اعاده دادرسی بر دو قسم است:

الف- اصلی که عبارت است از این‌که متقاضی اعاده دادرسی به طور مستقل آن را درخواست نماید.

ب- طاری که عبارت است از این‌که در اثنای یک دادرسی حکمی به عنوان دلیل ارائه شود و کسی که حکم یاد شده علیه او ابراز گردیده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید.

تفسیر ماده 432 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- به استناد بند الف ماده 432 قانون آیین دادرسی مدنی اعاده دادرسی اصلی عبارت از این است که درخواست‌کننده بنابر یکی از جهات اعاده دادرسی در مهلت مقرر قانونی به طور مستقل با تقدیم دادخواست به دادگاهی که حکم قطعی صادر نموده است تقاضای اعاده دادرسی و رسیدگی مجدد به دعوا را بنماید.

2- به استناد بند ب ماده 432 قانون آیین دادرسی مدنی اعاده دادرسی طاری (فرعی)، عبارت از این است که در اثنای یک دادرسی حکمی به عنوان دلیل ارائه شود و کسی که حکم یاد شده علیه او ابراز گردیده است نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید. به عبارت دیگر دعوایی بین دو نفر در جریان بوده است، حکم به نفع یکی صادر می‌شود و محکوم‌له به استناد آن حکم، دعوای مجددی علیه طرف دیگر (محکوم‌علیه) مطرح می‌کند.

دادخواست اعاده دادرسی اصلی به دادگاهی تقدیم می‌شود که صادرکننده همان حکم بوده است و درخواست اعاده دادرسی طاری به دادگاهی تقدیم می‌گردد که حکم در آنجا به عنوان دلیل ابراز شده است.

تبصره- پس از درخواست اعاده دادرسی طاری باید دادخواست لازم ظرف سه روز به دفتر دادگاه تقدیم گردد.

تفسیر ماده 433 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- در خصوص اعاده دادرسی اصلی اگر حکم بدوی به صورت قطعی صادر شده و قابل تجدیدنظر نباشد و یا به علت عدم درخواست تجدیدنظر قطعی شده باشد رسیدگی به اعاده دادرسی با همان دادگاه نخستین است.

2- در خصوص اعاده دادرسی اصلی اگر پرونده مرحله تجدیدنظر را سپری کرده باشد اعم از اینکه دادگاه تجدیدنظر رای تجدیدنظر خواسته را تایید و یا نقض کرده باشد، رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی با دادگاه تجدیدنظری است که حکم قطعی را صادر نموده است.

3- اعاده دادرسی طاری به موجب درخواست در همان دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوای فعلی است. سپس متقاضی می‌بایست ظرف مدت سه روز دادخواست اعاده دادرسی طاری را به همان دادگاه فعلی تقدیم نماید. دادگاه فعلی دادخواست اعاده دادرسی را مستند به ماده 434 قانون آیین دادرسی مدنی به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارسال نموده و چنانچه نتیجه آن را در رسیدگی خود موثر بداند، رسیدگی را فعلاً متوقف می‌کند.

مطلب مرتبط: اعاده دادرسی طاری چیست؟ نحوه رسیدگی به آن‌ چگونه است؟

دادگاهی که دادخواست اعاده دادرسی طاری را دریافت می‌دارد مکلف است آن را به دادگاه صادرکننده حکم ارسال نماید و چنانچه دلایل درخواست را قوی بداند و تشخیص دهد حکمی که در خصوص درخواست اعاده دادرسی صادر می‌گردد مؤثر در دعوا می‌باشد، رسیدگی به دعوای مطروحه را در قسمتی که حکم راجع به اعاده دادرسی در آن مؤثر است تا صدور حکم نسبت به اعاده دادرسی به تأخیر می‌اندازد و در غیر این‌صورت به رسیدگی خود ادامه می‌دهد.

