه تقدیر و ضوابط آن به موجب شیوه نامه ای است که توسط مرکز تهیه و به تصویب رئیس قوه قضائیه‌ می‌رسد.

در اجرای تبصره (5) ماده (6) قانون، هرگونه استخدام اعضای جدید در شوراها و پرداخت حقوق، دستمزد یا حق‌السعی و حق بیمه به آنان ممنوع است به کارگیری افتخاری و تبرعی عضو بلامانع است.

رئیس شورای استان و حوزه قضایی موظفند برای نظارت بر شورا برنامه ریزی و اقدام کنند. نظارت بر امور اداری و دفتری شعبه شورا بر عهده رئیس شعبه است.

مسئول واحد بازرسی، نظارت و ارزشیابی استان به پیشنهاد معاون حل اختلاف استان با حکم رئیس کل دادگستری منصوب‌ می‌شود و ضمن نظارت بر عملکرد شوراهای استان و انجام بازرسی‌های دوره‌ای و موردی شکایت اشخاص علیه کارکنان و اعضای شورا را بررسی و پیشنهادهای لازم را برای بهبود عملکرد به رئیس شورا اعلام‌ می‌دارد. در صورت وقوع جرم یا تخلف، مراتب توسط رئیس شورا به مراجع ذی‌صلاح اعلام‌ می‌شود رئیس شورا گزارش نتیجه اقدامات انجام شده را هر 7 ماه یک بار به مسئول واحد بازرسی اعلام می‌کند.

تبصره- نحوه نظارت و بازرسی از شوراها به موجب شیوه نامه‌ای است که توسط مرکز تهیه و به تصویب رئیس قوه قضاییه‌ می‌رسد.

در هر حوزه قضایی شهرستان، شعب دادگاه صلح به تعداد مورد نیاز تعیین و تشکیل‌ می‌شود. این شعب در حدود صلاحیت مذکور در قانون رسیدگی‌ می‌کنند در صورت ضرورت و بنا به نیاز حوزه قضایی بخش، رئیس قوه قضاییه‌ می‌تواند در حوزه قضایی بخش دادگاه صلح تشکیل دهد. در صورت عدم تشکیل دادگاه صلح، دادگاه بخش به دعاوی و امور در صلاحیت دادگاه صلح نیز رسیدگی‌ می‌کند.

تبصره- تشکیل شعب دادگاه صلح حتی‌الامکان از محل حذف شعب فعلی دادگاه‌های نخستین صورت خواهد گرفت. در این صورت شعب مذکور تا تعیین تکلیف همه پرونده‌های موجود به فعالیت ادامه داده و بعد از اتمام پرونده‌ها منحل‌ می‌شود.

ریاست و نظارت دادگاه صلح در استان با رئیس کل دادگستری استان و در حوزه قضایی شهرستان و بخش با رئیس حوزه قضایی است.

جذب به کارگیری، ارتقاء انتصاب نقل و انتقال و امور مربوط به قضات دادگاه صلح تابع مقررات مربوط به قضات دادگستری است.

تبصره- سایر قضات شاغل قوه قضاییه نیز در صورت تمایل‌ می‌توانند با حفظ سمت و با ابلاغ رئیس قوه قضاییه در ایام تعطیل و ساعات غیر‌اداری به عنوان دادرس علی‌البدل در دادگاه های صلح انجام وظیفه نمایند.

تمام دعاوی، جرایم و امور در صلاحیت دادگاه صلح که تا تاریخ تشکیل دادگاه‌های صلح در سایر دادگاه‌ها ثبت شده است، کماکان در همان مرجع رسیدگی و تصمیم گیری خواهد شد. دادسرا پرونده های موضوع این ماده را از تاریخ تشکیل این دادگاه به دادگاه صلح ارسال خواهد کرد.

نیروی اداری مورد نیاز دادگاه‌های صلح از کارکنان دادگستری و یا نیروهای استخدامی موضوع ماده (6) قانون تامین‌ می‌شود.

روسای کل دادگستری استان در اجرای ماده (566) قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 با اصلاحات و الحاقات بعدی‌ می‌توانند به منظور رسیدگی به موضوعات خاص، شعب یا مجتمع تخصصی دادگاه صلح تشکیل دهند و اعضای شورا یا شعبه شورا در معیت آن مستقر شوند.

استقرار دادگاه صلح در مجتمع های شورای حل اختلاف با توجه به امکانات و نیازهای موجود با موافقت رئیس کل دادگستری استان بلامانع است.

ارسال پرونده‌ها به منظور صلح و سازش از دادگاه صلح یا سایر مراجع قضایی به شعب شورا یا اعضای شورا در اجرای تبصره (2) ماده (12) قانون با تعیین وقت نظارت و بدون کسر از آمار شعبه صورت می‌گیرد.

تبصره- مرکز آمار و فناوری اطلاعات در راستای این ماده حداکثر ظرف مدت 45 روز از تاریخ تشکیل دادگاه صلح اقدامات زیر را انجام‌ می‌دهد:

الف- امکان تهیه گزارش جهت شناسایی عدم رعایت این ماده در سامانه نظارت الکترونیکی (سنا)؛

ب- امکان دریافت آمار رسیدگی ها در شورا.

