وصیت‌ نامه اعم از اینکه راجع باشد به وصیت عهدی یا تملیکی منقول یا غیرمنقول ممکن است بطور رسمی یا خودنوشت یا سری‌ تنظیم شود.

تفسیر ماده 276 قانون امور حسبی:

1- وصیت نامه بر سه نوع است: خودنوشت، رسمی و سری.

2- وصیت نامه خودنوشت سند عادی محسوب می شود.

ترتیب تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است.

تفسیر ماده 277 قانون امور حسبی:

برخلاف وصیت نامه خودنوشت یا وصیت نامه سری، وصیت نامه رسمی حتما می بایست در دفتر اسناد رسمی تنظیم گردد که همانند سایر اسناد رسمی تنظیمی در دفاتر اسناد رسمی دارای اعتبار قانونی باشد.

وصیت ‌نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده ‌و به امضاء او رسیده باشد.

تفسیر ماده 278 قانون امور حسبی:

1- شرایط تنظیم وصیت نامه خودنوشت عبارت است از:

• نوشته شدن تمام وصیت به خط موصی؛

• داشتن تاریخ، روز، ماه و سال به خط موصی؛

• امضای وصیت نامه؛

2- در تنظیم وصیت نامه خودنوشت، امکان توکیل به غیر وجود ندارد.

3- در تنظیم وصیت نامه خودنوشت (مانند وصیت نامه سری)، مهر و اثر انگشت موصی جایگزین امضاء او نمی شود و وصیت نامه خودنوشت را کامل نمی کند.

وصیت ‌نامه سری ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هر صورت باید به امضاء موصی برسد و به ترتیبی که برای ‌امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آئین‌ نامه وزارت دادگستری معین می گردد امانت گذارده‌ می شود.

تفسیر ماده 279 قانون امور حسبی:

1- وصیت نامه سری ترکیبی از وصیت نامه خودنوشت و رسمی است. چراکه از یک طرف در نزد مامورین رسمی مقرر در ماده 1287 قانون مدنی تنظیم نشده است و از طرفی دیگر باید به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت امانت گذارده شود.

2- مهر و اثر انگشت موصی جایگزین امضاء وی نمی شود و وصیت نامه خودنوشت یا سری را تکمیل نمی کند.

3- امکان تنظیم وصیت نامه سری برای بی سوادان وجود ندارد.

کسی که سواد ندارد نمی تواند به ترتیب سری وصیت نماید.

تفسیر ماده 280 قانون امور حسبی:

بی سوادان چاره ای جز تنظیم وصیت نامه رسمی ندارند.

کسی که نمی تواند حرف بزند هرگاه بخواهد وصیت‌ نامه سری تنظیم کند باید تمام وصیت‌ نامه را به خط خود نوشته و امضاء نماید و نیز ‌در حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیت ‌نامه بنویسد که این برگ وصیت‌ نامه او است و در اینصورت مسئول دفتر باید روی پاکت یا لفافی که ‌وصیت ‌نامه در او است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.

وصیت ‌نامه سری را موصی همه وقت میتواند به ترتیبی که برای استرداد اسناد امانتی مقرر است استرداد نماید.

در موارد فوق‌ العاده از قبیل جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض ساریه و مسافرت در دریا که مراوده نوعاً مقطوع و به این جهت موصی ‌نمی تواند به یکی از طرق مذکور وصیت کند ممکن است وصیت به طریقی که در مواد بعد ذکر می شود واقع شود.

تفسیر ماده 283 قانون امور حسبی:

رعایت تشریفات در موراد مذکور در این ماده الزامی نمی باشد.

افراد و افسران نظامی و کسانیکه در ارتش اشتغال بکاری دارند میتوانند نزد یک نفر افسر یا همردیف او با حضور دو گواه وصیت‌ خود را شفاها اظهار نمایند.

در صورتیکه نظامی یا کسی که در ارتش اشتغال بکاری دارد بیمار یا مجروح باشد ممکن است وصیت خود را در حضور رئیس ‌بهداری ارتش و مدیر بیمارستان که موصی آنجاست اظهار نماید.

اشخاصی میتوانند بترتیب مذکور در دو ماده قبل وصیت نمایند که در جنگ یا مأمور عملیات جنگی باشند و یا در محلی زندانی یا‌ محصور باشند که مراوده ‌ای با خارج نباشد.

در سایر موارد مذکور در ماده ۲۸۳ موصی می تواند در حضور دو نفر گواه وصیت خود را اظهار نماید و یکی از آن دو گواه اظهارات او را‌ با تعیین تاریخ روز و ماه و سال و محل وقوع وصیت نوشته و موصی و گواه‌ ها آنرا امضاء می نمایند و اگر موصی نتواند امضاء کند گواه‌ ها این نکته را در ‌وصیت ‌نامه قید می کنند.

اشخاصی که مطابق ماده ۲۸۴ و ۲۸۵ وصیت نزد آنها شده و همچنین گواه‌ های مذکور در ماده قبل در اول زمان امکان باید در اداره ثبت ‌اسناد یا محلی که در آئین ‌نامه وزارت دادگستری تعیین میشود حاضر شده وصیت ‌نامه را مطابق مقررات راجع بامانت گذاردن اسناد امانت بگذارند و‌ ضمنا اعلام کنند که این آخرین وصیت موصی است که با داشتن اهلیت اظهار داشته.

در صورتیکه اشخاص مذکور در ماده ۲۸۴ و ۲۸۵ اظهارات موصی را ننوشته باشند در اول زمان امکان نزد دادرس دادگاه بخشی که به ‌او دسترسی دارند حاضر شده و اظهارات موصی را با تاریخ و محل وقوع وصیت و اهلیت موصی شفاهاً اظهار میدارند. اظهارات مزبور در ‌صورت مجلس نوشته شده و به امضاء دادرس دادگاه بخش و گواه‌ ها میرسد.

