به درخواست حصر وراثت چگونه رسیدگی می شود؟

گواهی حصر وراثت

هر یک از وراث متوفی میتوانند مستقیماً از طریق دادگاه گواهی رسمی حصر وراثت متوفی را دریافت نمایند. در واقع یکی از راههای اثبات خویشاوندی در دادگاه، صدور گواهی رسمی انحصار وراثت از محاکم است. همچنین گواهی حصر وراثت در تمامی موارد و نسبت به کلیه افراد لازم الاتباع است. مطابق با قوانین موضوعه ایران، مرجع صالح جهت اخذ گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف محل اقامت متوفی می باشد. در صورتی که محل اقامت متوفی در خارج از کشور باشد، شورای حل اختلاف شهر تهران، مرجع صلاحیت دار جهت صدور گواهی انحصار وراثت می باشد.

بیشتر بخوانید: نمونه رای ابطال گواهی حصر وراثت

مشخصات درخواست گواهی حصر وراثت

1. درخواست باید کتبی باشد.
2. درج نام و مشخصات درخواست کننده و نسبت او با متوفی قید گردد.
3. نام ورثه و اقامتگاه آنها قید گردد.
4. درخواست گواهی انحصار وراثت نیاز به فرم خاصی ندارد و میتوان آن را در برگه های عادی نیز نوشت.
5. اگر درخواست کننده از وراث متوفی باشد، باید نسبت مابین خود و متوفی را حتماً ذکر نماید.

ماده ٣٦٠ قانون امور حسبی بیان میدارد:

در صورتی که وراث متوفی یا سایر اشخاص ذینفع بخواهند تصدیق انحصار وراثت تحصیل کنند درخواست ‌نامه کتبی مشتمل بر نام و مشخصات درخواست کننده و متوفی و ورثه و اقامتگاه آنها و نسبت بین متوفی و وارث تنظیم نموده به دادگاه تسلیم می‌نماید.

بیشتر بخوانید: نحوه مطالبه طلب در دادگاه حقوقی به چه صورت است؟

چه کسانی میتوانند تقاضای صدور گواهی حصر وراثت نمایند؟

• وراث متوفی
• اشخاص ذینفع غیر از وراث مانند طلبکاران متوفی

روند رسیدگی به درخواست حصر وراثت

دادگاه می بایست تمامی ادله ابرازی متقاضی صدور گواهی انحصار وراثت از قبیل فتوکپی مصدق شناسنامه، شهادت شهود و ... را بررسی نموده و در صورتی که دلایل را کافی دانست، مطابق با ماده ٣١٦ قانون امور حسبی، درخواست مزبور را یک مرتبه در روزنامه کثیرالانتشار آگهی کرده و بعد از گذشت یک ماه در صورتیکه معترضی نباشد، تصدیق صادر می شود.

تصدیقی که دادگاه صادر می نماید، درباره وراثت و تعیین تعداد وراث و نسبت آنها با متوفی می باشد و در صورت اعتراض، دادگاه جلسه ای را تشکیل داده و به معترض و درخواست کننده تصدیق اطلاع داده و در جلسه بعد از رسیدگی حکم خواهد داد. این حکم مطابق با مقررات، قابل تجدیدنظر می باشد.

مطلب مرتبط: نحوه ابطال وصیت نامه در دادگاه

نحوه اعتراض به درخواست گواهی انحصار وراثت

هرگاه از طرف کسی به درخواست گواهی انحصار وراثت اعتراضی نشده باشد، دادگاه بدون تعیین وقت دادرسی و احضار طرفین و شهود، کلیه مدارک را بررسی و در صورت کامل بودن مدارک ارائه شده، گواهی انحصار وراثت را صادر می نماید. اما اگر مدارک ارائه گردیده را کافی ندانست، رای به رد درخواست متقاضی صادر می نماید. این رای قابل تجدیدنظر می باشد.

ماده ٣٦٦ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"رای دادگاه دائر به رد درخواست تصدیق قابل پژوهش و فرجام است."

نکته مهم این است که اگر در زمان فوت مورث، جنینی باشد، در صورت زنده متولد شدن چون از متوفی ارث میبرد، لذا نمی شود تقاضای گواهی انحصار وراثت نمود چون در اینصورت رسیدگی باید متوقف شده و بعد از تعیین تکلیف جنین درخواست انحصار وراثت نموده و به آن رسیدگی کرد.

