پس از دستور دادگاه دائر به ابلاغ اوراق دعوا، مدیر دفتر یک نسخه از دادخواست و پیوست‌های آن را در پرونده بایگانی می‌کند و نسخه دیگر را با ضمائم آن و اخطاریه جهت ابلاغ و تسلیم به خوانده ارسال می‌دارد.

تفسیر ماده 67 قانون آیین دادرسی مدنی:

ابلاغ دادخواست و ضمائم آن به خوانده دعوا، در راستای رعایت اصل تناظر بوده و از حقوق دفاعی خوانده محسوب می‌گردد که امری الزامی می‌باشد.

مأمور ابلاغ مکلف است حداکثر ظرف دو روز اوراق را به شخص خوانده تسلیم کند و در برگ دیگر اخطاریه رسید بگیرد. در صورت امتناع خوانده از گرفتن اوراق، امتناع او را در برگ اخطاریه قید و اعاده می‌نماید.

تبصره ۱- ابلاغ اوراق در هر یک از محل سکونت یا کار به عمل می‌آید. برای ابلاغ در محل کار کارکنان دولت و مؤسسات مأمور به خدمات عمومی و شرکت‌ها، اوراق به کارگزینی قسمت مربوط یا نزد رئیس کارمند مربوط ارسال می‌شود. اشخاص یاد شده مسئول اجرای ابلاغ می‌باشند و باید حداکثر به مدت ده روز اوراق را اعاده نمایند، در غیر این‌صورت به مجازات مقرر در قانون رسیدگی به تخلفات اداری محکوم می‌گردند.

تبصره ۲- در مواردی که زن در منزل شوهر سکونت ندارد ابلاغ اوراق در محل سکونت یا محل کار او به عمل می‌آید.

تفسیر ماده 68 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- چنانچه نسخه اخطاریه (به طور مثال ابلاغ جلسه رسیدگی، ابلاغ رای و ...) به خود مخاطب ابلاغ، تحویل داده شود و مامور ابلاغ از وی در نسخه دیگر امضاء یا اثر انگشت گرفته باشد، ابلاغ واقعی محسوب می‌شود. در غیر‌ این‌صورت ابلاغ، ابلاغ قانونی می‌باشد.

2- وفق تبصره 2 ماده 68 قانون آیین دادرسی مدنی، ابلاغ به زن شوهردار که در منزل شوهر سکونت ندارد، در محل کار زن یا محل سکونت خود زن انجام می‌پذیرد. (موضوع ابلاغ به زن شوهردار موضوع تبصره 2 ماده 68 قانون آیین دادرسی مدنی به ناشزه بودن یا نبودن زن شوهردار ارتباطی ندارد.)

3- ابلاغ اوراق به کارمندان دولت یا دستگاه‌های دولتی و عمومی در محل کار کارمند به کارگزینی یا رئیس مستقیم کارمند تحویل داده می‌شود. در این زمان رئیس کارمند مانند مامور ابلاغ عمل می‌نماید. ایشان موظف است ظرف مدت ده روز امر ابلاغ را انجام داده و نتیجه آن را به دادگاه گزارش کنند.

هرگاه مأمور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند باید در نشانی تعیین شده به یکی از بستگان یا خادمان او که سن و وضعیت ظاهری آنان برای تمیز اهمیت اوراق یاد شده کافی باشد، ابلاغ نماید و نام و سمت گیرنده اخطاریه را در نسخه دوم قید و آن را اعاده کند.

تفسیر ماده 69 قانون آیین دادرسی مدنی:

چنانچه نسخه اخطاریه به هر شخصی به غیر از مخاطب اخطاریه تحویل داده شود، ابلاغ قانونی خواهد بود و آثار ابلاغ قانونی بر آن مترتب می‌شود.

چنانچه خوانده یا هر یک از اشخاص یاد شده در ماده قبل در محل نباشند یا از گرفتن برگ‌های اخطاریه استنکاف کنند، مأمور ابلاغ این موضوع را در نسخ اخطاریه قید نموده نسخه دوم را به نشانی تعیین شده الصاق می‌کند و برگ اول را با سایر اوراق دعوا عودت می‌دهد. در این صورت خوانده می‌تواند تا جلسه رسیدگی به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسید، اوراق مربوط را دریافت نماید.

تفسیر ماده 70 قانون آیین دادرسی مدنی:

در صورت امتناع خادمین یا بستگان از دریافت اخطاریه، یا عدم حضور مخاطب اخطاریه در محل، مامور ابلاغ ضمن درج مراتب در هر دو نسخه، نسخه دوم (اخطاریه) را در محل الصاق می‌کند و نسخه اول (سایر اوراق) را به دفتر دادگاه عودت می‌دهد. این نوع از ابلاغ، قانونی می‌باشد.

