نظریه مشورتی شماره 7/1402/624 مورخ 1403/07/15

همانگونه که مستحضرید یکی از شرایط حفظ اعتبار گواهینامه ثبت علامت تجاری، تمدید اعتبار آن برای بازه‌های زمانی ده ساله است که به موجب قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 مدت اعتبار ثبت علامت ده سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه آن می‌باشد و این مدت توسط مالک قابل تمدید است. از آنجا که در خصوص آثار عدم تمدید گواهینامه ثبت علامت تجاری در حقوق ایران، برخی ابهامات وجود دارد، خواهشمند است به پرسش‌های زیر پاسخ دهید: 1- در صورتی که مدت اعتبار علامت تجاری منقضی شده باشد، مطابق قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و آیین‌نامه اجرایی آن مصوب 1387/11/1؛ اولاً، آیا ثبت همان علامت تجاری از طرف دیگران بلامانع است؟ ثانیاً، آیا می‌توان برای عدم تمدید ثبت علامت تجاری، به قوه قاهره استناد کرد و آیا این امر قابل پذیرش است؟ ثالثاً، چنانچه مدت اعتبار گواهینامه علامت تجاری سپری شده و دارنده گواهی اقدام به تمدید یا ثبت مجدد آن نکند و این علامت از سوی اشخاص دیگر به ثبت برسد، آیا مالک سابق علامت تجاری در طرح دعوای ابطال علامت تجاری، از نظر حقوقی «ذینفع» محسوب می‌شود و طرح این دعوا از سوی وی مسموع است؟ 2- با توجه به بند «د» ماده 40 قانون ثبت اختراعات، ‌طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 که مقرر داشته است: «مدت اعتبار ثبت علامت ده سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن می‌باشد. این مدت با درخواست مالک آن برای دوره‌های متوالی ده ساله با پرداخت هزینه مقرر، قابل تمدید است. یک مهلت ارفاقی شش ماهه که از پایان دوره شروع می‌شود، برای پرداخت هزینه تمدید، با پرداخت جریمه تأخیر، در نظر گرفته می‌شود.» و ماده 131 آیین‌نامه اجرایی آن؛ بویژه تبصره ماده یادشده که بیان می‌دارد: «در صورت عدم درخواست تمدید ثبت ظرف مهلت یادشده، امکان درخواست آن ظرف مهلت شش ماه پس از پایان اعتبار ثبت علامت، با پرداخت جریمه تأخیر به میزان نصف هزینه ثبت علامت وجود دارد، والا ثبت علامت از درجه اعتبار ساقط خواهد شد»، ضمانت اجرای عدم تمدید علامت تجاری در مهلت‌های قانونی چیست؟ توضیح آنکه، در پاسخ به پرسش فوق دو دیدگاه بین حقوقدانان و رویه قضایی وجود دارد؛ برخی به عدم سقوط حق دارنده علامت تجاری معتقدند و اعلام می‌دارند هر چند نظام ثبت علائم تجاری ایران مبتنی بر ثبت است؛ اما ثبت علائم تجاری تنها مبنای حمایت از علائم تجاری نمی‌باشد؛ بنابراین، در مواردی که مدت زمان حمایت از علامتی منقضی شود و مالک خواسته یا ناخواسته اقدام به تمدید آن نکند، این امر به معنی ساقط شدن تمامی حقوق متصوره برای مالک علامت تجاری و ابطال آن علامت نیست و علامت مزبور برای دیگران آزاد نمی‌شود تا قابل ثبت یا استعمال باشد. از طرفی مالک چنین علامتی در مقابل اشخاصی که اقدام به ثبت یا استفاده علامت تجاری وی نموده‌اند، با توجه به احتمال وقوع گمراهی عموم می‌تواند به قاعده منع رقابت نامشروع موضوع ماده 10 مکرر کنوانسیون پاریس استناد کند. گروه دوم به سقوط حق دارنده علامت تجاری قائل بوده و معتقدند با سپری شدن مدت ثبت علامت تجاری و عدم تمدید بهموقع آن از سوی دارنده علامت تجاری، حق دارنده به طور کامل ساقط می‌شود و هر شخصی می‌تواند با ثبت همان علامت واجد حقوق انحصاری شود. 3- آیا بین فرض سابقه استعمال و عدم استعمال مستمر از علامت، تفاوت است و آیا این امر می‌تواند موجد حق برای مالک سابق علامت باشد؟ توضیح آنکه، در خصوص پرسش فوق دو دیدگاه بین حقوقدانان و رویه قضایی وجود دارد؛ نخست. برخی به ایجاد حق برای مالک سابق علامت در صورت سبق استعمال مستمر از علامت معتقدند و اعلام می‌دارند چنانچه پس از سپری شدن مهلت ده ساله و شش ماهه ارفاقی علامت تجاری، دارنده همچنان به استفاده خود ادامه داده باشد، نسبت به دیگران «حق تقدم» خواهد داشت و ثبت این علامت توسط اشخاص دیگر مغایر حقوق استفاده‌کننده آن است؛ لذا وی به دلیل سبق استعمال مستمر از علامت حق خواهد داشت تا ابطال گواهینامه ثبت علامت تجاری را از دادگاه درخواست کند. دوم. برخی به عدم ایجاد حق برای مالک سابق علامت در صورت سبق استعمال مستمر از علامت معتقدند و اظهار می‌دارند در این فرض، حقوق انحصاری مربوط به علامت تجاری «تنها با ثبت علامت تجاری» حاصل می‌شود و صرف سابقه استعمال از علامت هر چند به صورت مستمر و طولانی باشد، موجد حقی برای مالک نیست؛ زیرا، انقضای اعتبار گواهینامه ثبت علامت و سپری شدن مهلت شش ماهه ارفاقی، نشان‌دهنده پایان حقوق دارنده گواهینامه می‌باشد؛ بنابراین، پس از سپری شدن مدت حمایت قانونی (مدت ده ساله و مهلت ارفاقی شش ماهه)، دارنده علامت تجاری و دیگر اشخاص، هر دو می‌توانند برای ثبت علامت تجاری اقدام کنند و در ثبت علامت، حقوقی مساوی دارند و هر یک از آنان که متقاضی ثبت علامت تجاری به نام خود باشد، باید فرآیند ثبت علامت را از ابتدا با تمامی تشریفات مربوطه طی کند؛ بنابراین، تنها در صورت عدم پذیرش سابقه استعمال مستمر از علامت توسط مالک برای بطلان ثبت علامت است که مقصود قانونگذار از پیش‌بینی مدت اعتبار ده ساله و مهلت شش ماهه و ضمانت اجرای عدم رعایت این مهلت‌ها که سقوط اعتبار علامت تجاری است، محقق می‌شود. 4- با توجه به ماده 588 قانون تجارت مصوب 1311 که تمام حقوق اشخاص حقیقی را برای اشخاص حقوقی نیز در نظر گرفته است و علامت تجاری نیز یکی از ممیزات و ویژگی‌های حقوق شخص حقوقی است و از طرفی با توجه به بند «د» ماده 40 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و ماده 131 آیین‌نامه اجرایی آن؛ بویژه تبصره ماده یادشده، آیا تا پیش از انحلال کامل شخص حقوقی بر فرض عدم تمدید در مهلت قانونی و یا حتی عدم استفاده از علامت تجاری، ثبت علامت تجاری شرکتی برای دیگران امکان‌پذیر است و آیا بین قانون تجارت مصوب 1311 و قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 در این خصوص مغایرتی وجود دارد؟ 5- در صورتی که شخص حقوقی (دارنده علامت تجاری) در مهلت‌های قانونی اعتبار علامت را تمدید نکند و با فرض پذیرش دیدگاهی که قائل به سقوط حق دارنده علامت تجاری است، شخص ثالث طبق قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، در صدد ثبت همان علامت تجاری برآید و کارشناس ثبت شرکت‌ها به دلیل وجود نام مشابه از تکلیف خود مبنی بر ثبت امتناع کند، چه راهکاری وجود دارد؟ آیا می‌توان علیه او در دیوان عدالت اداری طرح شکایت کرد؟ چنانچه در زمان طرح شکایت شخص ثالث متقاضی ثبت علامت علیه کارشناس مربوط در مرجع اداری (اعم از تبانی و یا عدم تبانی کارشناس ثبت علامت با مالک علامت تجاری منقضی شده)، شرکت دارنده علامت تجاری اقدام به ثبت آن نماید، آیا شخص ثالث درخواست‌کننده ثبت علامت تجاری می‌تواند علیه شرکت دارنده (مالک سابق) علامت تجاری در محاکم حقوقی دادگستری طرح شکایت کند و در صورت ثبت جدید علامت توسط مالک و دارنده سابق، ابطال ثبت علامت جدید را خواستار شود؟