اشخاصی که گواهی انحصار وراثت بطور مستقیم یا غیرمستقیم به حقوق آنان زیان وارد نماید، می توانند به آن اعتراض نمایند. هرگاه متقاضی در درخواست گواهی انحصار وراثت، نام زوجه یا حتی نام یکی از فرزندان مورث را نبرده و یا آنکه درخواست کننده کسی را بعنوان وارث کم نوشته یا اینکه یکی را بعنوان فرزند متوفی نام برده که از اولاد متوفی نمی باشد در اینصورت فرزندان متوفی یا کسی که از این موضوع متضرر مالی شده میتواند به درخواست گواهی، اعتراض نماید.

علاوه بر اشخاص فوق الذکر، حسب قانون اشخاص زیر می توانند به درخواست گواهی انحصار وراثت اعتراض نمایند:

• ذینفع: هر شخصی که از ماترک ارث ببرد یا طلبکار باشد و نفع مستقیم نصیب او شود می تواند به درخواست انحصار وراثت اعتراض نماید.
• دادستان: در موارد ذیل دادستان می تواند به درخواست انحصار وراثت اعتراض نماید:

مطابق با ماده ٣٦٧ قانون امور حسبی در صورتی که دادستان تشخیص دهد که متوفی بلا وارث بوده و درخواست متقاضی برای صدور تصدیق بی اساس بوده و نیز در موردی هم که تصدیق مسبوق به آگهی نبوده می تواند به آن اعتراض نماید. دادستان می تواند به استناد ماده ٣٦٨ قانون امور حسبی تا زمانی که برای محجور، قیم و برای غایب، امین تعیین نشده است به نام محجور و غایب به درخواست تصدیق انحصار وراثت اعتراض نماید.

اعتراض دادستان به این گواهی در حکم مدعی خصوصی است و در هر حال که اعتراض کند و محکوم شود حق دارد از حکم صادره فرجام خواهی نماید. دادخواست اعتراض به گواهی انحصار وراثت باید به دادگاهی تقدیم شود که گواهی را صادر نموده است.

آثار گواهی حصر وراثت و مجازات جعل بودن آن

الف) مطالبه دین و مال متوفی از مدیون و متصرف مال، و برائت دهنده آن مال

مطابق با ماده ٣٧٠ قانون امور حسبی اشخاصی که تصدیق انحصار وراثت را دریافت نموده اند میتوانند مطابق با آن، ترکه و مطالبات متوفی را از کسانی که مدیون یا متصرف مال متوفی هستند، مطالبه نمایند و مدیون یا متصرف مال می بایست ترکه و مطالبات متوفی را به آنها تسلیم نماید و در صورت تأدیه دین و با تسلیم مال در مقابل هر مدعی وراثت بری محسوب خواهند شد و مدعی نامبرده حق رجوع به شخص یا اشخاصی را خواهد داشت که طلب متوفی را وصول و یا مال متعلق به او را دریافت نموده اند.

کسی که مدیون یا متصرف مال متوفی می باشد ملزم به پرداخت یا تسلیم دین و مال متوفی به کسانی است که نام آنان در گواهی انحصار وراثت بعنوان ذینفع در ترکه ذکر شده است.

منظور از ذینفع، وارث و موصی له بر ثلث است. اگر ذینفع یک نفر وارث منحصر به فرد باشد، میتوان به راحتی دین و مال متوفی را به او تسلیم کرد اما اگر اشخاص ذینفع و وارث متعدد باشند، متصرف باید با موافقت همه کسانی که ذینفع هستند، مال را به یکی از ورثه یا شخصی را که آنان تعیین می کنند، تسلیم کرده و از او رسید بگیرد.

ماده ٣٧٠ قانون امور حسبی در این باره مقرر می دارد:

"اشخاصی که تصدیق انحصار وراثت تحصیل کرده‌اند می‌توانند مطابق تصدیق نامبرده ترکه و مطالبات متوفی را از کسانی که مدیون یا متصرف مال متوفی هستند مطالبه نمایند. مدیون یا متصرف اموال متوفی باید ترکه و مطالبات متوفی را به آنها تسلیم نماید. و در صورت تادیه دین و یا تسلیم مال در مقابل هر مدعی وراثت بری محسوب خواهند شد و مدعی نامبرده حق رجوع به شخص یا اشخاصی خواهند داشت که طلب متوفی را وصول و یا مال متعلق به او را دریافت نموده‌اند."

ب) ثبت انتقال ملک متوفی به ورثه در دفتر املاک می باشد

مطابق با ماده ٣٧٤ قانون امور حسبی در صورتی که ورثه بخواهند ملک غیرمنقولی که به نام مورث ثبت شده است بنام آنها ثبت گردد، باید تصدیق انحصار وراثت یا رونوشت گواهی شده آن را که مشتمل بر تعیین سهام باشد به اداره ثبت تسلیم نمایند.

