دادگاه کیفری یک فقط درصورت صدور کیفرخواست و در حدود آن مبادرت به رسیدگی و صدور رأی می‌کند، مگر در جرایمی که مطابق قانون لزوماً به‌طور مستقیم در دادگاه کیفری یک مورد رسیدگی واقع می‌شود. در این‌صورت، انجام تحقیقات مقدماتی مطابق مقررات برعهده دادگاه کیفری یک است.

در مواردی‌که پرونده به‌طور مستقیم در دادگاه کیفری یک رسیدگی می‌شود، پس از پایان تحقیقات مقدماتی، چنانچه عمل انتسابی جرم محسوب نشود یا ادله کافی برای انتساب جرم به متهم وجود نداشته باشد و یا به جهات قانونی دیگر متهم قابل تعقیب نباشد، دادگاه حسب مورد، قرار منع یا موقوفی تعقیب و در غیر این‌صورت قرار رسیدگی صادر می‌کند.

پس از ارجاع پرونده به دادگاه کیفری یک، در جرایم موضوع بندهای (الف)، (ب)، (پ) و (ت) ماده (۳۰۲) این قانون و یا پس از صدور قرار رسیدگی در مواردی که پرونده به‌طور مستقیم در دادگاه کیفری یک رسیدگی می‌شود، هرگاه متهم وکیل معرفی نکرده باشد، مدیر دفتر دادگاه ظرف پنج روز به او اخطار می‌کند که وکیل خود را حداکثر تا ده روز پس از ابلاغ به دادگاه معرفی کند. چنانچه متهم وکیل خود را معرفی نکند، مدیر دفتر، پرونده را نزد رییس دادگاه ارسال می‌کند تا طبق مقررات برای متهم وکیل تسخیری تعیین شود.

هر یک از طرفین می‌تواند حداکثر سه وکیل به دادگاه معرفی کند. استعفای وکیل تعیینی یا عزل وکیل پس از تشکیل جلسه رسیدگی پذیرفته نمی‌شود.

در صورتی‌که هریک از اصحاب دعوی وکلای متعدد داشته باشد، حضور یکی از آنان برای تشکیل جلسه دادگاه کافی است.

پس از تعیین وکیل، مدیر دفتر بلافاصله به متهم و وکیل او و حسب مورد، به شاکی یا مدعی خصوصی یا وکیل آنان اخطار می‌کند تا تمام ایرادها و اعتراض‌های خود را ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ تسلیم کنند. تجدید مهلت به تقاضای متهم یا وکیل او برای یک نوبت و به مدت ده روز از تاریخ اتمام مهلت قبلی، به تشخیص دادگاه بلامانع است.

تفسیر ماده 387 قانون آیین دادرسی کیفری:

1- مطابق با مندرجات موجود در ماده 387 قانون آیین دادرسی کیفری، پس از تعیین وکیل برای متهم (اعم از آنکه متهم، خود اقدام به تعیین وکیل نموده باشد و یا آنکه دادگاه برای او وکیل تسخیری تعیین نموده باشد) مدیر دفتر به کلیه اصحاب دعوا ابلاغ می‌نماید تا ایرادات و اعتراضات خود را ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اعلام نماید. بنابر تقاضای متهم یا وکیل او این مهلت برای یک مرتبه قابل تمدید خواهد بود.

2- زمانی که پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه ارسال می‌شود، بعد از ارسال پرونده از دادسرا، دادگاه ابتدا می‌بایست مهلت ده روزه طرح ایرادات را به طرفین ابلاغ نماید و بعد از آن جلسه مقدماتی تشکیل داده و اگر مانعی برای رسیدگی وجود نداشته باشد، دستور تعیین وقت صادر نموده و بعد از آن با دعوت طرفین، اقدام به رسیدگی نهایی نماید.

متهم و شاکی یا مدعی خصوصی یا وکلای آنان باید تمام ایرادها و اعتراض‌های خود از قبیل مرور زمان، عدم صلاحیت، رد دادرس یا قابل تعقیب نبودن عمل انتسابی، نقص تحقیقات و لزوم رسیدگی به ادله دیگر یا ادله جدید و کافی نبودن ادله را ظرف مهلت مقرر به دفتر دادگاه تسلیم کنند. پس از اتمام مدت مذکور، هیچ ایرادی از طرف اشخاص مزبور پذیرفته نمی‌شود، مگر آنکه جهت ایراد پس از مهلت، کشف و یا حادث شود. در هر حال، طرح پرونده در جلسه مقدماتی دادگاه، پیش از اتمام مهلت ممنوع است.