وصیتی که مطابق مواد قبل (‌در موارد غیرعادی) واقع می شود بعد از گذشتن یک ماه از تاریخ مراجعت و رسیدن موصی به محلی که ‌بتواند به یکی از طرق مذکور در ماده ۲۷۶ وصیت کند یا گذشتن یک ماه از تاریخ باز شدن راه و مرتفع شدن مانعی که به واسطه آن مانع نتوانسته موصی ‌به یکی از طرق مذکور وصیت نماید بی ‌اعتبار می شود مشروط به اینکه در مدت نامبرده موصی متمکن از وصیت باشد.

تفسیر ماده 290 قانون امور حسبی:

در صورتی که به علت مرتفع گردیدن مانع، موصی قادر به تنظیم وصت نامه عادی باشد اما ظرف مدت یک ماه اقدام به این کار نکند، وصیت نامه غیرعادی (اضطراری) از اعتبار ساقط می گردد.

هر وصیتی که به ترتیب مذکور در این فصل واقع نشده باشد در مراجع رسمی پذیرفته نیست مگر اینکه اشخاص ذینفع در ترکه به صحت وصیت اقرار نمایند.

تفسیر ماده 291 قانون امور حسبی:

اگر وصیت نامه بدون رعایت تشریفات قانونی تنظیم شود، در مراجع رسمی پذیرفته نیست، مگر آنکه اشخاص ذینفع در ترکه به صحت آن اقرار نمایند که در این صورت به نسبت سهم الارث وارثی که اقرار کرده است نافذ است. (رای وحدت رویه 54 مورخه 13-10-1351 هیات عمومی دیوان عالی کشور)

هر دادگاه- اداره- بنگاه یا شخصی که وصیت ‌نامه باو سپرده شده و نیز دادگاهی که در موارد فوق ‌العاده وصیت در آنجا اظهار گردیده‌ مکلف است بعد از اطلاع بفوت موصی وصیت‌ نامه یا صورت مجلس راجع بوصیت را بدادگاه بخشی که برای رسیدگی بامور راجع بترکه متوفی ‌صالح است بفرستد اعم از اینکه وصیت‌ نامه نامبرده بحسب قانون قابل ترتیب اثر باشد یا نباشد و هرگاه وصیت ‌نامه متعدد باشد باید تمام آنها فرستاده‌ شود.

هرگاه کسی که وصیت ‌نامه نزد او است خارج از مقر دادگاه بخش مذکور فوق باشد میتواند وصیت ‌نامه را بدادگاه محل خود تسلیم ‌نماید و آن دادگاه مکلف است فورا وصیت ‌نامه را بدادگاه بخش نامبرده بفرستد.

دادگاه بخش در آگهی که برای اداره یا تصفیه ترکه یا تصدیق حصر وراثت می شود قید می کند که هرکس وصیت ‌نامه‌ از متوفی نزد او‌ست در مدت سه ماه به دادگاهی که آگهی نموده بفرستد و پس از گذشتن این مدت هر وصیت نامه (‌جز وصیت نامه رسمی و سری) ابراز شود از ‌درجه اعتبار ساقط است.

تفسیر ماده 294 قانون امور حسبی:

شورای نگهبان در نظریه شماره 2639 مورخه 04-08-1367، محدود نمودن اعتبار وصیت نامه ابرازی به مدت سه ماه مذکور در ماده 294 قانون امور حسبی را خلاف شرع دانسته و آن قسمت از ماده مذکور را ابطال نموده است. لذا در حال حاضر، اعتبار وصیت نامه خودنوشت به مانند وصیت سری و رسمی، مقید به مهلت نیست.

پس از گذشتن مدت مذکور فوق دادگاه بخش وقتی را برای افتتاح وصیت ‌نامه تعیین و باشخاصی که وراثت آنها معلوم است اطلاع ‌میدهد که در وقت مزبور حاضر شوند.

هنگام ابراز وصیت ‌نامه دادرس دادگاه بخش باید با حضور نماینده دادستان یا مدیر دفتر صورت مجلسی مشتمل بر خلاصه وصیت و ‌اینکه وصیت ‌نامه در حضور او باز شده و خصوصیات وصیت ‌نامه از قبیل مهر و موم و غیره تنظیم و بامضاء حضار برساند.
‌وصیت ‌نامه سری را دادرس دادگاه بخش با حضور اشخاصی باز مینماید که لفاف آنرا امضاء یا مهر کرده و در تاریخ باز کردن زنده و در مقر دادگاه ‌حاضر هستند.

اصل وصیت ‌نامه که مطابق این ماده نزد دادرس دادگاه بخش باز میشود بدفتر امانات ثبت فرستاده میشود و رونوشت آن در دفتر دادگاه میماند- اشخاص ذینفع میتوانند از آن رونوشت بگیرند.

بعد از باز شدن وصیت‌ نامه دادگاه بخش به اشخاصی که وصیت بنفع آنها شده یا کسانی که وصی معین شده‌ اند مراتب را اطلاع ‌میدهد.

وصیت ‌نامه وقتی معتبر است که تمام آن موجود باشد و ادعاء فقدان وصیت ‌نامه اعم از اینکه این دعوی نسبت بتمام وصیت ‌نامه یا‌ قسمتی از آن باشد مسموع نیست.

ترتیب صدور سند مالکیت بنام ورثه یا موصی‌ له نسبت باموال غیرمنقول که بنام مورث ثبت شده است در آئین ‌نامه وزارت ‌دادگستری معین میشود.