اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌‌شوند:

الف- هرکس، دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء ‌استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد.

ب- هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.

پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.

تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی ‌شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف‌تر محکوم می‌شود.

تفسیر ماده 126 قانون مجازات اسلامی:

1- ترغیب به معنای رغبت ایجاد کردن، تطمیع به معنای دیگری را به طمع انداختن، تحریک به معنای ایجاد انگیزه کردن در دیگری و تهدید به معنای ترساندن است.

2- معاون جرم به کسی گفته می‌شود که در جریان انجام عملیات مجرمانه هیچ مداخله ای ندارد اما با انجام اموری از قبیل، تحریک، تطمیع، ترغیب و ... موجبات ارتکاب جرم را برای مباشر جرم فراهم می‌آورد. به بیانی دیگر معاون جرم کسی است که بدون مداخله در عملیات اجرایی یک جرم، تنها مباشر یا شرکای جرم را یاری می‌رساند.

3- رفتار معاون در صورتی جرم تلقی خواهد شد که رفتار مباشر نیز جرم بوده باشد.

4- اگر رفتار ارتکابی مباشر، جرم بوده باشد اما او بنا به هر علتی، از ادامه آن صرف‌نظر کرده و یا موفق به انجام آن نشود، بحث شروع به معاونت نیز منتفی خواهد شد.

5- یکی از شروط مهم در تحقق معاونت در جرم، وجود وحدت قصد از حیث نتیجه میان عمل معاون و مباشر جرم می‌باشد. وحدت قصد صرفاً به معنای تبانی برای ارتکاب جرم نیست بلکه بدین معنا است که معاون بخواهد با رفتار یا کمک خود، مباشر را به سمت جرم سوق دهد یا وی را در انجام جرم یاری رساند و یا بداند که کمک وی در راستای ارتکاب جرم بوده و بدان راضی باشد.

6- معاونت در جرم می‌بایست یا پیش از انجام عمل مجرمانه صورت گیرد یا همزمان با انجام آن. به بیانی دیگر رفتار معاون باید مقدم یا همزمان با رفتار مباشر باشد. لذا کمک رسانی به مباشر جرم پس از ارتکاب جرم، معاونت در جرم نیست و ممکن است جرم خاص و مستقلی باشد. بطور مثال مخفی نمودن جسد مقتول پس از قتل توسط شخصی غیر از قاتل، معاونت در جرم نیست و جرم خاص موضوع ماده 636 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات است.

7- معاونت در جرم فقط در جرائم عمدی محقق می‌گردد و در جرائم غیرعمدی، معاونت در جرم متصور نیست.

مطلب مرتبط: معاونت در جرم چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

(اصلاحی 23-02-1399)- در صورتی‌ که در شرع، مجازات دیگری برای معاون تعیین نشده باشد، مجازات وی به شرح زیر است:

الف- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات یا حبس دائم است، حبس تعزیری درجه دو یا سه

ب- در سرقت حدی و قطع عمدی عضو، حبس تعزیری درجه پنج یا شش

پ- در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی است سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش

ت- در جرائم موجب تعزیر یک تا دو درجه پایین‌تر از مجازات جرم ارتکابی

تبصره 1- در مورد بند (ت) این ماده مجازات معاون از نوع مجازات قانونی جرم ارتکابی است مگر در مورد مصادره اموال، انفصال دائم و انتشار حکم محکومیت که مجازات معاون به ترتیب جزای نقدی درجه چهار، شش و هفت است.

تبصره 2- در صورتی که به هر علت قصاص نفس یا عضو اجراء نشود، مجازات معاون بر اساس میزان تعزیر فاعل اصلی جرم، مطابق بند (ت) این ماده اعمال می‌شود.

تفسیر ماده 127 قانون مجازات اسلامی:

1- جهت تعیین مجازات معاون جرم می‌بایست به خود جرم توجه شود نه به مجازاتی که قاضی برای مباشر جرم تعیین می‌نماید.

