دادگاه بخش مهر مخصوصی برای مهر و موم ترکه خواهد داشت و نمونه آن باید نزد رئیس دادگاه شهرستان باشد.

اشخاص مذکور زیر می توانند درخواست مهر و موم ترکه را بنمایند:

۱- هر یک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آنها.

۲- موصی ‌له در صورتی که وصیت به جزء مشاع شده باشد.

۳- طلبکار متوفی که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی باشد به مقدار طلب در صورتی که در مقابل طلب رهن نبوده و ترتیب دیگری‌ هم برای تامین طلب نشده باشد.

۴- کسی که از طرف متوفی به عنوان وصایت معین شده باشد.

تفسیر ماده 167 قانون امور حسبی:

1- مهر و موم ترکه به معنای حفظ و نگهداری از ماترک متوفی می باشد تا بدین وسیله از استفاده بلاجهت و یا حیف و میل آن، جلوگیری شود. 

2- درخواست مهر و موم ترکه در صلاحیت شورای حل اختلاف (طبق قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402، دادگاه صلح) آخرین اقامتگاه متوفی می باشد. 

3- اشخاص ذکر شده در ماده 167 قانون امور حسبی، می توانند با ضمیمه نمودن گواهی فوت متوفی و گواهی انحصار وراثت وی، تقاضای مهر و موم ترکه را نمایند.

دادگاه بخش در موارد زیر پس از اطلاع اقدام به مهر و موم می ‌نماید:

۱- در موردی که کسی که در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت شده و کسی برای حفظ اموال او نباشد.

۲- در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد.

‌در مورد شق اول این ماده مالک خانه یا مدیر مهمانخانه و امثال آنها مکلفند به دادگاه بخش اطلاع بدهند.

تفسیر ماده 168 قانون امور حسبی:

به جز افراد ذکر گردیده در ماده 167 قانون امور حسبی اعم از وراث متوفی، طلبکاران وی و ... شورای حل اختلاف (طبق قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402، دادگاه صلح) نیز در موردی که اموال عمومی و دولتی در نزد متوفی بصورت امانت بوده باشد و هم چنین زمانی که شخصی در منزل اجاره ای یا مهمانخانه یا هتل و ... فوت نموده باشد و کسی جهت حفاظت اموال او تعیبن نشده باشد، راساً اقدام به مهر و موم می نماید. 

در مورد شق 2 ماده فوق مهر و موم فقط نسبت به اموال دولتی یا عمومی که نزد متوفی امانت بوده است به عمل می آید مگر اینکه ‌اشخاص صلاحیتدار درخواست مهر و موم نسبت به بقیه اموال را بنمایند.

در صورتی که قبل از حضور دادرس دادگاه بخش در محل ترکه اقدام فوری برای حفظ ترکه لازم باشد اقدام مزبور به توسط دادستان و در‌ جائی که دادستان نباشد به توسط کلانتری محل و اگر مامورین شهربانی نباشند به توسط دهبان با حضور دو نفر معتمد محلی به عمل می آید و در مورد ‌مداخله دهبان دادستان می ‌تواند در هر دهستان که مقتضی بداند دهبان را از مداخله منع کرده و صاحب دفتر رسمی یا یکی از مامورین دولتی یا دو نفر ‌معتمد محلی را متفقا به انجام این کار مامور نماید مامورین نامبرده مراتب را در صورتمجلس نوشته و آن را به دادگاه بخش می فرستند.

در هر موردی که از طرف مامورین مذکور در ماده قبل ترکه مهر و موم می شود مامورین نامبرده کلید قفل هایی را که بر روی آن مهر و موم‌ خورده است در پاکت یا لفافی مهر و موم نموده و به دادگاه بخش می فرستند.

در صورتی که بین ورثه محجوری باشد که ولی یا وصی یا قیم نداشته باشد دادرس باید پس از مهر و موم مراتب را به دادستان اطلاع ‌دهد که جهت تعیین قیم اقدام نماید.

در صورتی که بین ورثه غائبی باشد که برای اداره اموال خود نماینده نداشته باشد اگر محل غائب معلوم است دادرس مهر و موم ترکه را ‌به او اطلاع می دهد و اگر محل غائب معلوم نباشد به دادستان اطلاع خواهد داد که در صورت اقتضا جهت تعیین امین برای او اقدام کند.

رئیس دادگاه در مواردی که باید اقدام به مهر و موم شود فوراً باید خود یا به وسیله کارمند علی ‌البدل اقدام به مهر و موم نماید و اگر علتی‌ موجب تاخیر این اقدام گردد علت مذکور را در صورت مجلس می ‌نویسد.

وقت مهر و موم را دادگاه به اشخاصی که ذینفع بداند اطلاع می ‌دهد ولی نباید این امر موجب تاخیر مهر و موم شود.

در موقع مهر و موم صورت مجلسی مشتمل بر امور زیر تنظیم می ‌شود:

1- تاریخ سال و ماه و روز و ساعتی که اقدام به مهر و موم شده است.

2- نام و مشخصات کسی که مباشر مهر و موم است.

3- علتی که موجب مهر و موم شده است.

4- نام و مشخصات و محل اقامت کسی که درخواست مهر و موم نموده و اگر دادرس به نظر خود اقدام به مهر و موم کرده باشد این نکته را در‌ صورت مجلس می نویسد.

5- نام و مشخصات و اظهارات اشخاص ذینفع که در موقع مهر و موم حاضر بوده ‌اند.

6- تعیین جایی که ترکه در آنجا مهر و موم شده از قبیل اطاق، صندوقخانه و گنجه.

7- وصف اجمالی از اشیایی که مهر و موم نشده است.

8- اموال در محل خود مهر و موم شده است یا محل آن تغییری داده شده.