حال در فرض حضور مخاطب در محل اعلامی و استنکاف وی از پذیرش اوراق در آنجا، برگه‌ای در محل الصاق نمی‌شود. این نوع از ابلاغ نیز ابلاغ قانونی می‌باشد.

ابلاغ دادخواست در خارج از کشور به وسیله مأموران کنسولی یا سیاسی ایران به عمل می‌آید. مأموران یاد شده دادخواست و ضمائم آن را به وسیله مأمورین سفارت یا هر وسیله‌ای که امکان داشته باشد برای خوانده می‌فرستند و مراتب را از طریق وزارت امور خارجه به اطلاع دادگاه می‌رسانند. در صورتی که در کشور محل اقامت خوانده، مأموران کنسولی یا سیاسی نباشند این اقدام را وزارت امور خارجه به طریقی که مقتضی بداند انجام می‌دهد.

تفسیر ماده 71 قانون آیین دادرسی مدنی:

نحوه ابلاغ اخطاریه‌ها در خارج از کشور در ماده 71 قانون آیین دادرسی مدنی تبیین شده است که به موجب آن اگر در کشور محل اقامت خوانده ماموران کنسولی یا سیاسی وجود نداشته باشند، ابلاغ از طریق وزارت امور خارجه به هر طریقی که صلاح بداند انجام می‌پذیرد. اما اگر در آن کشور، ماموران کنسولی یا سیاسی باشند، ابلاغ به وسیله ماموران کنسولی یا سیاسی صورت می‌پذیرد.

هرگاه معلوم شود محلی را که خواهان در دادخواست معین کرده است نشانی خوانده نبوده یا قبل از ابلاغ تغییر کرده باشد و مأمور هم نتواند نشانی او را پیدا کند باید این نکته را در برگ دیگر اخطاریه قید کند و ظرف دو روز اوراق را عودت دهد. در این صورت برابر ماده 54 رفتار خواهد شد مگر در مواردی که اقامتگاه خوانده برابر ماده 1010 قانون مدنی تعیین شده باشد که در همان محل ابلاغ خواهد شد.

تفسیر ماده 72 قانون آیین دادرسی مدنی:

چنانچه هیچ یک از مخاطب یا بستگان و یا خادمین وی در آدرس اعلامی از سوی خواهان حضور نداشته باشند (خوانده شناسایی نشود)، هیچ اخطاریه‌ای در محل الصاق نمی‌شود. در این فرض مدیر دفتر شعبه دادگاه به خواهان اخطار رفع نقص جهت اعلام نشانی دیگری از خوانده صادر می‌نماید. در صورتی که خواهان در مهلت ده روزه نسبت به معرفی آدرس دیگری از خوانده و یا اعلام مجهول‌المکانی خوانده اقدام ننماید، با قرار رد دادخواست مواجه می‌گردد.

حال اگر هیچ یک از مخاطب یا بستگان و یا خادمین وی در آدرس اعلامی از سوی خواهان حضور نداشته باشند (مخاطب شناسایی شده است.)، اخطاریه در محل الصاق و سایر اوراق اعاده می‌شود. این ابلاغ، ابلاغ قانونی محسوب می‌شود.

در صورتی که خواهان نتواند نشانی خوانده را معین نماید یا در مورد ماده قبل پس از اخطار رفع نقص از تعیین نشانی اعلام ناتوانی کند بنا به درخواست خواهان و دستور دادگاه مفاد دادخواست یک نوبت در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار به هزینه خواهان آگهی خواهد شد. تاریخ انتشار آگهی تا جلسه رسیدگی نباید کمتر از یک ماه باشد.

تفسیر ماده 73 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- ابلاغ دادخواست به خوانده مجهول‌المکان از طریق نشر آگهی در روزنامه‌های کثیرالانتشار تنها مختص اشخاص حقیقی است و در خصوص اشخاص حقوقی موضوعیت ندارد.

2- همچنین هزینه نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار در خصوص خوانده مجهول‌المکان، در صورتی که خواهان معسر نباشد، با خواهان است.

3- فاصله بین روز ابلاغ وقت جلسه دادرسی از طریق نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار تا جلسه دادرسی حداقل یک ماه می‌باشد.

در دعاوی راجع به اهالی معین اعم از ده یا شهر یا بخشی از شهر که عده آنها غیرمحصور است علاوه بر آگهی مفاد دادخواست به شرح ماده قبل، یک نسخه از دادخواست به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می‌کند ابلاغ می‌شود.

