نحوه انجام واخواهی در اجرای احکام

واخواهی در اجرای احکام

واخواهی، تجدیدنظر خواهی و در برخی موارد فرجام خواهی را میتوان از جمله طرق شکایت از رای دانست. با این وجود، اعاده دادرسی و نیز اعتراض شخص ثالث نیز از راههای شکایت از رای است. درخواست اعمال ماده ٤٧٧ قانون جدید آیین دادرسی کیفری نیز میتواند شکایت از رای تلقی گردد. در این مقاله به بررسی نحوه انجام واخواهی در اجرای احکام می پردازیم.

واخواهی در اجرای احکام و اثر آن بر اجرای حکم واخواسته

واخواهی یکی از راههای شکایت است که تنها در مورد احکام غیابی انجام می گیرد. واخواهی دارای اثر تعلیقی بر اجرای حکم است یعنی اینکه در مهلت واخواهی، اجرای حکم معلق می ماند و چنانچه در مهلت، دادخواست واخواهی تقدیم شود، اجرای حکم غیابی تا روشن گردیدن نتیجه واخواهی و صدور رای قطعی، معلق می ماند. فی الواقع با سپری شدن مهلت قانونی واخواهی اگر محکوم علیه غایب (خوانده) واخواهی ننماید، حکم غیابی اگر بسته به مورد، قابل تجدیدنظر یا فرجام نبوده و یا اگر باشد، مهلت آن سپری شود، لازم الاجرا می گردد و به درخواست محکوم له (خواهان) دادگاه دستور اجرای آن را صادر می نماید و عملیات اجرایی آغاز می شود.

بیشتر بخوانید: تفاوت میان اعتراض شخص ثالث اجرایی با اعتراض شخص ثالث

واخواهی خارج از مهلت قانونی و اثر آن بر اجرای حکم غیابی

سوالی که میتوان مطرح نمود این است که اگر نسبت به حکم غیابی، در مهلت، واخواهی نشود و حکم لازم الاجرا شود، اما دادخواست واخواهی خارج از مهلت قانونی تقدیم شود آیا این دادخواست، اثری بر اجرای حکم دارد؟

جهت پاسخ به این پرسش باید سه فرض در نظر گرفته شود:

١) ابلاغ واقعی حکم غیابی و واخواهی خارج از مهلت، بدون ادعای عذر موجه و اثر آن بر اجرای حکم

اگر حکم غیابی در دعوایی صادر شده باشد و آن حکم قابل تجدیدنظر خواهی نباشد و حکم غیابی ابلاغ واقعی شده باشد اما محکوم علیه غایب (خوانده) در مهلت مقرر واخواهی ننماید، به درخواست محکوم له حکم اجرا می شود. در اینصورت واخواهی خارج از مهلت، بدون آنکه عذر موجهی اعلام شود، بموجب قرار دادگاه، مردود اعلام و این قرار قطعی می باشد. بنابراین واخواهی در اجرای احکام خارج از مهلت، در فرض بیان گردیده، هیچ اثری بر اجرای حکم ندارد.

اما اگر حکم غیابی در دعوایی صادر شود که آن دعوا، قابل تجدیدنظر خواهی نیز باشد و محکوم علیه غایب بعد از گذشتن مهلت واخواهی و تجدیدنظر خواهی، واخواهی نماید، دادگاه علی القاعده باید قرار رد دادخواست واخواهی را صادر کند.

٢) واخواهی خارج از مهلت، به ادعای عذر موجه و اثر آن بر اجرای حکم

ماده ٣٠٦ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر میدارد:

"مهلت واخواهی از احکام غیابی برای کسانی که مقیم کشورند بیست روز و برای کسانی که خارج از کشور اقامت دارند دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود و ... ."

اگر ابلاغ واقعی حکم ممکن نباشد، حکم ابلاغ قانونی می شود و مهلت، از تاریخ ابلاغ قانونی آغاز می گردد. قانونگذار انجام واخواهی خارج از مهلت را در شرایطی مجاز اعلام نموده است و هم توقف و منع اجرا را در واخواهی خارج از مهلت اجازه داده است. چنانچه در ماده فوق الذکر اعلام نموده است که اگر واخواه خارج از مهلت واخواهی نماید و ثابت نماید که عذر موجه داشته است، اگر دادگاه ادعای او را موجه تشخیص دهد، قرار قبول دادخواست واخواهی را صادر نموده و اجرای حکم نیز متوقف خواهد شد.

