مقصود از تصفیه ترکه تعیین دیون و حقوق بر عهده متوفی و پرداخت آنها و خارج کردن مورد وصیت از ماترک است.

تفسیر ماده 260 قانون امور حسبی:

1- یکی از اقداماتی که بعد از فوت متوفی نسبت به ترکه و دارایی وی صورت می گیرد، انجام تصفیه ترکه می باشد. تصفیه ترکه بمعنای تعیین نمودن دارایی ها و بدهی های بجای مانده از متوفی و سپس خارج نمودن و پرداخت بدهی های وی و هم چنین جدا نمودن مفاد وصیت از ماترک می باشد. پس از انجام این امور اگر اموالی باقی بماند، به نسبت سهم الارث وراث میان آنان تقسیم خواهد شد.

2- پیش از طرح درخواست تصفیه ترکه، لازم است که گواهی فوت و هم چنین گواهی انحصار وراثت متوفی اخذ گردد.

وصی و هر یک از ورثه می توانند از دادگاه کتباً تصفیه ترکه را بخواهند.

تفسیر ماده 261 قانون امور حسبی:

1- وفق مفاد مندرج در ماده 261 قانون امور حسبی، وصی و هر یک از وراث متوفی می توانند درخواست خود را مبنی بر تصفیه ترکه، کتباً تقدیم دادگاه حقوقی آخرین اقامتگاه متوفی نمایند.

2- مطابق با نظر دکتر کاتوزیان مندرجات موجود در ماده 261 قانون امور حسبی، جنبه حصری دارد و به جز وصی و وراث متوفی، فرد دیگری حق درخواست تصفیه ترکه را ندارد اما در مقابل دکتر امامی مخالف این نظر می باشند و معتقدند که افراد مذکور در ماده فوق، جنبه تمثیلی داشته و اشخاص دیگری مانند طلبکاران متوفی و ... نیز حق طرح درخواست تصفیه ترکه را دارند.

هرگاه بعضی از ورثه ترکه را قبول کرده باشند سایر ورثه نمیتوانند تصفیه ترکه را بخواهند.

دادگاه بخش پس از درخواست تصفیه منتهی تا یک هفته یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین می نماید و آنها تحت نظر دادرس‌ امور تصفیه را انجام می دهند.

و اگر اداره تصفیه در محل موجود باشد آن را به اداره نامبرده مراجعه می نمایند.

اداره تصفیه می تواند یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین نماید که تحت نظر آنها امور تصفیه را انجام دهند.

تفسیر ماده 263 قانون امور حسبی:

1- پس از ارجاع دادخواست تصفیه ترکه به دادگاه صالح، دادگاه در ظرف مهلت مقرر (یک هفته) اقدام به تعیین مدیر تصفیه می نماید.

2- اگر در حوزه آن دادگاه، اداره تصفیه وجود داشته باشد، تصفیه ترکه به اداره تصفیه ارجاع داده خواهد شد که زیر نظر دادگاه، اقدام نماید.

3- دادگاه صالح جهت تصفیه ترکه، دادگاه عمومی حقوقی آخرین اقامتگاه متوفی می باشد.

در صورتی که متوفی وصی برای اداره اموال داشته باشد امر تصفیه به وصی واگذار می شود.

تفسیر ماده 264 قانون امور حسبی:

دادگاه در فرضی که مشخص شود متوفی یک نفر  را بعنوان وصی برای اداره اموال خود تعیین نموده است، هیج تکلیفی به تعیین مدیر تصفیه یا ارجاع به اداره تصفیه جهت تصفیه ترکه ندارد چراکه در این حالت، تصفیه ترکه در زمره وظایف وصی خواهد بود.

شکایت از عملیات مدیر تصفیه راجع به دادگاهی است که مدیر تصفیه را معین و دادرس به حسب اقتضاء مورد دستور لازم به مدیر ‌تصفیه می دهد و نیز می تواند مدیر تصفیه را تغییر دهد.