تفسیر ماده 74 قانون آیین دادرسی مدنی:

در صورتی که تعداد خواندگان زیاد باشند و امکان طرف دعوا قرار دادن همه خواندگان وجود ندارد (خواندگان غیرمحصور باشند)، خواهان می‌بایست علاوه بر آگهی دادخواست در روزنامه کثیرالانتشار، یک نسخه از آن را به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می‌کند ابلاغ می‌گردد. اما اگر عده خواندگان یک دعوی در یک روستا محصور باشند، باید به همه آنها جداگانه ابلاغ گردد.

در دعاوی راجع به ادارات دولتی و سازمان های وابسته به دولت و مؤسسات مأمور خدمات عمومی و شهرداری ها و نیز مؤسساتی که تمام یا بخشی از سرمایه آنها متعلق به دولت است اوراق اخطاریه و ضمائم به رئیس دفتر مرجع مخاطب یا قائم‌مقام او ابلاغ و در نسخه اول رسید اخذ می‌شود. در صورت امتناع رئیس دفتر یا قائم‌مقام او از اخذ اوراق، مراتب در برگ اخطاریه قید و اوراق اعاده می‌شود. در این مورد استنکاف از گرفتن اوراق اخطاریه و ضمائم و ندادن رسید تخلف از انجام وظیفه خواهد بود و به وسیله مدیر دفتر دادگاه به مراجع صالحه اعلام و به مجازات مقرر در قانون رسیدگی به تخلفات اداری محکوم خواهد شد.

تبصره- در دعاوی مربوط به شعب مراجع بالا یا وابسته به دولت به مسئول دفتر شعبه مربوط یا قائم‌مقام او ابلاغ خواهد شد.

تفسیر ماده 75 قانون آیین دادرسی مدنی:

ابلاغ اوراق قضایی راجع به شخص دولتی مانند وزارت نفت، وزارت مسکن یا شخص عمومی غیردولتی مانند شهرداری، کمیته امداد به رئیس دفتر مرجع مخاطب با قائم مقام وی صورت می‌گیرد که در این صورت نوع ابلاغ واقعی خواهد بود، در صورتی که وی از پذیرش و امضای اخطاریه امتناع ورزد، مامور ابلاغ تمام اوراق را اعاده می‌کند که در این خصوص ابلاغ قانونی خواهد بود. در خصوص امر ابلاغ به اشخاص دولتی و عمومی الصاق و نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار موضوعیت ندارد.

در دعاوی راجع به سایر اشخاص حقوقی دادخواست و ضمائم آن به مدیر یا قائم‌مقام او یا دارنده حق امضاء و در صورت عدم امکان به مسئول دفتر موسسه با رعایت مقررات مواد (۶۸، ۶۹ و ۷۲) ابلاغ خواهد شد.

تبصره ۱- در مورد این ماده هرگاه ابلاغ اوراق دعوا در محل تعیین شده ممکن نگردد، اوراق به آدرس آخرین محلی که به اداره ثبت شرکت‌ها معرفی شده ابلاغ خواهد شد.

تبصره ۲- در دعاوی مربوط به ورشکسته، دادخواست و ضمائم آن به اداره تصفیه امور ورشکستگی یا مدیر تصفیه ابلاغ خواهد شد.

تبصره ۳- در دعاوی مربوط به شرکت‌های منحل شده که دارای مدیر تصفیه نباشند، اوراق اخطاریه و ضمائم آن به آخرین مدیر قبل از انحلال در آخرین محلی که به اداره ثبت شرکت‌ها معرفی شده است، ابلاغ خواهد شد.

تفسیر ماده 76 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- گرچه طبق تبصره 2 ماده 76 قانون آیین دادرسی مدنی، ابلاغ اوراق قضایی راجع به ورشکسته، حسب مورد به اداره تصفیه یا مدیر تصفیه وی ابلاغ می‌شود اما در دعاوی غیرمالی، اوراق به خود شخص ورشکسته ابلاغ خواهد شد.

2- نحوه انجام امر ابلاغ در شرکت‌های خصوصی بدین نحو است که بدواً اوراق به مدیر یا قائم مقام یا دارنده حق امضاء تحویل داده می‌شود که این نوع ابلاغ، ابلاغ واقعی خواهد بود. در صورت امتناع مدیر یا قائم مقام یا دارنده حق امضاء از دریافت اوراق و اخطاریه، کلیه اوراق اعاده می‌شود که این نوع ابلاغ، ابلاغ قانونی می‌باشد. در صورت عدم حضور مدیران در شرکت، ابلاغ به مسئول دفتر صورت می‌گیرد (ابلاغ قانونی). چنانچه مسئول دفتر نیز از دریافت اوراق و اخطاریه‌ها استنکاف ورزد اخطاریه الصاق و سایر اوراق به دفتر دادگاه اعاده می‌شود (ابلاغ قانونی). در خصوص شرکت‌های خصوصی نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار موضوعیت ندارد چراکه نشانی آنها در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت شده است لذا شرکت‌های خصوصی به هیچ عنوان مجهول‌المکان نیستند.