جهات عذر موجه عبارتند از:

1. مرضی که مانع از حرکت است.
2. فوت یکی از والدین یا همسر یا اولاد.
3. حوادث قهریه از قبیل سیل، زلزله و حریق که بر اثر آن تقدیم دادخواست واخواهی در مهلت مقرر ممکن نباشد.
4. توقیف یا حبس بودن به نحوی که نتوان در مهلت مقرر دادخواست واخواهی تقدیم کرد.

وقتی که قرار قبول دادخواست واخواهی صادر گردد، اجرای حکم نیز متوقف می شود و توقیف اجرا تا روشن شدن نتیجه واخواهی ادامه دارد. بعد از آن، اگر حکم غیابی تایید گردد و در پرونده ای باشد که آن حکم، قابل تجدیدنظر نباشد، عملیات اجرایی از توقیف خارج شده و به جریان آمده و علی القاعده تا پایان ادامه می یابد وگرنه مستلزم تعیین تکلیف تجدیدنظر خواهی و فرجام خواهی می باشد. متوقف شدن اجرای حکم بدین معنی است که هیچگونه عملیات اجرایی جدیدی انجام نمی شود مانند اینکه مالی که بازداشت بوده، به مزایده گذاشته نمی شود و هم چنین عملیات اجرایی که تا قبل از توقیف، انجام شده به همان حالت می ماند بطور مثال مال بازداشت شده آزاد نمی گردد. قرار توقف اجرای حکم یا قرار توقیف عملیات اجرایی که بعد از صدور قرار قبولی واخواهی خارج از مهلت، بدلیل عذر موجه صادر می شود، بصورت دادنامه در نمی آید و شکل ویژه ای ندارد و به طرفین ابلاغ نمی گردد و قابل اعتراض نیست.

مطلب مرتبط: نحوه اجرای حکم غیابی و معرفی ضامن

٣) واخواهی خارج از مهلت به ادعای آگاه نشدن از مفاد حکم و اثر آن بر اجرای حکم

تبصره ١ ماده ٣٠٦ قانون آیین دادرسی مدنی بیان نموده است:

"چنانچه ابلاغ واقعی به شخص محکوم علیه میسر نباشد و ابلاغ قانونی به عمل آید، آن ابلاغ معتبر بوده و حکم غیابی پس از انقضای مهلت قانونی و قطعی شدن به موقع اجرای گذارده خواهد شد. در صورتی که حکم ابلاغ واقعی نشده باشد و محکوم علیه مدعی عدم اطلاع از مفاد رای باشد می تواند دادخواست واخواهی به دادگاه صادرکننده حکم غیابی تقدیم دارد. دادگاه بدواً خارج از نوبت در این مورد رسیدگی نموده قرار رد یا قبول دادخواست را صادر می کند. قرار قبول دادخواست مانع اجرای حکم خواهد بود."

مطلب مرتبط: تقدیم دادخواست واخواهی خارج از مهلت

انجام واخواهی در مهلت تجدیدنظر خواهی و اثر آن بر اجرای حکم

اگر محکوم علیه غایب در مهلت یاد شده جهت واخواهی، دادخواست واخواهی ندهد اما بعد از سپری شدن مهلت واخواهی، در مهلت تجدیدنظر، دادخواست واخواهی دهد، تبصره ٣ ماده ٣٠٦ قانون آیین دادرسی مدنی در این باره مقرر نموده است:

"تقدیم دادخواست خارج از مهلت یاد شده بدون عذر موجه قابل رسیدگی در مرحله تجدیدنظر برابر مقررات مربوط به آن مرحله می باشد."

