هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و‌ زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلمستان‌ها،‌ منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث‌ باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا‌ بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.

تبصره 1- رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد.

تبصره 2- در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.

تفسیر ماده 690 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب 1375:

1- اگر جرائم موضوع ماده 690 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، در ارتباط با اموال غیرمنقول متعلق به اشخاص خصوصی باشد، در زمره جرائم قابل گذشت می‌باشد و مجازات آن، حداکثر شش ماه حبس می‌باشد اما اگر در خصوص اموال دولتی باشد، جرمی غیرقابل گذشت بوده و مدت حبس آن کماکان یک ماه تا یک سال خواهد بود.

2- در دعوای تصرف عدوانی حقوقی حتما می‌بایست سابقه تصرفات خواهان دعوا، احراز گردد فلذا بطور مثال این دعوا حتی می‌تواند توسط مستاجر نیز مطرح شود اما در دعوای تصرف عدوانی کیفری، حتما می‌بایست مالکیت شاکی دعوا احراز شود و نیازی به احراز سابقه تصرفات شاکی دعوا نمی‌باشد.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای الزام به رفع تصرف عدوانی

3- جرائم تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق مربوط به اموال غیرمنقول می‌باشد.

4- جرم تصرف عدوانی همانند جرم ترک انفاق، در زمره جرائم مستمر می‌باشد. (جرم مستمر یا متمادی، جرمی است که در طول زمان ادامه دارد و پی در پی تجدید حیات می‌کند و رفتار مجرمانه مدت زمان نسبتاً طولانی دوام می‌یابد و تمامی اجزای تشکیل دهنده‌ی جرم دائماً در پی تکرار می‌باشند. جرائم مستمر تابع قانون لاحِق (موخر) است حتی اگر مجازات آن شدیدتر باشد. همچنین جرم مستمر تابع قانون زمان قطع استمرار است.)

گرچه جرم تصرف عدوانی در زمره جرائم مستمر است اما جرائم ممانعت و مزاحمت از حق، از جرائم آنی یا فوری هستند. (جرم آنی جرمی است که در یک فاصله زمانی کوتاه واقع می‌شود و به پایان می‌رسد. جرم آنی تابع قانون زمان وقوع است.)

5- عبارت «... متعلق به ...» در ماده 690 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات منحصر به مالکیت عین نیست؛ بلکه مالکیت منفعت را نیز شامل می‌شود و از آنجایی که در عقد اجاره مستاجر مالک منافع می‌باشد (وفق ماده 466 قانون مدنی)، لذا مستاجر و به طور کلی هر شخصی که هر حق قانونی دیگری غیر از «مالکیت» داشته باشد، می‌تواند به استناد ماده صدرالذکر اعلام شکایت نماید. (مستنبط از نظریه مشورتی شماره: 7/1403/273 تاریخ نظریه: 06-05-1403)

مطلب مرتبط: جرم تصرف عدوانی چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

هر کس به قهر و غلبه داخل ملکی شود که در تصرف دیگری است اعم از آنکه محصور باشد یا نباشد یا در ابتدای ورود به قهر و غلبه نبوده ولی بعد از اخطار متصرف به قهر و غلبه مانده باشد علاوه بر رفع تجاوز حسب مورد به یک تا شش ماه حبس محکوم می‌شود. هرگاه مرتکبین ‌دو نفر یا بیشتر بوده و لااقل یکی از آنها حامل سلاح باشد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهند شد.

(اصلاحی 23-02-1399)- هرگاه کسی ملک دیگری را به قهر و غلبه تصرف کند علاو‌ه‌ بر رفع تجاو‌ز به حبس از چهل و پنج روز تا شش ماه محکوم خواهد شد.

(اصلاحی 23-02-1399)- اگر کسی به‌ موجب حکم قطعی محکوم به خلع‌ ید از مال غیرمنقولی یا محکوم به رفع مزاحمت یا رفع ممانعت از حق شده باشد، بعد از اجرای حکم مجدداً مورد حکم را عدو‌اناً تصرف یا مزاحمت یا ممانعت از حق نماید علاو‌ه‌ بر رفع تجاو‌ز به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.

(اصلاحی 23-02-1399)- هر کس در منزل یا مسکن دیگری به عنف یا تهدید وارد شود به مجازات از سه ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد و در صورتی‌ که مرتکبین دو نفر یا بیشتر بوده و لااقل یکی از آنها حامل سلاح باشد به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شوند.

چنانچه جرائم مذکور در مواد (692) و (693) در شب واقع شده باشد مرتکب به حداکثر مجازات محکوم می‌شود.

در کلیه مواردی که محکوم علیه علاوه بر محکومیت کیفری به رد عین یا مثل مال یا ادای قیمت یا پرداخت دیه و ضرر و زیان ناشی از‌ جرم محکوم شده باشد و از اجرای حکم امتناع نماید در صورت تقاضای محکوم‌له دادگاه با فروش اموال محکوم علیه به جز مستثنیات دین حکم را‌ اجرا یا تا استیفاء حقوق محکوم‌له، محکوم علیه را بازداشت خواهد نمود.

تبصره- چنانچه محکوم‌علیه مدعی اعسار شود تا صدور حکم اعسار و یا پرداخت به صورت تقسیط بازداشت ادامه خواهد داشت.