مقصود از تصفیه ترکه تعیین دیون و حقوق بر عهده متوفی و پرداخت آنها و خارج کردن مورد وصیت از ماترک است.

تفسیر ماده 260 قانون امور حسبی:

1- یکی از اقداماتی که بعد از فوت متوفی نسبت به ترکه و دارایی وی صورت می‌گیرد، انجام تصفیه ترکه می‌باشد. تصفیه ترکه بمعنای تعیین نمودن دارایی‌ها و بدهی‌های بجای مانده از متوفی و سپس خارج نمودن و پرداخت بدهی‌های وی و هم‌چنین جدا نمودن مفاد وصیت از ماترک می‌باشد. پس از انجام این امور اگر اموالی باقی بماند، به نسبت سهم‌الارث وراث میان آنان تقسیم خواهد شد.

2- پیش از طرح درخواست تصفیه ترکه، لازم است که گواهی فوت و هم‌چنین گواهی انحصار وراثت متوفی اخذ گردد.

مطلب مرتبط: نحوه درخواست تصفیه ترکه

وصی و هر یک از ورثه می‌توانند از دادگاه کتباً تصفیه ترکه را بخواهند.

تفسیر ماده 261 قانون امور حسبی:

1- وفق مفاد مندرج در ماده 261 قانون امور حسبی، وصی و هر یک از وراث متوفی می‌توانند درخواست خود را مبنی بر تصفیه ترکه، کتباً تقدیم دادگاه حقوقی آخرین اقامتگاه متوفی نمایند.

2- مطابق با نظر دکتر کاتوزیان مندرجات موجود در ماده 261 قانون امور حسبی، جنبه حصری دارد و به جز وصی و وراث متوفی، فرد دیگری حق درخواست تصفیه ترکه را ندارد اما در مقابل دکتر امامی مخالف این نظر می‌باشند و معتقدند که افراد مذکور در ماده فوق، جنبه تمثیلی داشته و اشخاص دیگری مانند طلبکاران متوفی و ... نیز حق طرح درخواست تصفیه ترکه را دارند.

هرگاه بعضی از ورثه ترکه را قبول کرده باشند سایر ورثه نمی‌توانند تصفیه ترکه را بخواهند.

دادگاه بخش پس از درخواست تصفیه منتهی تا یک هفته یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین می‌نماید و آنها تحت نظر دادرس‌ امور تصفیه را انجام می‌دهند.

و اگر اداره تصفیه در محل موجود باشد آن را به اداره نامبرده مراجعه می‌نمایند. اداره تصفیه می‌تواند یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین نماید که تحت نظر آنها امور تصفیه را انجام دهند.

تفسیر ماده 263 قانون امور حسبی:

1- پس از ارجاع دادخواست تصفیه ترکه به دادگاه صالح، دادگاه در ظرف مهلت مقرر (یک هفته) اقدام به تعیین مدیر تصفیه می‌نماید.

2- اگر در حوزه آن دادگاه، اداره تصفیه وجود داشته باشد، تصفیه ترکه به اداره تصفیه ارجاع داده خواهد شد که زیر نظر دادگاه، اقدام نماید.

3- دادگاه صالح جهت تصفیه ترکه، دادگاه عمومی حقوقی آخرین اقامتگاه متوفی می‌باشد.

در صورتی که متوفی وصی برای اداره اموال داشته باشد امر تصفیه به وصی واگذار می‌شود.

تفسیر ماده 264 قانون امور حسبی:

دادگاه در فرضی که مشخص شود متوفی یک نفر را به عنوان وصی برای اداره اموال خود تعیین نموده است، هیج تکلیفی به تعیین مدیر تصفیه یا ارجاع به اداره تصفیه جهت تصفیه ترکه ندارد چراکه در این حالت، تصفیه ترکه در زمره وظایف وصی خواهد بود.

شکایت از عملیات مدیر تصفیه راجع به دادگاهی است که مدیر تصفیه را معین و دادرس به حسب اقتضاء مورد دستور لازم به مدیر ‌تصفیه می‌دهد و نیز می‌تواند مدیر تصفیه را تغییر دهد.