بیشتر بخوانید: نحوه اعتراض شخص ثالث در مرحله اجرای احکام

مستندات قانونی مرتبط با نحوه انجام واخواهی در اجرای احکام

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 651/96/7 شماره پرونده: 69-3/1-071 تاریخ نظریه: 1396/03/20

نظر به اینکه بر اساس دادنامه غیابی محکوم علیه به پرداخت مبلغی بابت محکوم به در حقوق محکوم له محکوم می گردد و پس از صدور حکم محکومیت با رعایت مقررات قانونی و مضی مهلت های قانونی واخواهی و تجدیدنظر خواهی با صدور اجرائیه شخص ثالثی در جهت استیفای مبلغ محکوم به مالی را در اجرای احکام مدنی معرفی می نماید و در آن مرحله محکوم علیه به لحاظ عدم اطلاع از مفاد دادنامه تقاضای واخواهی می کند و واخواهی وی مورد قبول قرار می گیرد و پس از صدور قرار قبولی واخواهی عملیات اجرایی متوقف می شود با رسیدگی ماهیتی در دادگاه بدوی حکم بر رد واخواهی محکوم علیه صادر و پس از آن در دادگاه تجدیدنظر حکم قطعی مبنی بر تائید حکم بدوی صادر می گردد حال با توجه به موارد مذکور آیا در خصوص مالی که قرار قبولی واخواهی شخص ثالث در جهت استیفای مبلغ محکوم به معرفی نموده است می توان عملیات اجرایی را ادامه و نسبت به مزایده و فروش ملک شخص ثالث اقدام نموده یا خیر؟

اولاً با توجه به اینکه با صدور قرار قبولی واخواهی، اجرای حکم متوقف می شود چنانچه اقداماتی در مرحله اجراء ‌انجام شده باشد از جمله توقیف مال برای وصول محکوم به مذکور در فرض استعلام، تا صدور حکم نهائی باقی می ماند زیرا در واخواهی فقط اجرا متوقف می شود و عملیات اجرائی اعاده نمی شود. ثانیاً هرگاه پس از انقضای مهلت واخواهی و تجدیدنظر خواهی و قطعیت حکم غیابی اجرائیه صادر شده، سپس محکوم علیه واخواهی نموده و با صدور قرار قبولی واخواهی اجراء هم متوقف شده، متعاقباً حکم غیابی مذکور عیناً پس از رسیدگی تایید و قطعیت یافته باشد؛ با توجه به این که قبلاً اجرائیه صادر و ابلاغ شده است. در این مرحله نیازی به صدور اجرائیه مجدد نیست و پس از ابلاغ دادنامه قطعی، عملیات اجرائی که قبلاً متوقف شده مجدداً ادامه پیدا می کند. بنابراین در فرض سؤال، عملیات اجرایی نسبت به مالی که توسط ثالث برای وصول محکوم به معرفی شده است، ادامه می یابد.

بیشتر بخوانید: هزینه های ضروری اجرای حکم کدام اند؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 295/96/7 شماره پرونده: 69-3/1-27 تاریخ نظریه: 1396/02/11

در خصوص دعوی الف به طرفیت ب حکم محکومیت ب به پرداخت مبلغ پانزده میلیون تومان صادر می شود پس از عدم وصول واخواهی و تجدیدنظر پرونده به اجرای احکام ارسال و از اموال محکوم علیه به میزان دو میلیون تومان توقیف و نسبت به مازاد محکوم به وکیل محکوم له درخواست اعمال ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی صدور دستور بر جلب محکوم علیه را می نماید پس از صدور برگ جلب محکوم علیه از رای صادره واخواهی می نماید که دادنامه واخواسته به مبلغ هفت میلیون تومان تایید می شود پس از قطعیت دادنامه اخیر الذکر دادنامه واخواسته وکیل محکوم له درخواست صدور برگ جلب محکوم علیه را می نماید و استدلال می نماید با توجه به اینکه قبلا اجرائیه صادر شده و با اعمال ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی موافقت شده است نیازی به صدور مجدد برگ اجرائیه نمی باشد آیا دادگاه می بایست مجدداً برگ اجرائیه صادر نماید یا خیر؟

هرگاه پس از انقضای مهلت واخواهی و تجدیدنظر خواهی و قطعیت حکم غیابی اجرائیه صادر شده، سپس محکوم علیه واخواهی نموده و با صدور قرار قبولی واخواهی اجراء هم متوقف شده، متعاقباً حکم غیابی مذکور عیناً پس از رسیدگی تایید و قطعیت یافته باشد؛ با توجه به این که قبلاً اجرائیه صادر و ابلاغ شده است. در این مرحله نیازی به صدور اجرائیه مجدد نیست و پس از ابلاغ دادنامه قطعی، عملیات اجرائی که قبلاً متوقف شده مجدداً ادامه پیدا می کند.