دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران و جان و مال و ناموس مردم وظیفه دینی و ملی هر مرد ایرانی است و در ‌اجرای این وظیفه کلیه اتباع ذکور دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف به انجام خدمت وظیفه عمومی برابر مقررات این قانون می‌باشند و هیچ فرد‌ مشمول خدمت وظیفه عمومی را جز در موارد مصرحه در این قانون نمی‌توان از خدمت معاف کرد.

تبصره 1- با توجه با اصل 151 قانون اساسی واحد بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موظف است در اسرع وقت امکانات آموزش‌ نظامی اتباع اناث دولت جمهوری اسلامی ایران را با رعایت کلیه موازین شرعی فراهم نماید. این آموزش برای اناث الزامی نیست.

‌تبصره 2 (اصلاحی 22-08-1390)- وزارت آموزش و پرورش موظف است با همکاری نیروهای مسلح آموزش‌هایی را که زمینه‌ساز آمادگی دفاعی است طبق موازین اسلامی‌ در برنامه‌های آموزشی مقاطع تحصیلی راهنمایی و دبیرستان پیش‌بینی نماید. این آموزش برای دختران تنها در زمینه‌های دفاع غیر نظامی خواهد بود.

(الحاقی 22-08-1390)- در این قانون عبارت اختصاری به شرح زیر جایگزین عناوین کامل آنها می‌گردد:

1- فرماندهی کل به جای مقام معظم فرماندهی کل قوا

2- ستاد کل به جای ستاد کل نیروهای مسلح

3- نیروهای مسلح به جای ستاد کل نیروهای مسلح، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و سازمان‌های وابسته، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمانهای تابعه

4- ارتش به جای ارتش جمهوری اسلامی ایران

5- سپاه به جای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

6- وزارت دفاع به جای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

7- وزارت علوم به جای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

8- وزارت بهداشت به جای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

9- سازمان به جای سازمان وظیفه عمومی

10- کارکنان وظیفه به جای افسران وظیفه، درجه‌داران وظیفه و سربازان عادی وظیفه

(اصلاحی 22-08-1390)- هر فرد ذکور ایرانی از اول فروردین ماه سالی که طی آن سال وارد سن 19 سالگی می‌شود مشمول مقررات خدمت وظیفه عمومی خواهد‌ شد.

تبصره (الحاقی 22-08-1390)- مشمول کسی است که در شمول قانون خدمت وظیفه عمومی قرار گیرد.

سن مشمولان و افراد تحت تکفل از لحاظ خدمت وظیفه و یا معافیت از آن تابع مندرجات اولیه اولین شناسنامه بوده و هرگونه تغییری که‌ بعداً به عمل آمده باشد از لحاظ وظیفه عمومی معتبر نخواهد بود.

‌تبصره (اصلاحی 22-08-1390)- در صورتی که اختلاف بین سن واقعی مشمول (‌طبق نظریه شورای پزشکی مندرج در تبصره 1 ماده 41 این قانون) و سن مندرج در‌ شناسنامه اولیه بیش از 5 سال باشد، طبق نظر شورای پزشکی عمل خواهد شد.

خدمت وظیفه عمومی 30 سال است و مراحل آن برای کلیه مشمولان به شرح زیر است:

الف (اصلاحی 22-08-1390)- مدت خدمت دوره ضرورت (24) ماه است و در صورتی ‌که مشمولان مازاد و یا کمتر از تعداد مورد نیاز باشد ستاد کل با کسب اجازه از فرماندهی‌ کل آن را به کمتر یا بیشتر از مدت دوره ضرورت تغییر می‌دهد.

ب- دوره احتیاط 8 سال.

ج- دوره ذخیره اول 10 سال.

د- دوره ذخیره دوم 10 سال.

‌تبصره 1- تاریخ شروع و پایان خدمت در مراحل احتیاط و ذخیره از تاریخ پایان خدمت دوره ضرورت محاسبه می‌‌گردد و در هر حال تاریخ خاتمه‌ آن از سن 50 سالگی تجاوز نخواهد کرد.

‌تبصره 2- در مواقع ضرورت و بسیج همگانی ممکن است افراد مشمول این قانون تا سن شصت‌ سالگی نیز احضار شوند.

تبصره 3 (منسوخه 22-08-1390)- مفاد بند الف این ماده نسبت به مشمولانی مجری است که از اول فروردین ماه سال 1363 به خدمت اعزام شوند.

(اصلاحی 22-08-1390)- کلیه مشمولان قادر به خدمت و بلامانع به خدمت دوره ضرورت اعزام می‌شوند و پس از فراگرفتن آموزش‌های نظامی لازم بقیه خدمت دوره ضرورت را در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران انجام خواهند داد. تعیین ترتیب تقدم برای استفاده از مشمولان مزبور در هر یک از‌ سازمان‌های نظامی و انتظامی و نحوه سهمیه‌بندی آنها توسط ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی تهیه و به تصویب شورای عالی دفاع می‌رسد.