تفسیر ماده 265 قانون امور حسبی:

در شرایطی که فردی نسبت به انجام اقدامات صورت گرفته از سوی مدیر تصفیه جهت تصفیه ترکه، اعتراض و شکایتی داشته باشد، می بایست اعتراض خود را در دادگاهی که مدیر تصفیه را انتخاب نموده است، مطرح نماید. دادگاه بررسی های لازم را من باب اعتراض مطرح شده، انجام داده و حسب مورد تذکرات لازم را به مدیر تصفیه اعلام و یا حتی او را تغییر خواهد داد.

پس از تعیین مدیر تصفیه اموال به مدیر تصفیه تسلیم می شود و در صورتی که ترکه تحریر نشده باشد مطابق فصل چهارم این باب تحریر ‌می شود.

تفسیر ماده 266 قانون امور حسبی:

1- مدیر تصفیه مکلف است در وهله اول و پیش از انجام هرگونه امری، بررسی نماید که آیا سابقاً تحریر ترکه صورت پذیرفته است یا خیر. چنانچه تحریر ترکه انجام نشده باشد، می بایست مقدمات لازم من باب تحریر ترکه صورت گیرد چراکه لازمه انجام تصفیه ترکه، تحریر ترکه می باشد.

2- مستنبط از ماده 206 قانون امور حسبی، تحریر ترکه بمعنای تعیین مقدار ترکه و دیون فرد فوت شده می باشد.

بیشتر بخوانید: نحوه درخواست تحریر ترکه

پس از تعیین حقوق و دیون متوفی و پرداخت آن و اخراج مورد وصیت اگر از ترکه چیزی باقی بماند باقیمانده ترکه بورثه داده میشود.

مدیر تصفیه باید مطالبات متوفی را وصول و از خراب و ضایع شدن اموالی که در معرض خرابی و تضییع است جلوگیری کرده و آنها را‌ بفروش برساند در نگاهداری اموال مواظبت نموده و تعمیرات ضروری اموال غیرمنقول را بنماید از تعطیل کارخانه و یا تجارتخانه متوفی در صورتیکه دایر باشد جلوگیری کند- درآمد ترکه و محصول را جمع ‌آوری نموده و نظر به مقتضیات انبار نماید و یا بفروش برساند مواد اولیه را که برای دائر‌ ماندن بنگاه صنعتی و یا بازرگانی متوفی لازم است تحصیل و یا تجدید کند.

مدیر تصفیه کلیه اقداماتی که برای اداره ترکه لازم است بعمل میآورد ولی نباید از حدود اقداماتیکه عادتا برای انجام مأموریت او‌ لازم بوده خارج شود.

بعد از تحریر ترکه مدیر تصفیه وقتی را برای رسیدگی تعیین و بورثه و بستانکاران و اشخاص ذینفعی که خود را معرفی کرده‌ اند اطلاع ‌میدهد که در وقت معین حاضر شوند.

مدیر تصفیه در وقت مقرر شروع برسیدگی نموده و پس از رسیدگی کلیه دیون و حقوقی را که به ترکه تعلق میگیرد تأدیه مینماید.

بستانکاری که در موعد مقرر برای تحریر ترکه خود را معرفی نکرده یا پس از معرفی طلب او تصدیق نشده باشد میتواند در دادگاه‌ صلاحیتدار تا مقداریکه از ترکه بورثه داده شده است بر ورثه اقامه دعوی نماید.

و اگر چیزی بورثه نرسیده یا آنچه رسیده است کافی برای تأدیه طلب نباشد میتواند بر بستانکاران دیگر که ترکه به آنها داده شده برای اخذ حصه‌ غرمائی خود اقامه دعوی نماید.

کسی که ادعای طلبی نموده و طلب او تصدیق نشده باشد و نیز کسیکه طلب او کسر شده یا حق رهن و یا حق رجحان او منظور نشده‌ میتواند در دادگاه صلاحیتدار اقامه دعوی نماید.

تصفیه ترکه متوفی در صورتیکه متوفی بازرگان باشد تابع مقررات تصفیه امور بازرگان متوقف است.

فروش اموال متوفی بتوسط مدیر تصفیه باید بطریق مزایده باشد مگر اموالیکه دارای نرخ معینی است یا تمام اشخاص ذینفع در ‌قیمت آن موافق باشند ترتیب مزایده در آئین ‌نامه وزارت دادگستری معین میشود.