رحم اجاره‌ای چیست؟ نحوه انجام آن چگونه است؟

مفهوم رحم اجاره‌ای

یکی از موارد مهمی که این روزها بسیار در جامعه رواج پیدا نموده است، بحث «رحم اجاره‌ای» می‌باشد. رحم اجاره‌ای یا همان رحم جایگزین، یک روش درمانی است که بموجب آن، جنین در رحم زن دیگری به غیر از صاحب گامت (اسپرم و تخمک)، در طول دوران بارداری تا زمان بدنیا آمدن، رشد می‌نماید. این روش درمانی مناسب خانم‌هایی است که بنا به علل مختلفی اعم از نداشتن رحم یا از دست دادن آن و یا در اثر بیماری و ... نمی‌توانند باردار شوند فلذا به ناچار از رحم خانم دیگری برای این منظور، استفاده می‌نمایند که جهت انجام این کار، معمولا در ازای پرداخت مبلغی، رحم آن خانم را اجاره نموده و تخمک و اسپرمی که از زن و شوهر نابارور گرفته شده را پس از انجام لقاح در محیط آزمایشگاه، در رحم آن زن قرار می‌دهند در این‌صورت آن خانم صاحب رحم که باردار شده، مادر جانشین بوده و زوجین نابارور پدر و مادر حکمی طفل خواهند بود. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص رحم اجاره‌ای و نحوه انجام آن پرداخته شود.

نحوه انجام اقدامات لازم در خصوص رحم اجاره‌ای

زن و شوهری که متقاضی استفاده از رحم اجاره‌ای می‌باشند در وهله نخست می‌بایست به یکی از مراکز مجاز درمان ناباروری مراجعه نموده و تشکیل پرونده دهند. پس از آن توسط پزشک آن مرکز، ویزیت شده و در صورت تایید پزشک، کاندید دریافت رحم اجاره‌ای می‌شوند. در مرحله بعدی آنان می‌بایست فردی را که حاضر به اجاره دادن رحم خود می‌باشد را به آن مرکز معرفی نموده و برای او هم تشکیل پرونده دهند. پس از آن، پزشک متخصص اقدام به معاینه آن زن می‌نماید و چنانچه وی را از نظر جسمانی و روانی در سلامت کامل تشخیص دهد، او را تایید نموده و پروسه درمان شروع می‌شود. نکته قابل توجه آن است که جهت شروع مرحله درمان، می‌بایست دوران قاعدگی هر دو خانم با هم هماهنگ باشد این امر بدان علت است که در مورد بارداری، رحم و تخمدان باید در یک مسیر پیش بروند یعنی آنکه زمانی که تخمدان متقاضی در حال ساخت تخمک است، رحم فرد دوم هم باید آماده پذیرش جنین باشد. سپس برای هر دو نفر (متقاضی و مادر جانشین) دارو و مکمل تجویز شده، سونوگرافی می‌شوند و وارد مرحله درمان شده و تخمک از متقاضی گرفته و در شرایط آزمایشگاهی با اسپرم همسرش لقاح داده می‌شود. در مرحله بعد جنین شکل می‌گیرد و بعد از گذشت سه روز به داخل رحم اجاره‌دهنده، منتقل می‌شود. پس از گذشت 14 روز از انتقال جنین، آن زن آزمایش می‌دهد و چنانچه مشخص شود که باردار است، دوران بارداری وی تحت نظر پزشک متخصص آغاز خواهد شد.

مطلب مرتبط: نمونه قرارداد اجاره رحم (رحم جایگزین)

نکات مهم حقوقی در خصوص رحم اجاره‌ای

1- در خصوص رحم اجاره‌ای، نیازی به محرم شدن میان زنی که رحم خود را اجاره می‌دهد با شوهر فرد متقاضی، وجود ندارد چراکه جنین از پدر و مادر اصلی خود تشکیل شده است و لقاح بصورت شرعی انجام شده و جنین در حکم یک مستاجر در رحم اجاره‌ای قرار داده شده است.