9- نگهبان در صورتی که معین شده باشد با ذکر اینکه نگاهبان را دادرس مستقلاً معین کرده یا بر حسب معرفی اشخاص ذینفع.

10- اظهار کتبی و صریح با قید التزام از کلیه اشخاصی که با متوفی در یکجا زندگی کرده و یا اموال در تصرف آنها بوده مشعر بر اینکه چیزی از اموال‌ متوفی را خارج یا مخفی نکرده و مطلع نیستند که دیگری بطور مستقیم یا غیرمستقیم اموال متوفی را برده یا مخفی کرده است.

صورت مجلس مذکور فوق باید به امضاء کسی که مباشر مهر و موم است و اشخاص ذینفع برسد و در صورتی که اشخاص مزبور نخواهند ‌یا نتوانند امضاء کنند مراتب در صورت مجلس ذکر می ‌شود.

کلید قفل هایی که روی آن مهر و موم شده در دادگاه بخش بایگانی و این امر در صورت مجلس قید می‌ شود.

نسبت به اموالی که مهر و موم آن ممکن نیست صورت اجمالی از آن برداشته شده و در صورت لزوم نگاهبانی بر آن می گمارند.

در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد اموال نامبرده در همان محلی که متوفی گذارده است مهر و موم خواهد ‌شد مگر اینکه موجبی برای تغییر محل باشد.

هرگاه در حین مهر و موم ترکه وصیت نامه یا برگ های دیگری پیدا شود که در لفافی مهر و موم شده باشد دادرس مشخصات اوراق و ‌چگونگی مهر و موم و عنوانی که روی آن نوشته شده و نشانه روی لفاف را در صورت مجلس نوشته دادرس و حاضرین اگر معروف باشند و بتوانند ‌امضاء کنند امضاء می ‌نمایند و اگر امتناع از امضاء نمایند امتناع آنها از امضاء نوشته می‌ شود.

لفاف مذکور در ماده فوق به دادگاهی که برای رسیدگی به امور ترکه صالح است فرستاده می شود.

اگر از عنوان روی لفاف یا علائم دیگری معلوم شود که برگ ها متعلق به غیر متوفی است دادرس برگ ها را به صاحبان آن رد نموده و رسید‌ دریافت می ‌نماید و مشخصات آن را در صورت مجلس می ‌نویسد و اگر صاحبان برگ ها حاضر نباشند آن را تامین می ‌نماید تا صاحبان آنها مطالبه نمایند.

حکم این ماده در موردی جاری است که معارضی نباشد و الاّ مطابق ماده قبل رفتار خواهد شد.

هرگاه وصیت ‌نامه در لفاف نباشد دادرس اوصاف آن را در صورت مجلس نوشته آن را به دادگاهی که برای رسیدگی به امور ترکه صالح ‌است می فرستد.

دادگاهی که لفاف مذکور در مواد فوق به آنجا فرستاده شده است آن را باز می ‌کند و در صورتی که برگ ها جزء ترکه باشد امانت نگاه‌ می دارد والاّ اگر صاحبان آن حاضر باشند به آنها داده می شود و اگر حاضر نیستند محفوظ می ماند تا صاحبان آن حاضر شوند و اگر معلوم نباشد که برگ ها ‌متعلق به کیست برگ ها در دادگاه می ماند تا صاحب آن معلوم شود.

اگر به دادرس در ضمن عملیات مهر و موم اطلاعی راجع به وجود وصیت نامه داده شود دادرس جستجو نموده و چنانچه وصیت نامه ‌موجود باشد به ترتیب مذکور در ماده ۱۸۳ عمل می‌ کند.

در مواردی که وصیت ‌نامه معتبری به نظر دادرس می رسد که آن وصیت نامه مشتمل بر امور فوری باشد دادرس اجازه می دهد که امور ‌مذکور انجام داده شود.

در موقع مهر و موم یا برداشتن مهر و موم اشیاء یا نوشتجاتی که داخل در ترکه نبوده و متعلق بزن یا شوهر متوفی یا متعلق بغیر باشد‌ بصاحبان آنها رد و مشخصات اشیاء نامبرده در صورت مجلس نوشته میشود.

آن مقدار از اثاث ‌البیت و غیره که برای زندگانی عیال و اولاد متوفی ضرورت دارد و همچنین اشیائیکه قابل مهر و موم نیست مهر و موم ‌نمی ‌شود و اشیاء مزبور در صورت مجلس توصیف می‌ گردد.

هزینه که برای کفن و دفن متوفی با رعایت شئون او لازم و ضروری است از وجوه نقد برداشته می‌ شود و اگر وجه نقد نباشد از ترکه ‌برداشته شده و بفروش می ‌رسد و بقیه مهر و موم خواهد شد.

در صورتی که متوفی مالی نداشته یا مال قابل مهر و موم نباشد دادرس صورت مجلسی تنظیم نموده و این مطلب را در آن قید می‌ نماید.

بعد از تحریر ترکه درخواست مهر و موم پذیرفته نمیشود و اگر در اثناء تحریر ترکه درخواست مهر و موم بشود فقط آن مقداری که ‌تحریر نشده است مهر و موم می‌ گردد.

اشیاء ضایع شدنی یا اشیائی که نگاهداری آنها مستلزم هزینه بی ‌تناسب است یا اموال کم قیمتی که حمل و نقل و نگاهداری آنها مستلزم ‌زحمت و اشغال مکان وسیعی است ممکن است مهر و موم نشود و در اینصورت اگر اشیاء نامبرده مورد احتیاج اشخاص واجب ‌النفقه نباشد فروخته ‌شده و پول آن در صندوق دادگستری یا یکی از بانک های معتبر تودیع می ‌شود.