فصل اول - شرایط مسئولیت کیفری قانون مجازات اسلامی

ماده ۱۴۰

مسئولیت کیفری در حدود، قصاص و تعزیرات تنها زمانی محقق است که فرد حین ارتکاب جرم، عاقل، بالغ و مختار باشد به جز در مورد اکراه بر قتل که حکم آن در کتاب سوم «قصاص» آمده است.


تفسیر ماده 140 قانون مجازات اسلامی:

1- منظور از مسئولیت کیفری که مقنن در ماده ۱۴۰ قانون مجازات اسلامی بدان پرداخته است آن است که زمانی می توان افراد را به جهت اعمال ارتکابی مجرمانه آنان، مورد تعقیب و مجازات قرار داد که آنان قابلیت پاسخگویی نسبت به رفتار مجرمانه خود را داشته باشند. پر واضح است که افراد محجور بدان علت که درک صحیحی از نحوه عملکرد خویش ندارند، نمی توانند مورد تعقیب و مجازات قرار گیرند.

2- مطابق با قوانین و مقررات موجود، معیار تشخیص مسئولیت کیفری افراد در زمان ارتکاب جرم لحاظ می گردد بنابراین اگر کسی در حالت جنون، دیگری را به قتل برساند به لحاظ آنکه در زمان ارتکاب جرم، قوه درک و تمییز نداشته است، به قصاص عمدی محکوم نمی شود.

3- در صورتی که مرتکب جرم، فاقد هر یک از شرایط عام مسئولیت کیفری باشد (بلوغ، عقل و اختیار) امکان تعقیب وی وجود نخواهد داشت.


ماده ۱۴۱

مسئولیت کیفری، شخصی است.


تفسیر ماده 141 قانون مجازات اسلامی:

1- مقنن در ماده 141 قانون مجازات اسلامی به اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری اشاره نموده است. مطابق با این اصل، تمامی عواقب ارتکاب جرم، متوجه مرتکب آن است و دیگران را نمی توان به لحاظ ارتکاب جرم فرد دیگری، محکوم نمود. ناگفته نماند که این مورد، استثنایی دارد که در ماده 142 قانون مجازات اسلامی بدان پرداخته شده است. (مسئولیت کیفری ناشی از فعل غیر)

2- اصل شخصی بودن مجازات با اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری متفاوت است در اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری، مسئولیت فقط متوجه شخص مرتکب است اما گاهی اوقات ممکن است علی رغم مسئولیت مرتکب، دادگاه فرد دیگری را به مجازات قانونی محکوم کند. 


ماده ۱۴۲

مسئولیت کیفری به علت رفتار دیگری تنها در صورتی ثابت است که شخص به طور قانونی مسئول اعمال دیگری باشد یا در رابطه با نتیجه رفتار ارتکابی دیگری، مرتکب تقصیر شود.


تفسیر ماده 142 قانون مجازات اسلامی:

مسئولیت کیفری که در ماده 142 قانون مجازات اسلامی بدان پرداخته شده است یا در نتیجه الزام قانونی ایجاد می شود یا در اثر تقصیر. گاهی اوقات ممکن است که شخص ثالثی در ارتکاب جرم دخالت نداشته باشد اما مطابق با قانون، مسئول شناخته شود در این حالت وفق قانون او مسئولیت دارد و تقصیر یا عدم تقصیر او، تاثیری در مسئولیت وی نخواهد داشت. بطور مثال در جنایت خطای محض، اگر جنایت با قسامه یا بینه یا علم قاضی ثابت شود، پرداخت دیه بر عهده عاقله است. 

گاهی اوقات نیز افراد به حکم قانون، وظیفه انجام امور نظارتی و مراقبتی را داشته اند اما در انجام وظایف خود، کوتاهی نموده و در نتیجه این امر، جرمی از سوی شخص ثالث اتفاق افتاده است بر این اساس آن فرد، مسئول شناخته می شود. بطور مثال آشپزی در یک رستوران از مواد غذایی فاسد استفاده نموده و مدیر آن رستوران کوتاهی کرده و دقت کافی در عملکرد آشپز نداشته، در نتیجه چند نفر از مشتریان دچار مسمومیت غذایی شده اند در این حالت هم مدیر رستوران و هم آشپز هر دو مسئول خواهند بود.


ماده ۱۴۳

در مسئولیت کیفری اصل بر مسئولیت شخص حقیقی است و شخص حقوقی در صورتی دارای مسئولیت کیفری است که نماینده قانونی شخص حقوقی به نام یا در راستای منافع آن مرتکب جرمی‌ شود. مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی مانع مسئولیت اشخاص حقیقی مرتکب جرم نیست.