تبصره 1 (اصلاحی 22-08-1390)- نحوه تأمین سهمیه هر یک از نیروهای مسلح از مشمولین هر دوره، به وسیله کمیسیونی انجام می‌‌شود که از نمایندگان نیروهای مزبور به ریاست رئیس سازمان تشکیل می‌گردد.

‌تبصره 2 (اصلاحی 22-08-1390)- سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌تواند مشمولین مورد نیاز خود را در هر دوره طبق ضوابط خاص پذیرش سپاه از بین دارندگان دفترچه‌ آماده به خدمت در حد سهمیه تعیین شده انتخاب و قبل از تاریخ اعزام آنان لیست اسامی آنها را به اداره وظیفه عمومی اعلام نماید. این مشمولین برای‌ انجام خدمت وظیفه عمومی در اختیار سپاه قرار می‌گیرند.

‌تبصره 3 (اصلاحی 22-08-1390)- نیروهای نظامی و انتظامی موظفند طبق اصل 147 قانون اساسی پرسنل کادر ثابت و وظیفه خود را بنا به درخواست دولت برای امور‌ تولیدی، عمرانی، تحقیقاتی، آموزشی، بهداشتی و درمانی با رعایت کامل موازین اسلامی در حدی که به آمادگی رزمی آنها آسیبی وارد نیاید در اختیار‌ دولت قرار دهند.

تبصره 4 (الحاقی 22-08-1390)- مشمولین وظیفه از تاریخ اعزام از سوی واحدهای وظیفه عمومی ناجا به عنوان کارکنان وظیفه یگان تعیین‌ شده، محسوب می‌شوند.

قانون خدمت نیروی انسانی، درمانی و بهداشتی مصوب 1358/09/24 شورای انقلاب و الحاقیه‌ها و اصلاحیه‌های بعدی آن ابقاء و مشمولین‌ مذکور در آن قانون پس از طی دوره آموزش مقدماتی نظامی بعد از تأمین نیازمندی‌های نیروهای مسلح ادامه خدمت را تا 5 سال در وزارت بهداری انجام‌ می‌دهند.

قانون معافیت فارغ‌التحصیلان مراکز تربیت معلم از خدمت وظیفه عمومی مصوب 1358/02/27 شورای انقلاب ابقاء و مشمولین مذکور در آن‌ قانون پس از طی دوره آموزش مقدماتی نظامی بقیه خدمت مقرر در آن قانون را در آموزش و پرورش انجام خواهند داد.

تبصره 1 (الحاقی 22-08-1390)- وزارت آموزش و پرورش موظف است فارغ‌التحصیلان تربیت معلم در مراکز آموزشی، از طریق سازمان آنان را به مراکز آموزشی نظامی برای طی دوره آموزش رزم مقدماتی اعزام نماید.

تبصره 2 (الحاقی 22-08-1390)- دولت موظف است همه ساله اعتبارات لازم را برای آموزش‌های فوق در اختیار سپاه قرار دهد.

(اصلاحی 1376/04/03)- از تاریخ تصویب این قانون به سازمان هواپیمایی کشوری و دانشکده تکنولوژی هواپیمایی کشوری اجازه داده می‌شود از بین فارغ‌التحصیلان‌ مشمول این دانشکده و مرکز آموزش فنون هوایی و همچنین فارغ‌التحصیلان مشمول رشته‌های هوا فضا، الکترونیک و مهندسی هواپیما که در سایر‌ دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی برابر ضوابط وزارت فرهنگ و آموزش عالی مشغول تحصیل می‌باشند داوطلبان واجد شرایط را استخدام نمایند.‌ مشمولان مذکور پس از گذراندن آموزش نظامی مربوطه و ایفای تعهد ده سال خدمت از انجام خدمت دوره ضرورت معاف خواهند بود.

(اصلاحی 22-08-1390)- دانشجویان دوره چهار ساله آموزشی شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به شرط سپردن تعهد و انجام 10 سال خدمت در این شرکت پس از طی دوره آموزش مقدماتی و تخصصی در نیروی دریایی و بر روی عرشه ناوهای نیروی دریایی از انجام بقیه خدمت دوره ضرورت معاف خواهند بود.

انجام امور زیر در مورد مشمولین وظیفه عمومی مستلزم ارائه مدرک دال بر رسیدگی به وضع مشمولیت آنان از اداره وظیفه عمومی‌ می‌باشد و فتوکپی مدرک ارائه شده از جمله منضمات ضروری پرونده متشکله می‌باشد:

الف- شرکت در آزمایشات رانندگی و اخذ گواهینامه. (با توجه به ماده 54 "قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه" مصوب 1395/02/20، اخذ گواهینامه نیازمند کارت پایان خدمت و معافیت سربازی نیست لذا به نظر می‌رسد این بند نسخ ضمنی شده است.)

