افراد زیر می‌توانند با رعایت مواد آتی درخواست رسیدگی فرجامی نمایند:

۱- طرفین دعوا، قائم‌مقام، نمایندگان قانونی و وکلای آنان.

۲- دادستان کل کشور.

فرجام‌خواهی با تقدیم دادخواست به دادگاه صادرکننده رای به عمل می‌آید. مدیر دفتر دادگاه مذکور باید دادخواست را در دفتر ثبت و رسیدی مشتمل بر نام فرجام‌خواه و طرف او و تاریخ تقدیم دادخواست با شماره ثبت به تقدیم‌کننده تسلیم و در روی کلیه برگ‌های دادخواست تاریخ تقدیم را قید نماید. تاریخ تقدیم دادخواست ابتدای فرجام‌خواهی محسوب می‌شود.

تفسیر ماده 379 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- به موجب ماده 379 قانون آیین دادرسی مدنی، فرجام‌خواهی با تقدیم دادخواست به دفتر شعبه صادرکننده رای فرجام‌خواسته (حسب مورد دادگاه بدوی یا تجدیدنظر) و یا دفتر زندان یا بازداشتگاه آغاز می‌گردد.

2- تاریخ تقدیم دادخواست به هر یک از مراجع مذکور در بند فوق، تاریخ فرجام‌خواهی است.

در دادخواست باید نکات زیر قید شود:

۱- نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام‌خواه و وکیل او در صورتی که دادخواست را وکیل داده باشد.

۲- نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام‌خوانده.

۳- حکم یا قراری که از آن درخواست فرجام شده است.

۴- دادگاه صادرکننده رای.

۵- تاریخ ابلاغ رای.

۶- دلایل فرجام‌خواهی.

به دادخواست فرجامی باید برگ‌های زیر پیوست شود:

1- رونوشت یا تصویر مصدق حکم یا قراری که از آن فرجام‌خواسته می‌شود.

2- لایحه متضمن اعتراضات فرجامی.

3- وکالت‌نامه وکیل یا مدرک مُثبِت سِمَت تقدیم‌کننده دادخواست فرجامی در صورتی که خود فرجام‌خواه دادخواست را نداده باشد.

تفسیر ماده 381 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- برخلاف تجدیدنظر خواهی، در فرجام‌خواهی حتماً باید تصویر دادنامه مورد اعتراض ضمیمه دادخواست فرجام‌خواهی گردد.

2- همچنین در فرجام‌خواهی لازم است که فرجام‌خواه لایحه اعتراضیه خود را ضمیمه دادخواست فرجام‌خواهی نماید.

مطلب مرتبط: فرجام‌خواهی چیست و چه احکامی قابلیت فرجام‌خواهی را دارند؟

دادخواست و برگ‌های پیوست آن باید در دو نسخه و در صورت متعدد بودن طرف دعوا به تعداد آنها به علاوه یک نسخه باشد، به استثنای مدرک مُثبِتِ سمت که فقط به نسخه اول ضمیمه می‌شود.

دادخواستی که برابر مقررات یاد شده در دو ماده قبل تقدیم نشده و یا هزینه دادرسی آن پرداخت نگردیده باشد به جریان نمی‌افتد. مدیر دفتر دادگاه در موارد یاد شده ظرف دو روز از تاریخ رسید دادخواست، نقایص آن را به طور مشخص به دادخواست‌دهنده اخطار می‌نماید و از روز ابلاغ ده روز به او مهلت می‌دهد که نقایص را رفع کند. در صورتی که دادخواست خارج از مهلت داده شده، یا در مدت یاد شده تکمیل نشود، به موجب قرار دادگاهی که دادخواست به آن تسلیم گردیده رد می‌شود. این قرار ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل شکایت در دیوان عالی کشور می‌باشد. رای دیوان قطعی است.

