اصل استقلال امضاها در اسناد تجاری به چه معناست؟

اصل استقلال امضاها در اسناد تجاری

در جامعه امروزی، کاربرد اسناد تجاری در میان مردم بسیار رواج یافته و کمتر کسی وجود دارد که از آن ها استفاده نکرده باشد. اسناد تجاری به اسنادی گفته می شود که در انواع معاملات تجاری، استفاده شده و دسته ای از این اسناد، وسیله ای هستند که انجام معاملات غیرنقدی را تسهیل می‌ نمایند. به بیانی دیگر، این اسناد در معاملات، جانشین پول نقد شده و پرداختی معاملات غیرنقدی، توسط آن ها صورت می‌ گیرد. فی الواقع مهم ترین ویژگی اسناد تجاری، کارکرد آن ها به عنوان وسیله پرداخت می باشد. سه سند برات، سفته و چک از مصادیق بارز اسناد تجاری هستند. یکی از اصول مهم که در رویه قضایی در ارتباط با اسناد تجاری، بدان تاکید فراوان شده است، اصل استقلال امضاها می باشد. مراد از اصل استقلال امضاها این امر می باشد که به علت استقلال و مستقل بودن اراده هر یک از امضاکنندگان سند تجاری، ایرادات مربوط به هر یک از آنان نسبت به دیگری تاثیر نداشته و او را مبرا نمی نماید و عدم مسئولیت صرفا به فردی منتسب می شود که ایراد نسبت به او وارد بوده است. به بیانی دیگر، اصل استقلال امضاها بمعنای عدم تاثیر ایرادات مربوط به هر یک از امضاکنندگان سند تجاری نسبت به یکدیگر می باشد.

مطابق با اصل فوق، در صورت طرح ایراد از سوی هر یک از امضاکنندگان سند تجاری، این ایراد فقط نسبت به او بررسی می گردد نه در مورد همه امضاکنندگان آن سند. بطور مثال اگر دارنده چک خواستار مطالبه وجه آن بطرفیت صادرکننده و ظهرنویس گردد، اگر در جریان دادرسی، مشخص شود که امضای صادرکننده جعل شده است، این امر، موجب سلب مسئولیت از ظهرنویس نمی گردد و او نمی تواند به این ایراد استناد نماید. بر اساس اصل فوق، در یک سند تجاری (اعم از چک، سفته، برات) هر امضاء می بایست به نحو کاملا مستقل و بدون مدنظر قرار دادن هیچ گونه ارتباطی با سایر امضاها در نظر گرفته شود. فی الواقع بر طبق این اصل، صحیح یا باطل بودن هر کدام از امضاهای موجود در سند، نمی بایست در مورد دیگر امضاها تسری پیدا نموده و وضعیت و یا دیگر آثار حقوقی آنان را تغییر دهد.

مطلب مرتبط: اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات در اسناد تجاری به چه معناست؟

بر اساس رویه قضایی و قوانین موجود، منطبق با اصل استقلال امضاها، در صورتی که بعضی از امضاها بنابر دلایل مختلفی اعم از جعلی بودن امضاء، عدم اهلیت هر یک از امضاکنندگان و … بدون اعتبار شناخته شوند و یا بطور کلی هر مورد دیگری منجر به عدم مسئولیت و تعهد یکی از افراد امضاء کننده آن سند شود، تعهد دیگر امضاکنندگان مانند قبل به قوت خود باقی خواهد ماند. مقنن در قانون تجارت در ارتباط با این اصل، مستقیما اشاره ای ننموده است اما با مراجعه به رویه قضایی با وحدت ملاک از ماده 249 قانون تجارت، این اصل استنتاج می گردد. ماده 249 قانون تجارت بیان داشته است:

«برات دهنده، کسی که برات را قبول کرده و ظهرنویس ها در مقابل دارنده برات مسئولیت تضامنی دارند. دارنده برات در صورت عدم تادیه و اعتراض می تواند به هر کدام از آنها که بخواهد منفرداً یا به چند نفر یا به تمام آنها مجتمعاً رجوع نماید. ‌همین حق را هر یک از ظهرنویس ها نسبت به برات دهنده و ظهرنویس های ماقبل خود دارد.

‌اقامه دعوی بر علیه یک یا چند نفر از مسئولین موجب اسقاط حق رجوع به سایر مسئولیت برات نیست. اقامه کننده دعوی ملزم نیست ترتیب ظهرنویسی را از حیث تاریخ رعایت کند. ‌ضامنی که ضمانت برات دهنده یا محال علیه یا ظهرنویسی را کرده فقط با کسی مسئولیت تضامنی دارد که از او ضمانت نموده است.»

در جامعه بین المللی و سایر کشورها نیز این اصل رعایت شده و بدان تاکید فراوان گردیده است. بطور مثال در ماده 10 کنوانسیون 19 مارس 1931 ژنو در ارتباط با قانون متحد الشکل چک چنین بیان شده است:

«در صورتی که چک به امضای اشخاصی باشد که فاقد اهلیت جهت پذیرش تعهد از طریق چک هستند، یا چک متضمن امضاهای مجعول یا امضای اشخاص موهوم و یا امضاهایی باشد که بنا به دلایل دیگری نتوان امضاء کننده یا کسانی را که به نمایندگی از طرف آنان چک امضاء شده است متعهد نمود، مسئولیت سایر اشخاص امضاء کننده چک به قوت خود باقی است.»

بیشتر بخوانید: ویژگی های اسناد تجاری چیست؟

نکته مهم دیگر آنکه یکی از شرایط مهم صحت معاملات، اهلیت طرفین معامله می باشد این امر بدین معنا می باشد که هر فردی که معامله می نماید می بایست اهلیت داشته باشد (بالغ، عاقل و رشید باشد) در غیر اینصورت امضای او اعتبار قانونی نداشته و تعهدی متوجه او نخواهد بود. نکته دیگر آنکه اموری از قبیل مرگ، ورشکستگی و یا حجر شخص امضاء کننده بعد از امضای سند تجاری، بر مسئولیت و تعهد شخص تاثیری نخواهد داشت.

بنظر می رسد اصل استقلال امضاها در راستای حمایت از دارنده با حسن نیت اسناد تجاری پیش بینی شده است. همچنین بر اساس قوانین موجود، اصل دیگری نیز بر مبنای اصل عدم توجه ایرادات به دلیل حمایت هرچه بیشتر از دارنده با حسن نیت اسناد تجاری تاسیس و به رسمیت شناخته شده است. نکته دیگر آنکه حقوق تجارت بین الملل متن و یا نوشته خاصی را برای بیان کردن اصل استقلال امضاهای اسناد تجاری اختصاص نداده است. مطابق با قانون تجارت بین الملل، امضای جعل شده در اسناد تجاری، موجب تعهد شخصی که امضای او جعل شده است نمی گردد.