تبصره- چنانچه دعوایی در دیوان عالی کشور تحت رسیدگی باشد و درخواست اعاده دادرسی نسبت به آن شود، درخواست به دادگاه صادرکننده حکم ارجاع می‌گردد. در صورت قبول درخواست یاد شده از طرف دادگاه، رسیدگی در دیوان عالی کشور تا صدور حکم متوقف خواهد شد.

تفسیر ماده 434 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- درخواست اعاده دادرسی طاری در همان دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوی فعلی تقدیم می‌گردد. سپس متقاضی اعاده دادرسی طاری باید ظرف مدت سه روز دادخواست اعاده دادرسی طاری را به همان دادگاه فعلی تقدیم کند. این دادگاه، موظف است دادخواست اعاده دادرسی را به دادگاه صادرکننده حکم قطعی مورد استناد ارسال نماید. حال اگر نتیجه آن را در رسیدگی خود مؤثر بداند، فعلاً رسیدگی به دعوای حاضر را تا حصول نتیجه اعاده دادرسی متوقف می‌کند.

2- به دلالت تبصره ماده 434 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر پرونده‌ای در دیوان عالی کشور در حال رسیدگی باشد و نسبت به آن پرونده اعاده دادرسی صورت گیرد، شخص متقاضی، دادخواست اعاده دادرسی خود را به دیوان عالی کشور تقدیم می‌کند و دیوان عالی کشور آن را به دادگاه صادرکننده حکم ارسال می‌دارد. اگر دادگاه صادرکننده حکم تقاضای اعاده دادرسی را بپذیرد و نسبت به آن قرار قبولی اعاده دادرسی صادر کند، رسیدگی به پرونده در دیوان عالی کشور فعلاً متوقف می‌شود.

در دادخواست اعاده دادرسی مراتب زیر درج می گردد:

۱- نام و نام خانوادگی و محل اقامت و سایر مشخصات درخواست‌کننده و طرف او.

۲- حکمی که مورد درخواست اعاده دادرسی است.

۳- مشخصات دادگاه صادرکننده حکم.

۴- جهتی که موجب درخواست اعاده دادرسی شده است.

در صورتی که درخواست اعاده دادرسی را وکیل تقدیم نماید باید مشخصات او در دادخواست ذکر و وکالت‌نامه نیز پیوست دادخواست گردد.

تبصره- دادگاه صالح بدواً در مورد قبول یا رد درخواست اعاده دادرسی قرار لازم را صادر می‌نماید و در صورت قبول درخواست مبادرت به رسیدگی ماهوی خواهد نمود. سایر ترتیبات رسیدگی مطابق مقررات مربوط به دعاوی است.

تفسیر ماده 435 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- پس از وصول دادخواست و مستند به تبصره ماده 435 قانون آیین دادرسی مدنی، ابتدا دادگاه صالح نسبت به قبول یا رد درخواست اعاده دادرسی، اقدام و قرار مقتضی مبنی بر رد یا قبول درخواست صادر می‌نماید. به بیانی دیگر دادگاه بدواً بررسی می‌کند که آیا دادخواست اعاده دادرسی متضمن جهتی از جهات اعاده دادرسی است یا خیر. در صورت قبول درخواست مبادرت به رسیدگی ماهوی خواهد نمود.

مطلب مرتبط: اعاده دادرسی حقوقی چیست؟ شرایط پذیرش آن کدام است؟

2- در صورت صدور قرار قبولی دادخواست اعاده دادرسی از سوی دادگاه، دادگاه به نوعی پذیرفته است که به اعاده دادرسی رسیدگی نماید که این قرار قابل اعتراض نیست و ابلاغ نیز نمی‌شود.

3- در صورت عدم پذیرش دادخواست اعاده دادرسی، قرار رد دادخواست اعاده دادرسی صادر می‌شود. در صورتی که دادگاه صادرکننده حکم، دادگاه نخستین باشد، قرار رد دادخواست اعاده دادرسی قابل تجدیدنظر است.