تفسیر ماده 383 قانون آیین دادرسی مدنی:

چنانچه دادخواست فرجام‌خواهی به یکی از جهات مندرج در بندهای 2 تا 6 ماده 380، یا مواد 381 و 382 قانون آیین دادرسی مدنی ناقص باشد، مدیر دفتر شعبه صادرکننده رای فرجام‌خواسته خطاب به فرجام‌خواه اخطار رفع نقص صادر و ده روز به وی مهلت رفع نقص می‌دهد. در صورت عدم رفع نقص در مهلت مقرر، قرار رد دادخواست فرجام توسط شعبه صادرکننده رای فرجام‌خواسته (حسب مورد دادگاه بدوی یا تجدیدنظر) صادر و ابلاغ می‌شود. رای صادره طرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض در دیوان عالی کشور است. 

اگر مشخصات فرجام‌خواه در دادخواست فرجامی معین نشده و در نتیجه هویت دادخواست‌دهنده معلوم نباشد، دادخواست بلااثر می‌ماند و پس از انقضای مهلت فرجام‌خواهی به موجب قرار دادگاهی که دادخواست به آنجا داده شده، رد می‌شود. قرار یاد شده ظرف بیست روز از تاریخ الصاق به دیوار دفتر دادگاه صادرکننده، قابل شکایت در دیوان عالی کشور می‌باشد. رای دیوان قطعی است.

تفسیر ماده 384 قانون آیین دادرسی مدنی:

چنانچه مدیر دفتر شعبه صادرکننده رای فرجام‌خواسته (حسب مورد دادگاه بدوی یا تجدیدنظر)، دادخواست فرجام‌خواهی را ناقص تشخیص دهد، اگر نقص دادخواست به جهت عدم درج نام یا آدرس فرجام‌خواه باشد، دادخواست فرجام تا پایان مهلت فرجام‌خواهی متوقف می‌ماند. در صورت عدم تکمیل دادخواست از سوی فرجام‌خواه، شعبه صادرکننده رای فرجام‌خواسته، قرار رد دادخواست فرجام را صادر و به دیوار دادگاه الصاق می‌کند. این قرار ظرف مدت بیست روز، بدون تشریفات و هزینه دادرسی، قابل اعتراض در دیوان عالی کشور است.

در صورتی که دادخواست فرجام‌خواهی تکمیل باشد، مدیر دفتر دادگاه یک نسخه از دادخواست و پیوست‌های آن را برای طرف دعوا،‌ ارسال می‌دارد تا ظرف بیست روز به طور کتبی پاسخ دهد. پس از انقضای مهلت یاد شده اعم از این‌که پاسخی رسیده یا نرسیده باشد، پرونده را همراه با پرونده مربوط به رای فرجام‌خواسته، به دیوان عالی کشور می‌فرستد.

تفسیر ماده 385 قانون آیین دادرسی مدنی:

چنانچه مدیر دفتر شعبه صادرکننده رای فرجام‌خواسته دادخواست فرجام‌خواهی را کامل تشخیص دهد، اقدام به تبادل لوایح می‌کند (تبادل لوایح به معنای آن است که نسخه‌ای از دادخواست فرجام و ضمائم آن را مدیر دفتر به فرجام‌خوانده ابلاغ می‌کند و به وی 20 روز مهلت پاسخ می‌دهد.). پس از انقضای مهلت بیست روز پرونده به دیوان عالی کشور ارسال می‌شود.

درخواست فرجام، اجرای حکم را تا زمانی که حکم نقض نشده است به تاخیر نمی‌اندازد لکن به ترتیب زیر عمل می‌گردد:

الف- چنانچه محکومٌ‌به مالی باشد، در صورت لزوم به تشخیص دادگاه قبل از اجراء از محکوم‌له تامین مناسب اخذ خواهد شد.

ب- چنانچه محکومٌ‌به غیرمالی باشد و به تشخیص دادگاه صادرکننده حکم، محکوم‌علیه تامین مناسب بدهد اجرای حکم تا صدور رای فرجامی به تاخیر خواهد افتاد.