ماده ٢٢ قانون ثبت اسناد و املاک مقرر میدارد:

"همین که ملکی مطابق قانون در دفتر املاک به ثبت رسید دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده و یا کسی که ملک مزبور به او منتقل گردیده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده یا اینکه ملک مزبور از مالک رسمی ارثاً به او رسیده باشد مالک خواهد شناخت. در مورد ارث هم ملک وقتی در دفتر املاک به اسم وارث ثبت می‌شود که وراثت و انحصار آن‌ها محرز و در سهم‌الارث بین آن‌ها توافق بوده و یا در صورت اختلاف، حکم نهایی در آن باب صادر شده باشد.

تبصره - حکم نهایی عبارت از حکمی است که به واسطهٔ طی مراحل قانونی و یا به واسطهٔ انقضای مدت اعتراض و استیناف و تمیز دعوایی که حکم در آن موضوع صادر شده از دعاوی مختومه محسوب شود."

نکته مهم این است که صدور گواهی حصر وراثت مانع از آن نیست که هر مدعی دیگر وراثت، در مقام اثبات وراثت و مطالبه حق الارث خود برآید.

صدور گواهی حصر وراثت در کشورهای بیگانه به چه صورت می باشد؟

در خصوص اعتبار و ارزش گواهی انحصار وراثت صادر شده در خارج از کشور، مقررات مربوط به اعتبار اسناد تنظیم شده در خارجه حاکمیت دارد.

ماده ٣٥٦ قانون امور حسبی در این باره مقرر میدارد:

"تصدیق صادره از مقامات صلاحیت دار کشور متوفی راجع به وراثت اتباع خارجه با انحصار آن پس از احراز اعتبار آن در دادگاه ایران از ‌حیث صدور و رعایت مقررات مربوطه به اعتبار اسناد تنظیم شده در خارجه قابل ترتیب اثر خواهد بود."

ماده ١٢٩٥ قانون مدنی بیان میدارد:

محاکم ایران به اسناد تنظیم شده در کشورهای خارجه همان اعتباری را خواهند داد که آن اسناد مطابق قوانین کشوری که در آنجا تنظیم شده دارا می باشد مشروط بر اینکه:

• اسناد مزبوره به علتی از علل قانونی از اعتبار نیفتاده باشد.
• مفاد آنها مخالف با قوانین مربوطه به نظم عمومی یا اخلاق حسنه ایران نباشد.
• کشوری که اسناد در آنجا تنظیم شده به موجب قوانین خود یا عهود اسناد تنظیم شده در ایران را نیز معتبر بشناسد.
• نماینده سیاسی یا کنسولی ایران در کشوری که سند در آنجا تنظیم شده یا نماینده سیاسی و یا کنسولی کشور مزبور در ایران تصدیق کرده باشد که سند موافق قوانین محل تنظیم یافته است.

بیشتر بخوانید: نمونه وصیت نامه شرعی و قانونی

چگونگی درخواست و صدور گواهی حصر وراثت

برای صدور گواهی انحصار وراثت، باید دادخواستی به طرفیت ریاست محترم دادگستری شهرستان یا شورای حل اختلاف مطرح گردد و گواهی فوت و استشهادیه محلی، اظهارنامه مالیاتی و فتوکپی شناسنامه وراث و متوفی را ضمیمه دادخواست نماییم. دادخواست به نظر رییس شعبه شورای حل اختلاف میرسد و رییس بعد از دستور ثبت در یک وقت نزدیک طرفین را دعوت و بعد از رونوشت آگهی حصر وراثت و نشر آگهی بعد از یک ماه از تاریخ نشر در صورتی که معترض نداشته باشد، گواهی انحصار وراثت صادر و در صورتیکه فردی معترض باشد، بعد از رسیدگی به اعتراض در صورت رد یا قبول اعتراض، به رسیدگی خود در مورد گواهی انحصار وراثت ادامه می دهد.

بنابراین هر کسی که در ترکه متوفی ذینفع باشد میتواند از شورای حل اختلاف درخواست گواهی انحصار وراثت نماید مانند ورثه، طلبکار، موصی له و وصی.

مدارک لازم جهت صدور گواهی حصر وراثت

1. درخواست نامه کتبی مشتمل بر نام و مشخصات درخواست کننده و متوفی، ورثه و اقامتگاه آنان و نسبت بین ورثه و متوفی.
2. گواهی فوت متوفی
3. گواهی مالیات بر ارث از اداره دارایی
4. فتوکپی شناسنامه
5. استشهادیه که دلالت بر منحصر بودن وارث یا ورثه دارد.
6. فتوکپی عقدنامه همسر دائمی متوفی
7. در صورتی که متقاضی از اقلیت مذهبی مسیحی، کلیمی یا زرتشتی باشد، نظریه مراجع مذهبی آنان درباره چگونگی تقسیم ارث ضروری است.