ماده ۲۰۰-قانون مدنی

اشتباه وقتی موجب عدم نفوذ معامله است که مربوط به خود موضوع معامله باشد.

تفسیر ماده 200 قانون مدنی:

1- منظور از عبارت «خود موضوع معامله» که در ماده 200 قانون مدنی ذکر شده است طبق نظر آقای دکتر صفایی همان جنس مورد معامله (وصف اساسی مورد معامله، وصف جوهری مورد معامله، وصف جانشین ذات مورد معامله) است بطور مثال یک گلدان از جنس طلا فروخته می‌شود و پس از انجام معامله مشخص می‌شود که آب طلا بوده است در این حالت بیع، باطل است. اما در شرایطی که ویژگی و وصف دیگری از نظر طرفین حائز اهمیت باشد مانند وقتی که گلدان ساخته‌ی دست یک هنرمند مشهور باشد در این‌صورت اگر مشخص شود که این گلدان، اثر هنری آن هنرمند نیست، بیع باطل است حتی اگر جنس گلدان از طلا هم باشد. بنابراین گاهی خود‌ موضوع معامله همان جنس معامله است و گاهی خود موضوع معامله، وصف اساسی و مهم دیگری است. (وصف جانشین ذات)

2- وصف اساسی مورد معامله، به وصفی گفته می‌شود که اگر این وصف نبود طرفین معامله هیچ‌گاه حاضر به انجام معامله نمی‌شدند مانند طلا بودن یک انگشتر، وصف اساسی آن انگشتر است. وصف اساسی، معمولاً جنس مورد معامله است.

لازم به توضیح است که اشتباه در وصف اساسی مورد معامله، موجب بطلان معامله می‌گردد.

3- جهت تاثیرگذاری و تحقق اشتباه تفاوتی نمی‌نماید که این اشتباه ناشی از عدم اطلاع قانون باشد یا بر اثر تدلیس طرف معامله. هم‌چنین تفاوتی ندارد که اشتباه از سوی خریدار حادث گردیده باشد یا از سوی فروشنده.

4- اشتباه در وصف اساسی مورد معامله در مبیع اصولاً در عین معین قابل تحقق است چراکه در مبیع کلی (مانند یک تن برنج) فرد متعهد است که مالی را مطابق اوصاف مورد توافق به خریدار تحویل دهد و اگر به تعهد خود عمل ننماید، عقد منعقده صحیح بوده و متعهدله او را الزام به ایفای تعهد می‌نماید.

5- جهت تعیین وصف اساسی می‌بایست اراده طرفین قرارداد اعم از صریح یا ضمنی را کشف نمود در صورت عدم احراز این موضوع، می‌بایست با رجوع به عرف تصمیم‌گیری کرد. اگر شخصی مدعی شود که وصف خاصی مدنظر او بوده است باید ثابت نماید که درج آن وصف، مورد توافق طرفین بوده است اما وصف اساسی عرفی نیازی به ثابت کردن ندارد بطور مثال فردی از مغازه‌ای که اجناس دست دوم دارد یک جفت کفش را به قیمت ارزانی میخرد حال اگر مدعی شود که تصور می‌کرده آن کفش، برای برند خاصی است، تصور اشتباه او تاثیری در صحت عقد ندارد اما اگر شخصی وارد یک مغازه دارای برند معروفی شود و یک جفت کفش با قیمت تقریبی قیمت اصل آن خریداری کند و بعد مشخص شود که آن کفش، دست دوم بوده است بیع باطل است.

6- بنابر نظر آقای دکتر عیسی امینی در کتاب حقوق قراردادها، اشتباه در خود موضوع معامله زمانی موجب بطلان معامله می‌گردد که در هنگام شکل‌گیری و ایجاد قصد انشاء باشد، نه در بیان و ابراز آن.