هر کس قصد ارتکاب جرمی‌ کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می‌شود:

الف- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس ‌تعزیری درجه چهار؛

ب- در جرائمی ‌که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس‌ تعزیری درجه چهار است به حبس‌ تعزیری درجه پنج؛

پ- در جرائمی ‌که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس ‌تعزیری درجه پنج است به حبس‌ تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی درجه شش؛

تبصره- هرگاه رفتار ارتکابی، ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم داشته، لکن به جهات مادی که مرتکب از آنها بی‌اطلاع بوده وقوع جرم غیر‌ممکن باشد، اقدام انجام شده در حکم شروع به جرم است.

تفسیر ماده 122 قانون مجازات اسلامی:

1- چنانچه ارتکاب جرم را همانند مسیری در نظر بگیریم که بزهکار در آن گام می‌گذارد و آن را از ابتدا تا انتها طی می‌کند، چهار مرحله مجزا قابل تشخیص است که عبارتند از: الف- قصد مجرمانه (اندیشه مجرمانه)؛ ب- عملیات مقدماتی (تهیه مقدمات، تهیه وسیله)؛ ج- عملیات اجرایی؛ د- اتمام عملیات اجرایی؛

2- اندیشه مجرمانه هیچ‌گاه شروع به جرم نیست و جرم مستقل نیز نمی‌تواند باشد. چراکه بر اساس ماده 2 قانون مجازات اسلامی جرم همواره یک رفتار مجرمانه است که به منصه ظهور می‌رسد و صِرف اندیشه مجرمانه هرگز جرم محقق نمی‌گردد.

3- تهیه مقدمات یک جرم (عملیات مقدماتی، تهیه وسیله) هرگز شروع به یک جرم نیست و اصولاً جرم مستقل نیست. بطور مثال تهیه طناب برای قتل، شروع به قتل نیست و این میزان از رفتار، جرم مستقل نیز نمی‌باشد. لکن در مواردی خاص، قانونگذار عملیات مقدماتی را به عنوان جرم مستقل و خاص پیش‌بینی نموده است، که به آنها جرائم مانع می‌گویند. جرائم مانع، جرائمی هستند که قانونگذار تهیه وسیله یا مقدمه جرم دیگری را مستقلاً جرم‌انگاری کرده که مانع تحقق جرائم شدیدتر شود. مانند حمل و تهیه و نگهداری سلاح غیرمجاز جهت قتل که هرگز شروع به جرم قتل نیست اما حمل و تهیه و نگهداری سلاح غیرمجاز، خود یک جرم مستقل موضوع ماده 6 قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب 07-06-1390 می‌باشد به هر قصد و نیتی که باشد. (جهت مطالعه مستند جرم نبودن اندیشه مجرمانه و عملیات مقدماتی، ماده 123 قانون مجازات اسلامی را مطالعه بفرمایید.)

4- مقنن در ماده 122 قانون مجازات اسلامی در خصوص شروع به جرم صحبت نموده است. شروع به جرم به معنای آن است که فرد قصد ارتکاب عمل مجرمانه را داشته باشد و شروع به اجرای آن هم نماید اما بنا بر وجود یک عامل خارجی موفق به انجام کامل جرم نشود.

5- شروع به جرم با فعل محقق می‌گردد و در ترک فعل مصداق ندارد.

6- فقط شروع به جرم‌هایی که در ماده 122 قانون مجازات اسلامی بدان‌ها اشاره گردیده شده است، قابل مجازات خواهند بود فلذا هر شروع به جرمی قابل مجازات نمی‌باشد.

7- شروع به جرائم غیرعمدی متصور نیست چراکه یکی از ارکان شروع به جرم قصد ارتکاب جرم است که در جرائم غیرعمدی مفقود می‌باشد. بنابراین شروع به جرم مختص جرائم عمدی است.

8- اگر مرتکب جرم علی‌رغم آنکه مسیر مجرمانه را تا انتها طی نموده باشد اما باز نتوانسته باشد به هدف و مقصود مجرمانه خویش نائل شود، عمل او در حکم شروع به جرم بوده و قابل مجازات خواهد بود مانند آنکه تیری را به سوی شخصی شلیک می‌نماید اما به جهت وزش باد شدید، تغییر جهت داده و به فرد مورد نظر اصابت نمی‌نماید.