تحقق صلح و سازش در دادگاه صلح و سایر مراجع قضایی، در ارزشیابی، پرداخت پاداش بهره‌وری قضات و فوق‌العاده کارآیی و عملکرد کارکنان و رتبه‌بندی دادگستری استان‌ها موثر است.

تبصره- معاونت راهبردی قوه قضاییه شاخص‌های متناسب با این ماده در ارزیابی و رتبه‌بندی دادگستری کل استان‌ها را با همکاری مرکز پیش‌بینی‌ می‌کند.

دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ضابطان در صورت طرح دعاوی و شکایات در صلاحیت دادگاه صلح، مکلفند موضوع را به دادگاه صلح ارسال کنند. در صورتی که موضوعات فوق در سایر مراجع قضایی مطرح شود، مقام ارجاع موضوع را فوراً با دستور اداری به دادگاه صلح ارسال‌ می‌نماید.

مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه علاوه بر تکالیف مقرر در تبصره ماده (26)، اقدامات زیر را انجام‌ می‌دهد:

الف) ایجاد زیرساخت‌های لازم، تامین تجهیزات و اتصال شعب دادگاه صلح و شورا به سامانه های قضایی؛

ب) هوشمندسازی فرآیندها؛

پ) تهیه اطلاعات آماری و نتایج نظرسنجی ها و ارائه به معاونت راهبردی قوه قضاییه و مرکز حل اختلاف و سایر مبادی ذیربط براساس نیازهای اعلام شده.

قوه قضاییه مکلف است از محل اعتبارات موضوع ماده (38) قانون نسبت به پرداخت پاداش قضات و کارکنان اداری دادگاه صلح از جمله قضات و کارکنانی که در ساعات غیر اداری و روزهای تعطیل فعالیت‌ می کنند اقدام نماید.

مرکز و معاونت مالی، پشتیبانی و امور عمرانی قوه قضاییه مکلف اند از محل درآمد اختصاصی موضوع ماده (38) قانون و اعتبارات عمومی شورا موضوع ماده (39) قانون، هزینه‌های شورا را به تشخیص رئیس قوه قضاییه در کلیه امور اعم از حقوق و پاداش، تامین لوازم مصرفی و اقلام اداری، اجاره‌بهای ساختمان‌ها، تجهیزات و امکانات اداری و انفورماتیک، احداث، خرید ساختمان و توسعه فضاهای اداری، امور آموزشی، فرهنگی، تامین خودرو، امور پشتیبانی و رفاهی تامین نمایند.

تبصره- در صورتی که اعتبارات مذکور بابت امکانات اداری و تجهیزات و مکان و امور مالی و پشتیبانی شوراها در این ماده برای تامین هزینه ها کافی نباشد، به تشخیص رئیس قوه قضاییه مطابق ماده 39 قانون و ذیل آن عمل‌ می‌شود.

در اجرای ماده (13) قانون، در صورت عدم حصول صلح و سازش و تقاضای خواهان یا مدعی خصوصی مبنی بر ارسال پرونده به مرجع قضایی صالح، چنانچه مبلغ پرداخت شده به عنوان هزینه دادرسی کافی نباشد، ما‌به‌التفاوت آن مطابق مقررات مربوط قبل از شروع رسیدگی در مرجع صالح اخذ‌ می‌گردد.

در اجرای تبصره (3) ماده (20) قانون در صورت حصول سازش بین طرفین، معاون مالی، پشتیبانی و امور عمرانی قوه قضاییه مکلف است پس از دریافت گزارش ماهانه مرکز مبنی بر حصول سازش، معادل صد در صد هزینه دادرسی همان مرحله را به حساب درآمد اختصاصی مرکز حواله نماید تا مرکز در اجرای تکلیف قانونی خود نصف آن را به پرداخت کننده هزینه دادرسی بازگرداند.

فرآیند و نحوه رسیدگی هیات موضوع ماده (29) قانون، مطابق شیوه نامه ای است که ظرف دو ماه پس از تصویب این آیین‌نامه به تصویب رئیس مرکز‌ می‌رسد.

تبصره- فوق‌العاده جذب هیات‌های بدوی و تجدیدنظر رسیدگی به تخلفات اعضاء و کارکنان شورا همانند فوق‌العاده جذب هیات رسیدگی به تخلفات کارکنان دولت می‌باشد.

مرکز حفاظت و اطلاعات قوه قضاییه در راستای وظایف ذاتی خود موظف است امور مربوط به صیانت کارکنان حفاظت اسناد، اطلاعات، اماکن و سایر امور حفاظتی مربوط به شورا را انجام دهد.

معاون اول قوه قضاییه ضمن هماهنگی با روسای کل دادگستری استان‌ها و رئیس مرکز تمهیدات لازم را به نحوی فراهم‌ می‌نماید که در مهلت مقرر در ماده (4) قانون، دادگاه صلح در هر یک از استان‌ها تشکیل شود.

این آیین نامه توسط معاونت حقوقی و امور مجلس قوه قضاییه با همکاری وزارت دادگستری و مرکز تهیه و در (36) ماده و (9) تبصره در تاریخ 1403/03/16 به تصویب رئیس قوه قضاییه رسیده و از تاریخ ابلاغ لازم الاجراست.

غلامحسین محسنی اژیه