در اعاده دادرسی به جز آنچه که در دادخواست اعاده دادرسی ذکر شده است، جهت دیگری مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد.

تفسیر ماده 436 قانون آیین دادرسی مدنی:

در اعاده دادرسی، قاضی دادگاه به سایر جهات غیر از جهت مندرج در دادخواست نمی‌تواند رسیدگی نماید. همچنین درج جهات در دادخواست اعاده دادرسی الزامی است.

با درخواست اعاده دادرسی و پس از صدور قرار قبولی آن به شرح ذیل اقدام می‌گردد:

الف- چنانچه محکوم‌به غیرمالی باشد اجرای حکم متوقف خواهد شد.

ب- چنانچه محکوم‌به مالی است و امکان اخذ تأمین و جبران خسارت احتمالی باشد به تشخیص دادگاه از محکوم‌له تأمین مناسب اخذ و اجرای حکم ادامه می‌یابد.

ج- در مواردی که درخواست اعاده دادرسی مربوط به یک قسمت از حکم باشد حسب مورد مطابق بندهای (الف) و (ب) اقدام می‌گردد.

تفسیر ماده 437 قانون آیین دادرسی مدنی:

به صِرف تقدیم دادخواست اعاده دادرسی، اجرای حکم به تاخیر نمی‌افتد اما صدور قرار قبولی اعاده دادرسی می‌تواند با شرایط ذیل اثر تعلیقی داشته و اجرای حکم را به تاخیر اندازد:

الف- اگر حکم غیرمالی باشد اجرای حکم با صدور قرار تاخیر اجرای حکم، به تاخیر می‌افتد.

ب- اگر حکم مالی باشد، اگر به نظر دادگاه جبران زیان ممکن باشد، از محکوم‌له تامین مناسب گرفته و حکم اجرا می‌شود. اما اگر جبران زیان ممکن نباشد، اجرای حکم به تاخیر می‌افتد. (صدور قرار قبولی اعاده دادرسی نسبت به محکوم‌به مالی، اصولاً اثر تعلیقی دارد.)

هرگاه پس از رسیدگی، دادگاه درخواست اعاده دادرسی را وارد تشخیص دهد، حکم مورد اعاده دادرسی را نقض و حکم مقتضی صادر می‌نماید. در صورتی که درخواست اعاده دادرسی راجع به قسمتی از حکم باشد، فقط همان قسمت نقض یا اصلاح می‌گردد. این حکم از حیث تجدیدنظر و فرجام‌خواهی تابع مقررات مربوط خواهد بود.

تفسیر ماده 438 قانون آیین دادرسی مدنی:

چنانچه در اثر اعاده دادرسی، حکمی که مورد اعاده دادرسی قرار گرفته است نقض گردد و حکم جدیدی صادر شود، حکم جدید قابل اعتراض ثالث و فرجام است. از حیث تجدیدنظر خواهی نیز اگر حکم از دادگاه بدوی صادر شده باشد قابل تجدیدنظر است اما اگر حکم از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد، قطعی بوده و قابل تجدیدنظر خواهی نیست.

اگر جهت اعاده دادرسی مغایرت دو حکم باشد، دادگاه پس از قبول اعاده دادرسی حکم دوم را نقض و حکم اول به قوت خود باقی خواهد بود.

نسبت به حکمی که پس از اعاده دادرسی صادر می‌گردد، دیگر اعاده دادرسی از همان جهت پذیرفته نخواهد شد.

تفسیر ماده 440 قانون آیین دادرسی مدنی:

نسبت به یک حکم چند بار می‌توان اعاده دادرسی نمود اما از بابت یک جهت اعاده دادرسی (جهات هفت‌گانه اعاده دادرسی در ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی احصاء شده‌اند.) تنها یک بار امکان اعاده دادرسی وجود دارد.

در اعاده دادرسی غیر از طرفین دعوا شخص دیگری به هیچ عنوان نمی‌تواند داخل در دعوا شود.