ب (اصلاحی 22-08-1390)- دریافت هرگونه وام و کمک‌های کشاورزی و صنعتی و دامداری و مسکن از طریق بانک‌ها و وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و وابسته به دولت و‌ نهادهای قانونی.

ج- کاندیدا شدن جهت انتخابات مجلس شورای اسلامی و سایر شورا و انجمن‌های قانونی.

‌د- تحویل اصل گواهینامه یا پایان‌‌نامه دوره‌های تحصیلی دیپلم و بالاتر از وزارتخانه مربوطه.

ه‍- صدور پروانه کسب و اجازه اشتغال و عضویت در شرکت‌های تعاونی.

‌و (منسوخه 22-08-1390)- ثبت هرگونه نقل و انتقال غیر قهری اموال به طور مستقیم و غیر مستقیم در دفاتر اسناد رسمی.

ز- دریافت مستمری از سازمان‌های دولتی و وابسته و نهادهای قانونی.

ح- استخدام به هر صورت (‌رسمی، پیمانی، روزمزد و خرید خدمت) در وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و وابسته به دولت و نهادهای قانونی و‌ شرکت‌های دولتی.

‌تبصره 1 (منسوخه 22-08-1390)- در مواردی که ضرورت یا حرج ایجاب کند که معاملات مشمول ثبت گردد، مانند اموال مشترک که عدم ثبت اموال مشمول موجب زیان‌ مالی بر شرکاء دیگر گردد، ثبت اموال مشمول بلامانع است. تشخیص موضوع به عهده محاکم صالحه است.

تبصره 1 (اصلاحی 22-08-1390)- سایر اموری که در دیگر قوانین منوط به روشن شدن وضعیت خدمتی مشمول می‌باشد، به قوت خود باقی است.

تبصره 2 (الحاقی 22-08-1390)- ارزش و اعتبار مدارک دال بر رسیدگی به وضعیت مشمول از لحاظ انجام قسمتی یا تمام امور موضوع این ماده مطابق آیین‌نامه اجرایی مندرج در ماده (51) تعیین می‌شود.

تبصره 3 (الحاقی 22-08-1390)- متخلفین از مقررات این ماده به محاکم قضائی معرفی می‌شوند، مجازات اینگونه افراد برای بار اول پرداخت هزینه سالانه یک سرباز طبق قانون بودجه سالانه و نرخ اعلامی دولت است و بار دوم علاوه بر جریمه فوق، سه ماه انفصال از خدمت و برای بار سوم و بالاتر انفصال از خدمات دولتی است.

در زمان جنگ و بسیج همگانی در صورت لزوم کسانی که به علتی در زمان صلح از معافیت خدمت دوره ضرورت استفاده نموده‌‌اند، نیز‌ به خدمت احضار و از حقوق و مزایای مشمولین دوره احتیاط هم طبقه خود استفاده خواهند نمود.

کارگران و مستخدمین موسسات دولتی و نهادهای قانونی و سازمان‌های وابسته به دولت که خدمت دوره وظیفه عمومی را انجام می‌دهند‌ پس از پایان خدمت مجدداً به کار اولیه خود اشتغال خواهند یافت و کارفرما یا مسئولین مربوطه مکلفند آنان را به کار اولیه خود بگمارند.

تبصره 1 (منسوخه 27-06-1403)- در مورد موسسات خصوصی کارفرما یا مسئولین مربوطه در صورتی مکلفند آنان را به کار اولیه خود بگمارند که در قرارداد استخدام این ‌مسئله شرط شده باشد.

‌تبصره 2- آیین‌‌نامه اجرایی این ماده توسط وزارتین کشور و کار و امور اجتماعی و سازمان امور اداری و استخدامی کشور تهیه و به تصویب هیأت‌ وزیران خواهد رسید.

(اصلاحی 22-08-1390)- افرادی که اعم از مشمول و غیرمشمول با طی دوره دانشکده‌ها و آموزشگاه‌های نظامی و انتظامی برای خدمت در کادر ثابت استخدام شوند مدت تحصیل آنها‌ جزء خدمت دوره ضرورت محسوب خواهد شد و اگر مدت تحصیل از دو سال کمتر باشد، از دوره خدمت آنان به نسبت کسری خدمت تا دو سال جزء‌ خدمت دوره ضرورت محسوب می‌شود.

تبصره 1 (اصلاحی 22-08-1390)- آن عده از محصلین مراکز آموزش کادر ثابت نیروهای مسلح که قبل از پایان دوره آموزش مستعفی یا اخراج شوند، فقط از طی دوره آموزش نظامی معاف می‌شوند، لکن باید خدمت دوره ضرورت را انجام دهند. در صورتی که محصلین به علت بیماری یا عدم صلاحیت که ناشی‌ از اعمال ارادی آنان نباشد برکنار گردند، مدت تحصیل جزء خدمت دوره ضرورت آنان محسوب می‌شود.