اگر خوانده در حوزه دادگاه دیگری اقامت داشته باشد دادخواست و ضمائم آن توسط دفتر آن دادگاه به هر وسیله‌ای که ممکن باشد ابلاغ می‌شود و اگر در محل اقامت خوانده دادگاهی نباشد توسط مأمورین انتظامی یا بخشداری یا شورای اسلامی محل یا با پست سفارشی دو قبضه ابلاغ می‌شود. اشخاص یاد شده برابر مقررات، مسئول اجرای صحیح امر ابلاغ و اعاده اوراق خواهند بود. در صورتی که خوانده در بازداشتگاه یا زندان باشد،‌ دادخواست و اوراق دعوا به وسیله اداره زندان به نامبرده ابلاغ خواهد شد.

تفسیر ماده 77 قانون آیین دادرسی مدنی:

چنانچه شخصی در زندان یا در بازداشت باشد، دادخواست و اوراق دعوی توسط اداره زندان به وی ابلاغ می‌شود. مامور زندان موظف است اوراق را به وی ابلاغ کرده و نتیجه آن را به دادگاه گزارش دهد.

هر یک از اصحاب دعوا یا وکلای آنان می‌توانند محلی را برای ابلاغ اوراق اخطاریه و ضمائم آن در شهری که مقر دادگاه است انتخاب نموده، به دفتر دادگاه اعلام کنند در این‌صورت کلیه برگ‌های راجع به دعوا در محل تعیین شده ابلاغ می‌گردد.

هرگاه یکی از طرفین دعوا محلی را که اوراق اولیه در آن محل ابلاغ شده یا محلی را که برای ابلاغ اوراق انتخاب کرده تغییر دهد و همچنین در صورتی که نشانی معین در دادخواست اشتباه باشد باید فوری محل جدید و مشخصات صحیح را به دفتر دادگاه اطلاع دهد. تا وقتی که به این ترتیب عمل نشده است، اوراق در همان محل سابق ابلاغ می‌شود.

تفسیر ماده 79 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- چنانچه برگه‌ای در یک پرونده یک بار به هر نحوی به مخاطب ابلاغ شده باشد و مخاطب در آن نشانی شناسایی شود، در آن نشانی سابقه ابلاغ ایجاد می‌شود و اوراق بعدی نیز به همان نشانی به مخاطب ابلاغ می‌شود.

2- سابقه ابلاغ در یک پرونده برای پرونده‌های دیگر سابقه ابلاغ ایجاد نمی‌کند.

هیچ یک از اصحاب دعوا و وکلای دادگستری نمی‌توانند مسافرت‌های موقتی خود را تغییر محل اقامت حساب کرده، ابلاغ اوراق دعوای مربوط به خود را در محل نامبرده درخواست کنند. اعلام مربوط به تغییر محل اقامت وقتی پذیرفته می‌شود که محل اقامت برابر ماده (۱۰۰۴) قانون مدنی به طور واقعی تغییر یافته باشد. چنانچه بر دادگاه معلوم شود که اعلام تغییر محل اقامت برخلاف واقع بوده است اوراق به همان محل اولیه ابلاغ خواهد شد.

تاریخ و وقت جلسه به خواهان نیز برابر مقررات این قانون ابلاغ می‌گردد.

تبصره- تاریخ امتناع خوانده از گرفتن اوراق یاد شده در ماده (۶۷) و ندادن رسید به شرح مندرج در ماده (۶۸)، تاریخ ابلاغ محسوب خواهد شد.

مأمور ابلاغ باید مراتب زیر را در نسخه اول و دوم ابلاغ‌نامه تصریح و امضاء نماید:

۱- نام و مشخصات خود به طور روشن و خوانا.

۲- نام کسی که دادخواست به او ابلاغ شده با تعیین این‌که چه سمتی نسبت به مخاطب اخطاریه دارد.

۳- محل و تاریخ ابلاغ با تعیین روز، ماه و سال با تمام حروف.

در کلیه مواردی که به موجب مقررات این مبحث اوراق به غیر شخص مخاطب ابلاغ شود در صورتی دارای اعتبار است که برای دادگاه محرز شود که اوراق به اطلاع مخاطب رسیده است.