2- معمولاً زمانی که زوجین نابارور اقدام به استفاده از رحم اجاره‌ای می‌نمایند، متعهد می‌گردند که مبلغی را به صاحب رحم (مادر جانشین) تحت عنوان حق‌الزحمه پرداخت کنند. ناگفته نماند که گاهی اوقات نیز ممکن است که این کار بصورت کاملاً دوستانه انجام گرفته و صاحب رحم، هزینه‌ای را دریافت ننماید. هزینه انجام این کار، بصورت توافقی تعیین می‌شود که مبلغ خاص و ثابتی نبوده و بطور مثال ممکن است 50 میلیون تومان، 70 میلیون تومان و ... باشد. 

بطور معمول طرفین (زوجین نابارور و فردی که رحم خود را اجاره می‌دهد) مبادرت به تنظیم قرارداد میان خود می‌نمایند تا از بروز هرگونه مشکلاتی در آینده جلوگیری نمایند چراکه اصل بر آن است که افراد با ازدواج و تشکیل خانواده، صاحب فرزند می‌شوند حال زنی که رحم خود را اجاره داده است، به نوعی استثناء بر این اصل تلقی شده فلذا می‌بایست مدرکی (قرارداد) داشته باشد تا ثابت نماید که به چه دلیل باردار شده است. تنظیم قرارداد در خصوص رحم اجاره‌ای برای مسائلی از قبیل تعیین دقیق پدر و مادر قانونی کودک، درج تعهدات طرفین، درج شروط مورد توافق طرفین، برطرف شدن شبهه زنا در مورد مادر جانشین و ... بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

شایان ذکر است که قرارداد رحم اجاره‌ای در زمره قراردادهای خصوصی موضوع ماده 10 قانون مدنی تلقی شده که دارای آثار و‌ شرایط خاص خود می‌باشد. فلذا در این قرارداد می‌بایست در خصوص هزینه‌های زندگی فرد صاحب رحم در طول دوران بارداری، هزینه‌های زایمان وی و همچنین تغذیه او در طول این دوران، توافقاتی صورت بگیرد. در صورت عدم اعلام نظر در خصوص این هزینه‌ها، می‌بایست به قوانین موضوعه مراجعه نمود. نکته دیگر آنکه چنانچه ثابت شود خانمی که رحم خود را اجاره داده است بواسطه اکراه، مجبور به تنظیم قرارداد رحم اجاره‌ای شده است، تا مدت زمانی که روح در جنین دمیده نشده باشد می‌تواند قرارداد غیرنافذ را رد کند اما بعد از دمیده شدن روح در جنین امکان رد قرارداد وجود ندارد چراکه رد قرارداد، به منزله سقط جنین خواهد بود.

بیشتر بخوانید: قواعد کلی حاکم بر شرایط تحقق اکراه در معامله

3- زنی که رحم خود را اجاره داده و جنین را 9 ماه در شکم خود قرار می‌دهد، هیچ‌گونه رابطه ژنتیکی با جنین ندارد و مادر او محسوب نخواهد شد فلذا بعد از بدنیا آمدن طفل، او هیچ حقی بر طفل نداشته و مکلف است که بلافاصله کودک را در اختیار پدر و مادر واقعی خود قرار دهد حتی او حق ملاقات با کودک را هم ندارد و نمی‌تواند از طریق مبادی قانونی نیز چنین درخواستی را مطرح نماید مگر آنکه پدر و مادر طفل شخصاً چنین اجازه‌ای را به او بدهند.

4- توصیه می‌شود که پدر و مادر واقعی طفل به همراه خانمی که صاحب رحم است، پیش از تولد طفل به بیمارستانی که قرار است نوزاد در آنجا بدنیا بیاید مراجعه نموده و قرارداد خود را به بیمارستان نشان دهند تا آنها در جریان امور قرار گرفته و در زمان بدنیا آمدن طفل نام پدر و مادر واقعی وی را در گواهی ولادت قید نمایند تا پدر و مادر واقعی طفل برای اخذ شناسنامه با مشکل مواجه نشوند. نکته قابل توجه آن است که تاکنون قانون خاصی که به موضوع رحم اجاره‌ای بپردازد به تصویب نرسیده است و می‌توان از مقررات مربوط به قانون نحوه اهدای جنین به ز‌وجین نابارور در این خصوص نیز استفاده نمود.