تبصره 2 (اصلاحی 22-08-1390)- افسران و درجه‌داران نیروهای مسلح، در صورتی که قبل از نیل به درجه به موجب مقررات استخدامی مربوط از خدمت مستعفی یا اخراج شوند، فقط از طی دوره آموزش نظامی معاف می‌شوند لکن باید خدمت دوره ضرورت را انجام دهند و اگر بعد از پایان دوره آموزش از خدمت مستعفی یا اخراج گردند و خدمت آنان از مدت دوره ضرورت کمتر باشد بقیه دوره ضرورت را انجام می‌‌دهند.

(اصلاحی 22-08-1390)- آن دسته از مشمولین و کارکنان وظیفه‌‌ای که به عنوان پایور اعم از نظامی و کارمند به استخدام نیروهای مسلح در می‌آیند با انجام شش سال خدمت پس از فراغت از تحصیل یا اتمام دوره آموزشی از انجام خدمت دوره ضرورت معاف می‌گردند. چنانچه قبل از خاتمه شش سال از خدمت رها گردند، در صورتی که مشمول معافیت‌های قانونی نباشند، به نسبت هر چهار ماه خدمت یک ماه از خدمت دوره ضرورت آنان کسر می‌شود.

تبصره 1 (اصلاحی 22-08-1390)- مدت خدمت انجام شده کارکنان وظیفه که در اجرای این ماده به عنوان کارمند رسمی استخدام می‌شوند به همان میزان از مدت تعهد موضوع این ماده کسر می‌شود.

تبصره 2 (اصلاحی 22-08-1390)- چنانچه کارمندان مذکور پس از اتمام شش سال تعهد خدمتی به هر عنوان از خدمت رها شوند از کارت پایان خدمت دوره ضرورت برخوردار می‌گردند.

تبصره 3 (اصلاحی 22-08-1390)- در مناطق بد آب و هوا، مناطق مرزی و مناطق محروم که با تشخیص ستاد کل تعیین می‌شود مدت مذکور در این ماده به پنج سال تغییر می‌یابد.

(اصلاحی 22-08-1390)- مشمولین و کارکنان وظیفه داوطلبی که با داشتن حداقل گواهینامه پنجم ابتدائی و سپردن پنج سال تعهد خدمت نظامی یا شش سال تعهد خدمت کارمندی، به صورت پیمانی در نیروهای مسلح استخدام می‌شوند، خدمت آنان به منزله انجام خدمت دوره ضرورت تلقی می‌شود و پس از پایان تعهد از کارت پایان خدمت برخوردار می‌گردند. در صورتی که قبل از خاتمه تعهد از خدمت مستعفی یا برکنار گردند، چنانچه مشمول معافیت‌های قانونی نباشند، خدمت دوره ضرورت به نسبت چهار ماه خدمت یک ماه از خدمت دوره ضرورت آنان محسوب می‌شود و بقیه خدمت دوره ضرورت را برابر قانون انجام می‌دهند، مگر اینکه علت رهایی، بیماری یا عدم صلاحیت ناشی از اعمال غیر ارادی آنان به تشخیص هیأت بدوی سازمان مربوط باشد که در این‌صورت مدت تعهد انجام شده به نسبت از مدت خدمت دوره ضرورت کسر می‌گردد.

تبصره 1 (الحاقی 22-08-1390)- طی دوره آموزش نظامی برای کلیه کارمندان اعم از رسمی و پیمانی الزامی است.

تبصره 2 (الحاقی 22-08-1390)- مدت تعهد پیمانی دارندگان مدرک کارشناسی (لیسانس) و بالاتر یک‌ سال کمتر است.

تبصره 3 (الحاقی 22-08-1390)- میزان سهمیه کارکنان پیمانی هر یک از نیروهای مسلح از سوی ستاد کل تعیین و ابلاغ می‌گردد.

تبصره 4 (الحاقی 22-08-1390)- چنانچه مشمولِ مستعفی بیش از نیمی از مدت تعهد خود را سپری کرده باشد برای ادامه خدمت دوره ضرورت نیازی به طی دوره آموزش مجدد ندارد و به ازاء هر سال خدمت چهار ماه از مدت خدمت ضرورت او کسر می‌شود.

(اصلاحی 22-08-1390)- کلیه مشمولانی که وارد خدمت دوره ضرورت می‌شوند طبق آیین‌نامه انضباطی نیروهای مسلح نسبت به انقلاب اسلامی و نظام‌ جمهوری اسلامی و قانون اساسی و مقام رهبری (فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران) سوگند وفاداری یاد خواهند کرد.