تفسیر ماده 388 قانون آیین دادرسی کیفری:

1- حتی اگر طرفین دعوا ظرف مهلت مقرر 10 روزه مندرج در ماده 387 قانون آیین دادرسی کیفری، ایرادات خود را مطرح ننمایند، باز هم دادگاه مکلف است که به جهت آمره بودن حکم ماده فوق‌الاشاره، این موضوع را رعایت نموده و نمی‌تواند پیش از اتمام مهلت ده روزه، اقدام به تشکیل جلسه مقدماتی نماید.

2- مهلت طرح ایراد رد دادرس در دادگاه تا قبل از صدور رای می‌باشد اما در جرائم موضوع ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری مانند جرائم موجب حبس ابد و ... مهلت طرح ایرادات تا ده روز بعد از تاریخ ابلاغ می‌باشد.

پس از اتمام مهلت اعم از آنکه ایراد و اعتراضی واصل شده یا نشده باشد، مدیر دفتر، پرونده را به دادگاه ارسال می‌کند. رییس دادگاه، پرونده را شخصاً بررسی و گزارش جامع آن را تنظیم و یا به نوبت به یکی از اعضای دادگاه ارجاع می‌کند. عضو مذکور حداکثر ظرف ده روز، گزارش مبسوط راجع به اتهام و ادله و جریان پرونده را تهیه و تقدیم رییس می‌کند. دادگاه به محض وصول گزارش، جلسه مقدماتی اداری را تشکیل می‌دهد و با توجه به مفاد گزارش و اوراق پرونده و ایرادها و اعتراض‌های اصحاب دعوی به شرح زیر اقدام می‌کند:‌

الف- در صورتی که تحقیقات ناقص باشد، قرار رفع نقص صادر می‌کند و پرونده را نزد دادسرای صادرکننده کیفرخواست می‌فرستد تا پس از انجام دستور دادگاه،‌ آن را بدون اظهارنظر اعاده کند.

ب- هرگاه موضوع، خارج از صلاحیت دادگاه باشد، قرار عدم صلاحیت صادر می‌کند.

پ- در صورتی که به دلیل شمول مرور زمان، گذشت شاکی یا مدعی خصوصی و یا جهات قانونی دیگر، متهم قابل تعقیب نباشد، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌کند. در این‌صورت چنانچه متهم زندانی باشد به دستور دادگاه، فوری آزاد می‌شود.

تبصره- دادگاه می‌تواند در صورت ضرورت، دادستان یا نماینده او، شاکی یا مدعی خصوصی یا متهم و یا وکلای آنان را برای حضور در جلسه مقدماتی دعوت کند.

تفسیر ماده 389 قانون آیین دادرسی کیفری:

1- اگر موضوع جرم ارتکابی در زمره جرائم‌ مندرج در ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری باشد، با توجه به صلاحیت انحصاری بازپرس در انجام تحقیقات مقدماتی، دادگاه حق تکمیل تحقیقات را نداشته و می‌بایست پرونده را برای تکمیل تحقیقات به دادسرا عودت دهد اما در غیرجرائم موضوع ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه می‌تواند رأساً تحقیقات را تکمیل نموده یا پرونده را به دادسرا اعاده نماید.

2- در جلسه مقدماتی اصولاً دادستان و اصحاب دعوا یا وکلای آنان دعوت نمی‌شوند اما برای تشکیل جلسه محاکماتی پیش از رسیدگی نهایی، دعوت نامبردگان الزامی است.

3- اگر رسیدگی نهایی دادگاه آغاز شده باشد و تشخیص دادگاه، بی‌گناهی متهم باشد، اقدام به صدور حکم برائت می‌نماید نه قرار منع تعقیب. چراکه صدور این قرار معطوف به زمانی است که رسیدگی نهایی آغاز نشده است.

4- در صدور قرار موقوفی تعقیب تفاوتی نمی‌نماید که رسیدگی نهایی آغاز شده یا نشده باشد و بنابر موارد مندرج در بند پ ماده 389 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه اقدام به صدور این قرار می‌نماید.