2- در مجازات تعزیری، مجازات تعیین شده برای مباشر و معاون می‌بایست از یک نوع باشد و نمی‌توان برای مباشر و معاون، مجازاتی از انواع مختلف تعیین نمود مگر در فرض تبصره 1 ماده 127 قانون مجازات اسلامی. بطور مثال اگر مجازات جرمی حبس باشد، مجازات معاون نیز همان حبس تعیین می‌شود یک تا دو درجه پایین‌تر، نه جزای نقدی و ... .

3- تعیین مجازات برای معاونت در جرم معطوف به زمانی است که در شرع یا سایر قوانین برای معاون، مجازاتی تعیین نشده باشد. ممسک (فردی که شخصی را نگه می‌دارد تا فرد دیگری او را به قتل برساند با مجازات حبس ابد)، ردء (کسی که در جمع‌آوری اموال به محارب کمک می‌کند) و طلیع (کسی که مراقب کاروان‌ها بوده تا رسیدن آنها را به راهزنان اطلاع دهد با مجازات کور کردن دو چشم) در زمره افرادی هستند که در شرع برای آنها مجازاتی تعیین شده است و دادگاه مکلف است بر مبنای حکم شرع، برای آنها مجازات تعیین کند.

مطلب مرتبط: معاونت در جرم چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

هرکس از فرد نابالغ به ‌عنوان وسیله ارتکاب جرم مستند به خود استفاده نماید به حداکثر مجازات قانونی همان جرم محکوم می‌‌گردد. همچنین هر کس در رفتار مجرمانه فرد نابالغی معاونت کند به حداکثر مجازات معاونت در آن جرم محکوم می‌شود.

تفسیر ماده 128 قانون مجازات اسلامی:

مطابق با مندرجات موجود در ماده 128 قانون مجازات اسلامی در هر شرایطی که بزرگسال با طفلی همکاری کند مجازات بزرگسال، تشدید می‌گردد اعم از آنکه در رفتار ارتکابی جرم از سوی طفل، معاونت کند و یا آنکه طفل را وسیله ارتکاب جرم قرار دهد. ناگفته نماند که در برخی موارد مقنن برای بزرگسال در شرایط فوق‌الذکر، مجازات مباشرت در جرم را در نظر گرفته است مانند ماده 35 قانون مبارزه با مواد مخدر که طی آن اگر فرد بزرگسالی، اطفال و نوجوانان کمتر از 18 سال را به ارتکاب هر یک از جرائم مندرج در این قانون وادار نماید و یا ... به یک و نیم برابر حداکثر مجازات قانونی همان جرم و در خصوص حبس ابد، به اعدام و مصادره اموال محکوم خواهد شد.

هرگاه در ارتکاب رفتار مجرمانه، مرتکب به جهتی از جهات شخصی مانند صغر و جنون، قابل تعقیب نباشد یا تعقیب یا اجرای مجازات او به جهتی از این جهات، موقوف گردد تأثیری در تعقیب و مجازات معاون جرم ندارد.

تفسیر ماده 129 قانون مجازات اسلامی:

درست است که معاون را در صورتی می‌توان مجازات نمود که عمل مباشر نیز جرم باشد اما مجازات نمودن این دو متأثر در یکدیگر نخواهد بود چراکه مجازات جنبه شخصی دارد و تخفیف یا سقوط مجازات مرتکب تاثیری در وضعیت معاون نخواهد داشت. به بیانی دیگر موانع شخصی مسئولیت کیفری و یا جهت شخصی تخفیف مجازات مانند کیفیات مخففه، گذشت شاکی، معاذیر قانونی، عوامل رافع مسئولیت کیفری، توبه، عفو خصوصی، فوت و اعتبار امر مختوم نسبت به مباشر، تاثیری بر مجازات شریک یا معاون در جرم ندارد. مگر جهات شخصی عدم قصاص در جنایت عمدی نسبت به مباشر که خود به خود موجب کاهش مجازات معاون نیز می‌شود.