تفسیر ماده 143 قانون مجازات اسلامی:

1- به کرات مشاهده می گردد که جرم ارتکابی در نتیجه تصمیمات یک شخص حقوقی ایجاد می شود نه فقط یک انسان. مانند اقداماتی که یک شرکت دارویی به دروغ مردم را به خرید قرص های کاهش وزن ترغیب می نماید. جهت مسئول شناختن شخص حقوقی لازم است که جرم از سوی نماینده شخص حقوقی ارتکاب یافته باشد.

2- وفق ماده 143 قانون مجازات اسلامی، جهت مسئول شناختن شخص حقوقی لازم است که ارتکاب جرم به نام یا در راستای منافع شخص حقوقی حادث گردیده باشد نکته قابل ذکر آن است که در خصوص جرائم رایانه ای، در صورتی میتوان اشخاص حقوقی را مسئول اعمال ارتکابی دانست که جرم به نام شخص حقوقی و برای منافع آن اتفاق افتاده باشد.

3- در حالتی که شخص حقوقی دارای شعبات متعددی باشد مسئولیت فقط متوجه شعبه ای خواهد بود که مرتکب جرم شده است و علی القاعده مسئولیتی متوجه مرکز اصلی نخواهد بود مگر آنکه او نیز در ارتکاب جرم دخالت داشته باشد.


ماده ۱۴۴

در تحقق جرائم عمدی علاوه بر علم مرتکب به موضوع جرم، باید قصد او در ارتکاب رفتار مجرمانه احراز گردد. در جرائمی که وقوع آنها براساس قانون منوط به تحقق نتیجه است، قصد نتیجه یا علم به وقوع آن نیز باید محرز شود.


تفسیر ماده 144 قانون مجازات اسلامی:

1- یکی از مسائل مهم در تحقق جرائم عمدی، بحث احراز عمد و سوء نیت می باشد این امر بدین معناست که مرتکب جرم می بایست قصد و تصمیم نهایی در ارتکاب جرم داشته باشد. در جرائم مطلق مانند توهین، صرف داشتن سوء نیت در رفتار مجرمانه کفایت می نماید اما در جرائم مقید، علاوه بر داشتن قصد فعل، قصد نتیجه نیز لازم و ضروری می باشد مانند جرم قتل.

2- یکی از مسائل مهم دیگر در تحقق مسئولیت عمدی بحث علم مرتکب به موضوع جرم می باشد. لذا اگر کسی تصور نماید که مایع داخل بطری، آب است و آن را بنوشد و بعد متوجه شود که آن مایع، مشروبات الکلی بوده است، مرتکب شرب خمر نشده است.

3- مساله مهم دیگر در تحقق عنصر معنوی در ارتکاب جرم، بحث تقارن زمانی میان قصد مجرمانه و رفتار مرتکب می باشد و الا رفتار مرتکب جرم نخواهد بود. بطور مثال فردی خودروی دوستش را برای چند روز از او به امانت می گیرد تا به سفر برود، اما بعداً با توسل به وسایل متقلبانه، از استرداد خودرو جلوگیری می نماید.


ماده ۱۴۵

تحقق جرائم غیرعمدی، منوط به احراز تقصیر مرتکب است. در جنایات غیرعمدی اعم از شبه عمدی و خطای محض مقررات کتاب قصاص و دیات اعمال می شود.

تبصره- تقصیر اعم از بی احتیاطی و بی مبالاتی است. مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آنها، حسب مورد، از مصادیق بی احتیاطی یا بی مبالاتی محسوب می شود.


تفسیر ماده 145 قانون مجازات اسلامی:

1- وجود عنصر معنوی در تحقق جرم هم شامل جرائم عمدی می شود و هم شامل جرائم غیرعمدی. وجود این عنصر در زمان ارتکاب جرم بسیار حائز اهمیت می باشد.

2- در جرائم غیرعمدی نیز لازم است که میان تقصیر مرتکب و نتیجه مجرمانه، رابطه سببیت وجود داشته باشد پس در صورت عدم احراز رابطه سببیت، مرتکب مسئول نخواهد بود. ناگفته نماند که در خصوص برخی جرائم مانند صدور چک پرداخت نشدنی، وجود عنصر معنوی مفروض بوده و نیازی ندارد که طرف مقابل وجود آن را ثابت نماید.

افزودن دیدگاه

امتیاز شما :

دیدگاه کاربران

دیدگاهی ثبت نشده است.