قرار عدم صلاحیت از طرف دادستان و قرارهای مذکور در بند (پ) ماده قبل از طرف دادستان و شاکی یا مدعی خصوصی قابل تجدیدنظر است. در صورت نقض این قرار، پرونده برای طرح مجدد در جلسه مقدماتی و انجام سایر وظایف به دادگاه کیفری یک اعاده می‌شود.

تفسیر ماده 390 قانون آیین دادرسی کیفری:

1- صدور قرار موقوفی تعقیب علی‌الاصول از سوی شاکی قابل اعتراض است مگر آنکه این قرار در خصوص جرائم موضوع ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری صادر شده باشد که از سوی دادستان نیز قابلیت اعتراض دارد.

2- قرار عدم صلاحیت علی‌الاصول قابل اعتراض نیست جز در یک مورد و آن هم زمانی است که در خصوص جرائم موضوع ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری صادر شده باشد که از سوی دادستان قابل اعتراض می‌باشد.

3- در پرونده‌هایی که بصورت مستقیم به دادگاه ارجاع داده شده‌اند، اگر دادگاه قرار عدم صلاحیت صادر کند، این قرار قابل اعتراض نخواهد بود.

هرگاه دادگاه در جلسه مقدماتی، پرونده را کامل و قابل طرح برای دادرسی تشخیص دهد، بلافاصله دستور تعیین وقت رسیدگی و احضار تمام اشخاصی را که حضورشان ضروری است، صادر می‌کند.

تبصره- چنانچه در جرائم موضوع بندهای (الف)، (ب)، (پ) و (ت) ماده 302 این قانون، دادگاه جلب بدون احضار متهم را برای محاکمه لازم بداند، دستور جلب وی را برای روز محاکمه صادر می‌کند.

تفسیر ماده 391 قانون آیین دادرسی کیفری:

1- وقت رسیدگی دادگاه هم به اصحاب دعوا و وکلای آنان ابلاغ می‌شود هم به کسانی که حضورشان در دادگاه ضرورت دارد مانند هیات منصفه در جرائم مطبوعاتی و سیاسی!

2- جلب بدوی محکوم‌علیه در مرحله اجرای حکم در تمامی جرائم بنابر تشخیص قاضی اجرای احکام امکان‌پذیر است مشروط بر آنکه بیم فرار یا مخفی شدن وی وجود داشته باشد.

مدیر دفتر دادگاه مکلف است پس از وصول پرونده به دفتر، حداکثر ظرف دو روز، وقت رسیدگی تعیین و مطابق دستور دادگاه اقدام کند.

تفسیر ماده 392 قانون آیین دادرسی کیفری:

مدیر دفتر دادگاه این وظیفه را بر عهده دارد تا بعد از ارجاع پرونده به دفتر، ظرف دو روز وقت رسیدگی را تعیین نماید و طبق دستورات دادگاه اقدامات مقتضی را انجام دهد.

در هر مورد که دادگاه باید با حضور هیأت منصفه تشکیل شود، اعضای هیأت منصفه نیز طبق مقررات دعوت می‌شوند.

هرگاه متهم متواری باشد یا دسترسی به وی امکان نداشته باشد و احضار و جلب او برای تعیین وکیل یا انجام تشریفات راجع به تشکیل جلسه مقدماتی یا دادرسی مقدور نباشد و دادگاه حضور متهم را برای دادرسی ضروری تشخیص ندهد،‌ به تشکیل جلسه مقدماتی مبادرت می‌ورزد و در غیاب متهم، اقدام به رسیدگی می‌کند، ‌مگر آنکه دادستان احضار متهم را ممکن بداند که در این‌صورت دادگاه پس از تقاضای دادستان، مهلت مناسبی برای احضار یا جلب متهم به وی می‌دهد. مهلت مذکور نباید بیشتر از پانزده روز باشد.

تبصره ۱- در هر مورد که دادگاه بخواهد رسیدگی غیابی کند، باید از قبل قرار رسیدگی غیابی صادر کند. در این قرار، موضوع اتهام و وقت دادرسی و نتیجه عدم حضور قید و مراتب دو نوبت به فاصله ده روز در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار ملی یا محلی آگهی می‌شود. فاصله بین تاریخ آخرین آگهی و وقت دادرسی نباید کمتر از یک ماه باشد.

تبصره ۲- هرگاه متهمان متعدد و بعضی از آنان متواری باشند، دادگاه نسبت به متهمان حاضر شروع به رسیدگی می‌نماید و در مورد غایبان به‌ترتیب فوق رسیدگی می‌کند.