موانع اجرای حق حضانت کدامند؟

موانع اجرای حق حضانت کدامند؟

حضانت در لغت به معنای حفظ و نگهداری و پرورش دادن است. در علم حقوق، حضانت به معنای نگهداری و تربیت فرزند است اعم از تربیت مادی و معنوی که شامل هر اقدامی که لازمه ادامه حیات و پرورش روح و جسم او باشد می شود. در واقع حضانت اقتداری است که قانونگذار به منظور نگهداری و تربیت اطفال، به پدر و مادر آنان اعطا کرده است. مادر در نگهداری کودک (دختر یا پسر) تا سن هفت سالگی نسبت به پدر اولویت دارد و علت آن هم این است که در این سن کودک بیشتر به مادر وابسته بوده و مادر بهتر می تواند از وی نگهداری کند. اما پس از ۷ سالگی به واسطه ارتباط اجتماعی بیشتر پدر، حضانت قانوناً با پدر است تا هر روشی را که لازمه نگهداری و تربیت کودک است را به کار ببندد. همانگونه که در رابطه با مدت حضانت قانون مدنی در ماده 1169 مقرر نموده است:

"برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین (پدر و مادر) او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.

تبصره- بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد."

گاهی اوقات ممکن است عامل یا عواملی ایجاد شوند که حق حضانت پدر یا مادر را به حالت تعلیق در آورند در این مقاله سعی می گردد به تفصیل در مورد موانع حضانت توضیح داده شود.

مطلب مرتبط: چه عواملی میتواند موجب سلب حضانت فرزند از پدر یا مادر شود؟

موانع حضانت

همانگونه که فوقاً ذکر گردید والدین موظف به مراقبت و حمایت از کودکان خود می باشند و به اصطلاح این امر از وظایف آنان می باشد. زمانی که بحث از موانع حضانت مطرح می گردد، منظور شرایطی است که به سبب آن خللی در شرایط و وضعیت دارنده حضانت ایجاد می شود و همین امر باعث می شود که حضانت از او سلب و به دیگری واگذار شود چرا که بدلیل وجود آن مانع، فرد قادر به مراقبت و نگهداری از فرزند خود نمی باشد.

1) اولین مانع از موانع دارا بودن حق حضانت، بحث عدم صلاحیت است. بر این اساس قانونگذار مقرر نموده است که به هیچ عنوان نمی توان طفل را از پدر یا مادر که حضانت با اوست، جدا نمود مگر در صورت وجود علتی قانونی. این امر بدین معنا می باشد که اگر شرایط مقرر شده توسط قانونگذار در پدر یا مادری که حق اولویت در حضانت با اوست، از بین برود، به حکم قانون، حضانت طفل از آن پدر یا مادر گرفته میشود و به دیگری واگذار می گردد.

2) مانع دوم در اجرای حق حضانت، مساله فوت پدر یا مادری است که حضانت طفل با او بوده است.

3) مانع دیگری که باعث سلب حضانت پدر یا مادر میشود، مساله انحطاط یا فساد اخلاقی می باشد. ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی چنین بیان نموده است:

"هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در  معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند. موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:

1. اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار.
2. اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء.
3. ابتلا به بیماریهای روانی با تشخیص پزشکی قانونی.
4. سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی‌گری و قاچاق.
5. تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف."

بنابر ماده فوق مشخص می گردد در صورتیکه هر یک از والدین که حضانت با اوست، مرتکب هر یک از موارد فوق الذکر شوند، به ترتیب مقرر، دادگاه می تواند هر تصمیمی را که در جهت حفظ منافع کودک باشد، اتخاذ نماید.

4) مساله بعدی در زمره موانع اجرای حق حضانت، زمانی است که پدر یا مادری که حضانت کودک با اوست، از انجام تکالیف قانونی خود امتناع ورزد و یا اینکه در انجام آن وظایف ناتوان باشد. در اینصورت نیز حضانت طفل از وی سلب خواهد شد.

5) زمانی که پدر یا مادری که حضانت طفل با اوست مبتلا به بیماری مسری شود که سلامت جسمانی کودک در معرض خطر قرار گیرد در اینصورت نیز حضانت طفل از آن پدر یا مادر سلب خواهد شد.

6) یکی دیگر از موانع اجرای حق حضانت، زمانی است که مادر ازدواج مجدد نموده باشد. اگر مادر در زمانی که حضانت طفل بر عهده وی است، مجدداً ازدواج نماید، حضانت کودک از او سلب می گردد.

7) یکی دیگر از موانع مهم در اجرای حق حضانت، زمانی است که هر یک از والدینی که حضانت طفل با اوست، دچار جنون شود در این شرایط نیز حضانت از آن پدر یا مادر سلب و به دیگری اعطا می شود.

بیشتر بخوانید: چگونگی انجام ملاقات فرزند مشترک بعد از وقوع طلاق

مستندات قانونی مرتبط با موانع حضانت

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/92/1848 شماره پرونده: 92-16/10-1421 تاریخ نظریه: 1392/09/23

با توجه به ماده 43 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 در صورتی که شوهر فوت نماید و حضانت طفل به مادر واگذار شود چنانچه مادر مجدداً ازدواج نماید، در این صورت آیا می شود مطابق ماده 1170 قانون مدنی حق حضانت را مادر سلب و به ولی قهری (پدر بزرگ) طفل واگذار نمود یا خیر؟ در صورتی که مصلحت طفل قابل تشخیص نباشد و یا تشخیص مصلحت مشکل باشد در این مورد حق حضانت با مادر است یا ولی قهری؟

طبق ماده 43 قانون حمایت خانواده 1391 حضانت فرزندانی که پدر آن ها فوت شده باشد با مادر است. چنانچه مادر ازدواج نماید و دادگاه خانواده اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند بداند به تقاضای ولی قهری یا دادستان حضانت را به ولی قهری طفل واگذار خواهد کرد و چنانچه مصلحت قابل تشخیص نباشد حق حضانت مادر استصحاب می شود.

مطلب مرتبط: حضانت دائم فرزند در ازای بخشیدن مهریه

ماده 45 قانون حمایت خانواده 1391

رعایت غبطه و مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاه ها و مقامات اجرائی الزامی است.