تفسیر ماده 386 قانون آیین دادرسی مدنی:

1- فرجام‌خواهی اصولاً اجرای رای را به تاخیر نمی‌اندازد (فرجام‌خواهی اصولاً اثر تعلیقی ندارد چراکه اثر تعلیقی ویژه طرق عادی شکایت از رای مانند واخواهی و تجدیدنظر خواهی است.) مگر در شرایط مقرر در ماده 386 قانون آیین دادرسی مدنی.

2- اصل بر این است که فرجام‌خواهی مانع اجرای حکم نیست مگر آنکه آن رای نقض شود. حال اگر محکوم‌به مالی باشد و دادگاه لازم بداند، از محکوم‌له تامین گرفته و حکم صادره اجرا می‌شود. منظور از دادگاه در بند الف ماده 386 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه صادرکننده حکم است (دادگاه بدوی یا تجدیدنظر).

3- چنانچه محکوم‌به غیرمالی باشد، به تشخیص دادگاه صادرکننده حکم (دادگاه بدوی یا تجدیدنظر)، از محکوم‌علیه تامین گرفته و اجرای حکم را تا صدور رای فرجامی به تاخیر می‌اندازد.

4- تامین مندرج در ماده 386 قانون آیین دادرسی مدنی، می‌تواند وجه نقد، ضمانت‌نامه بانکی، مال غیرمنقول و ... باشد اما میزان آن باید برابر با محکوم‌به باشد.

5- فرجام‌خواهی اثر انتقالی ندارد چراکه در دیوان عالی کشور، رسیدگی ماهوی صورت نمی‌گیرد.

6- قرار تاخیر اجرای حکم غیرقابل اعتراض است و نیاز به ابلاغ نیز ندارد.

هرگاه از رای قابل فرجام در مهلت مقرر قانونی فرجام‌خواهی نشده، یا به هر علتی در آن موارد قرار رد دادخواست فرجامی صادر و‌ قطعی شده باشد و ذی‌نفع مدعی خلاف شرع یا قانون بودن آن رای باشد، می‌تواند از طریق دادستان کل کشور تقاضای رسیدگی فرجامی بنماید. تقاضای یاد شده مستلزم تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی فرجامی است.

‌تبصره- مهلت تقدیم دادخواست یک ماه حسب مورد از تاریخ انقضاء مهلت فرجام‌خواهی یا قطعی شدن قرار رد دادخواست فرجامی یا ابلاغ رای دیوان عالی کشور در خصوص تایید قرار رد دادخواست فرجامی می‌باشد.

دفتر دادستان کل کشور دادخواست رسیدگی فرجامی را دریافت و در صورت تکمیل بودن آن از جهت ضمائم و مستندات و هزینه دادرسی برابر مقررات، آن را ثبت و به ضمیمه پرونده اصلی به نظر دادستان کل کشور می‌رساند.

دادستان کل چنانچه ادعای آنها را در خصوص مخالفت بین رای با موازین شرع یا قانون، مقرون به صحت تشخیص دهد، از دیوان عالی کشور درخواست نقض آن را می‌نماید. در صورت نقض رای در دیوان عالی کشور، برابر مقررات مندرج در مبحث ششم این قانون اقدام خواهد شد.

‌تبصره- چنانچه دادخواست تقدیمی ناقص باشد دفتر دادستان کل کشور به تقدیم‌کننده دادخواست ابلاغ می‌نماید که ظرف ده روز از آن رفع نقص کند. هرگاه در مهلت مذکور اقدام به رفع نقص نشود دادخواست قابل ترتیب اثر نخواهد بود. دادخواست خارج از مهلت نیز قابل ترتیب اثر نیست.

پس از درخواست نقض از طرف دادستان کل، محکوم علیه رای یاد شده می‌تواند با ارائه گواهی لازم به دادگاه اجرا کننده رای، تقاضای توقف اجرای آن را بنماید.

دادگاه مکلف است پس از اخذ تامین مناسب دستور توقف اجرا را تا پایان رسیدگی دیوان‌عالی کشور صادر نماید.