کتاب چهارم – در امارات

اماره عبارت از اوضاع و احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی دلیل بر امری شناخته می‌شود.

امارات قانونی اماراتی است که قانون آن را دلیل بر امری قرار داده مثل امارات مذکوره در این قانون، از قبیل مواد 35 و 109 و 110 و 1158 و 1159 و غیر آنها و سایر امارات مصرحه در قوانین دیگر.

تفسیر ماده 1322 قانون مدنی:

1- دلالت وجود امر یا مجموعه ای از امور (اوضاع و احوال) بر وجود امر دیگر (امر مورد ادعا) اگر به حکم قانون باشد، اماره قانونی خوانده می شود.

2- اماره قانونی دلیل به معنای خاص و واقعی کلمه، محسوب نمی گردد.

امارات قانونی در کلیه دعاوی اگر چه از دعاوی باشد که به شهادت شهود قابل اثبات نیست معتبر است مگر آ‌نکه دلیل برخلاف آن‌ موجود باشد.

تفسیر ماده 1323 قانون مدنی:

با توجه به توان اثباتی عام گواهی، امارات قانونی در کلیه دعاوی معتبر است مگر آنکه دلیل برخلاف آن موجود باشد. لذا امارات قانونی با وجود دلیل مخالف، بی اثر می شوند زیرا دلیل مخالف موجب می شود که پرده ی تاریک گشوده شود و واقع آن را آن گونه که هست بنمایاند و معلوم شود که واقع غیر آن است که اماره می گوید. (برگرفته از کتاب دوره پیشرفته آیین دادرسی مدنی- دکتر عبدالله شمس)

اماراتی که به نظر قاضی واگذار شده عبارت است از اوضاع و احوالی در خصوص مورد و در صورتی قابل استناد است که دعوی به شهادت شهود قابل اثبات باشد یا ادله دیگر را تکمیل کند.

تفسیر ماده 1324 قانون مدنی:

1- اماره قانونی مبتنی بر ظّن نوعی است اما اماره قضایی وجدان دادرس را اقناع می کند. مثالی که دکتر عبدالله شمس در کتاب دوره پیشرفته قانون آیین دادرسی مدنی آورده است می تواند به درک بهتر موضوع کمک نماید.

هرگاه شخصی ادعا نماید گاو صندوقی که در تصرف دیگری است متعلق به اوست؛ متصرف با استناد به تصرف خود و اماره قانونی تصرف (ماده 35 قانون مدنی)، مالک شناخته می شود؛ اما هرگاه از هر دو طرف خواسته شود که محتویات گاو صندوق را اعلام نمایند و متصرف از آن آگاهی نداشته، اما مدعی مالکیت جزئیات آن را اعلام نماید، مدعی با این اماره قضایی، که خلاف اماره قانونی تصرف است، می تواند مالک شناخته شود.

2- امارات قضایی را قانون تاسیس ننموده بلکه به صلاحدید دادرس واگذار شده اند. دادرس از طریق برخی «نشانه ها» کوشش می کند با استنتاجی کم و بیش طولانی، نسبت به واقعیت امر مورد ادعا تصمیم گیری نماید.