نحوه ضمانت از ضامن به چه صورت است؟

نحوه ضمانت از ضامن

عقد ضمان به عقدی گفته می شود که مطابق با آن، فردی مالی را که بر عهده (ذمه) فرد دیگری است، بر عهده می گیرد. به کسی که این تعهد را بر عهده می گیرد، ضامن، به طرف دیگر مضمون عنه و به شخص ثالث، مدیون اصلی یا مضمون عنه می گویند. ماده ۶۸۴ قانون مدنی در این باره بیان نموده است:

«عقد ضمان عبارت است از اینکه شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد. متعهد را ضامن طرف دیگر را مضمون‌له و شخص ثالث را مضمون‌عنه یا مدیون اصلی می گویند.»

نکته مهم در تعریف عقد ضمان آن است که فرد در برابر طلبکار و با موافقت او، دین فرد دیگری را بر عهده می گیرد. موضوع عقد ضمان گاهی اوقات مسئولیت پرداخت خسارت است و گاهی نیز بمعنای بر عهده گرفتن دین فرد دیگر است. در اثر ایجاد این عقد، نه تنها تعهد به نفع طلبکار ایجاد می شود، بلکه آنچه در این عقد، در برابر تعهد ضامن قرار می گیرد برائت مدیون اصلی می باشد. در مقاله حاضر در ارتباط با چگونگی انجام ضمانت از ضامن که موضوع ماده ۷۲۲ قانون مدنی است، پرداخته می شود.

مطلب مرتبط: چگونه میتوان از فردی ضمانت نمود؟

ضمانت از ضامن 

همانگونه که عرض گردید در عقد ضمان، فردی ضمانت می نماید که مالی را که بر عهده فرد دیگری است (مدیون) به طرف مقابل (طلبکار) پرداخت نماید. اما گاهی اوقات ممکن است شرایطی ایجاد شود که مطابق با آن فرد دیگری نیز از ضامن ضمانت نماید یعنی حالتی که در عقد ضمان، ضامن ضامن نیز دخیل گردد. مقنن مطابق با قوانین و مقررات موجود بالاخص ماده ۷۲۲ قانون مدنی شرایطی را در صورت ایجاد این فرض پیش بینی نموده است که بموجب آن، کسی که از ضامن، ضمانت نماید حق رجوع به مدیون اصلی را نخواهد داشت و می بایست به فردی رجوع نماید که از او‌ ضمانت نموده است و به همین ترتیب این امر در مورد همه ضامنین صدق می نماید. ماده ۷۲۲ قانون مدنی در این ارتباط بیان داشته است:

«ضامنِ ضامن حق رجوع به مدیون اصلی ندارد و باید به مضمون‌عنه خود رجوع کند و به همین طریق هر ضامنی به مضمون‌عنه خود ‌رجوع می‌کند تا به مدیون اصلی برسد.»

نکات مهم در خصوص ماده ۷۲۲ قانون مدنی:

الف) ضابطه اصلی در رجوع هر ضامن، اذن مدیون اصلی نیست بلکه اذن و اجازه مضمون عنه خود ضامن است چراکه با انجام اولین ضمان، مدیون اصلی بری شده و در مقابل ضامن های دیگر بیگانه است و مسئولیتی ندارد. 

ب) جهت تبیین بهتر ماده فوق، می توان اینگونه بیان نمود که اگر بطور مثال چنانچه از شخص "الف" که مدیون اصلی است، شخص "ب" ضمانت کند (ضامن) و به همین ترتیب افراد دیگری مانند اشخاص "ج"، "د" و "ه" بطور سلسله مراتب از یکدیگر ضمانت کنند، اگر ضمانت ضامن چهارم "شخص ه" از ضامن سوم "شخص د" بدون اجازه او باشد، او (شخص ه) حق مراجعه به مضمون عنه خود (شخص د) را نخواهد داشت ‌و چون ضامن سوم هم پولی را پرداخت نکرده است، وی نیز حق رجوع به مضمون عنه خود را ندارد حتی اگر با اذن او ضمانت کرده باشد. نکته مهم آن است که اگر آخرین ضامن، بدون اجازه یا به قصد تبرع (رایگان)، ضمانت کرده باشد، هیچ یک از ضامن ها حق رجوع به مضمون عنه خود را ندارند. در مثالی که فوقاً بیان گردید اگر همه ضامن ها با اجازه و اذن ضمانت کرده باشند، به غیر از ضامن سوم، ضامن چهارم می تواند به ضامن سوم مراجعه کند اما ضامن سوم بدلیل فقدان اذن یا اجازه ضامن های قبلی، نمی توانند به مضمون عنه خود رجوع نمایند. 

مساله حائز اهمیت دیگر آن است که در عقد ضمان به هیچ عنوان رضایت مدیون اصلی شرط نیست این امر بدین معنا است که وقتی فردی از مدیون اصلی ضمانت می کند، رضایت یا عدم رضایت مدیون اصلی تاثیری در تحقق این عقد ندارد چراکه عقد ضمان هم نوعی تعهد به پرداخت دین شخص ثالث است. ماده ۶۸۵ قانون مدنی در این خصوص بیان نموده است:

«در ضمان رضای مدیون اصلی شرط نیست.»