تفسیر ماده 265 قانون امور حسبی:

در شرایطی که فردی نسبت به انجام اقدامات صورت گرفته از سوی مدیر تصفیه جهت تصفیه ترکه، اعتراض و شکایتی داشته باشد، می‌بایست اعتراض خود را در دادگاهی که مدیر تصفیه را انتخاب نموده است، مطرح نماید. دادگاه بررسی‌های لازم را من‌باب اعتراض مطرح شده، انجام داده و حسب مورد تذکرات لازم را به مدیر تصفیه اعلام و یا حتی او را تغییر خواهد داد.

پس از تعیین مدیر تصفیه اموال به مدیر تصفیه تسلیم می‌شود و در صورتی که ترکه تحریر نشده باشد مطابق فصل چهارم این باب تحریر ‌می‌شود.

تفسیر ماده 266 قانون امور حسبی:

1- مدیر تصفیه مکلف است در وهله اول و پیش از انجام هرگونه امری، بررسی نماید که آیا سابقاً تحریر ترکه صورت پذیرفته است یا خیر. چنانچه تحریر ترکه انجام نشده باشد، می‌بایست مقدمات لازم من‌باب تحریر ترکه صورت گیرد چراکه لازمه انجام تصفیه ترکه، تحریر ترکه می‌باشد.

2- مستنبط از ماده 206 قانون امور حسبی، تحریر ترکه به معنای تعیین مقدار ترکه و دیون فرد فوت شده می‌باشد.

بیشتر بخوانید: نحوه درخواست تحریر ترکه

پس از تعیین حقوق و دیون متوفی و پرداخت آن و اخراج مورد وصیت، اگر از ترکه چیزی باقی بماند باقیمانده ترکه به ورثه داده می‌شود.

مدیر تصفیه باید مطالبات متوفی را وصول و از خراب و ضایع شدن اموالی که در معرض خرابی و تضییع است جلوگیری کرده و آنها را‌ به فروش برساند، در نگاهداری اموال مواظبت نموده و تعمیرات ضروری اموال غیرمنقول را بنماید از تعطیل کارخانه و یا تجارتخانه متوفی در صورتی که دایر باشد جلوگیری کند. درآمد ترکه و محصول را جمع‌آوری نموده و نظر به مقتضیات انبار نماید و یا به فروش برساند مواد اولیه را که برای دائر‌ ماندن بنگاه صنعتی و یا بازرگانی متوفی لازم است تحصیل و یا تجدید کند.

مدیر تصفیه کلیه اقداماتی که برای اداره ترکه لازم است بعمل میآورد ولی نباید از حدود اقداماتیکه عادتا برای انجام مأموریت او‌ لازم بوده خارج شود.

بعد از تحریر ترکه مدیر تصفیه وقتی را برای رسیدگی تعیین و به ورثه و بستانکاران و اشخاص ذی‌نفعی که خود را معرفی کرده‌اند اطلاع ‌می‌دهد که در وقت معین حاضر شوند.

مدیر تصفیه در وقت مقرر شروع برسیدگی نموده و پس از رسیدگی کلیه دیون و حقوقی را که به ترکه تعلق می‌گیرد تأدیه می‌نماید.

بستانکاری که در موعد مقرر برای تحریر ترکه خود را معرفی نکرده یا پس از معرفی طلب او تصدیق نشده باشد می‌تواند در دادگاه‌ صلاحیت‌دار تا مقداری‌که از ترکه به ورثه داده شده است بر ورثه اقامه دعوی نماید.

و اگر چیزی به ورثه نرسیده یا آنچه رسیده است کافی برای تأدیه طلب نباشد می‌تواند بر بستانکاران دیگر که ترکه به آنها داده شده برای اخذ حصه‌ غرمائی خود اقامه دعوی نماید.

کسی که ادعای طلبی نموده و طلب او تصدیق نشده باشد و نیز کسی که طلب او کسر شده یا حق رهن و یا حق رجحان او منظور نشده‌ می‌تواند در دادگاه صلاحیت‌دار اقامه دعوی نماید.

تصفیه ترکه متوفی در صورتیکه متوفی بازرگان باشد تابع مقررات تصفیه امور بازرگان متوقف است.

فروش اموال متوفی بتوسط مدیر تصفیه باید بطریق مزایده باشد مگر اموالیکه دارای نرخ معینی است یا تمام اشخاص ذینفع در ‌قیمت آن موافق باشند ترتیب مزایده در آئین ‌نامه وزارت دادگستری معین میشود.