9- ملاک شروع به عملیات اجرایی بر طبق نظریه عینی (که حقوق ایران آن را پذیرفته است)، ارتکاب بخشی از عنصر مادی آن جرم است. لذا اگر شخصی اقدام به تخریب درب منزل شخص دیگری نماید و وارد منزل وی شود، اما پیش از سرقت توسط پلیس متوقف شود، وی مرتکب شروع به سرقت نشده است چراکه عنصر مادی جرم سرقت که همان ربایش است محقق نگردیده. لذا هنوز وارد عملیات اجرایی جرم سرقت نشده است و به همان میزان جرمی که مرتکب شده است محکوم می‌گردد. (وی به جرائم دیگری همچون تخریب درب و ورود غیرمجاز خواهد شد.)

10- شروع به جرائم دارای مجازات قانونی حبس درجه 6، 7 و 8، جزای نقدی به هر درجه، شلاق تعزیری به هر درجه، انتشار حکم، مصادره اموال، انفصال دائم یا موقت و قصاص عضو، جرائم غیرعمدی و معاونت در جرم، جرم نیست و قابل مجازات نمی‌باشند.

مطلب مرتبط: شروع به جرم چیست؟ شرایط تحقق شروع به جرم کدام است؟

مجرد قصد ارتکاب جرم و یا عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم است و ارتباط مستقیم با وقوع جرم ندارد، شروع به جرم نیست و از این حیث قابل مجازات نمی‌باشد.

تفسیر ماده 123 قانون مجازات اسلامی:

1- چنانچه ارتکاب جرم را همانند مسیری در نظر بگیریم که بزهکار در آن گام می‌گذارد و آن را از ابتدا تا انتها طی می‌کند، چهار مرحله مجزا قابل تشخیص است که عبارتند از: الف- قصد مجرمانه (اندیشه مجرمانه)؛ ب- عملیات مقدماتی (تهیه مقدمات، تهیه وسیله)؛ ج- عملیات اجرایی؛ د- اتمام عملیات اجرایی؛

2- اندیشه مجرمانه هیچ‌گاه شروع به جرم نیست و جرم مستقل نیز نمی‌تواند باشد. چراکه بر اساس ماده 2 قانون مجازات اسلامی جرم همواره یک رفتار مجرمانه است که به منصه ظهور می‌رسد و صِرف اندیشه مجرمانه هرگز جرم محقق نمی‌گردد.

3- تهیه مقدمات یک جرم (عملیات مقدماتی، تهیه وسیله) هرگز شروع به یک جرم نیست و اصولاً جرم مستقل نیست. بطور مثال تهیه طناب برای قتل، شروع به قتل نیست و این میزان از رفتار، جرم مستقل نیز نمی‌باشد. لکن در مواردی خاص، قانونگذار عملیات مقدماتی را به عنوان جرم مستقل و خاص پیش‌بینی نموده است، که به آنها جرائم مانع می‌گویند. جرائم مانع، جرائمی هستند که قانونگذار تهیه وسیله یا مقدمه جرم دیگری را مستقلاً جرم‌انگاری کرده که مانع تحقق جرائم شدیدتر شود. مانند تشکیل و اداره‌ی گروه برای بمب‌گذاری جهت بر هم زدن امنیت که هرگز شروع به جرم برهم زدن امنیت نیست اما تشکیل و اداره‌ی گروه برای بمب‌گذاری، خود یک جرم مستقل موضوع ماده 498 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات می‌باشد به هر قصد و نیتی که باشد.

3- داشتن قصد ارتکاب جرم و یا انجام اقداماتی که فقط مقدمه جرم‌اند اما با آن ارتباط مستقیمی ندارند، شروع به جرم نخواهد بود چراکه لازمه تحقق شروع به جرم، انجام عملیات اجرایی جرم می‌باشد اما بصورت استثنایی در برخی موارد صرف انجام عملیات مقدماتی جرم، به نحو مستقل جرم شناخته شده و برای آن مجازات تعیین گردیده شده است.

مطلب مرتبط: شروع به جرم چیست؟ شرایط تحقق شروع به جرم کدام است؟

هرگاه کسی شروع به جرمی‌ نماید و به اراده خود آن را ترک کند به اتهام شروع به آن جرم، تعقیب نمی‌شود لکن اگر همان مقدار رفتاری که مرتکب شده است جرم باشد به مجازات آن محکوم می‌شود.

تفسیر ماده 124 قانون مجازات اسلامی:

1- بنا بر مقررات مندرج در ماده 124 قانون مجازات اسلامی اگر مرتکب جرم پیش از خاتمه عملیات اجرایی، با اراده خود، از ارتکاب جرم منصرف شود، مجازات نخواهد شد اما اگر عمل ارتکابی او به همان میزانی که انجام شده است، جرم باشد به مجازات آن محکوم خواهد شد و از این جهت مستحق تخفیف نیست.

2- منظور از ترک ارادی جرم، لزوماً انصراف دائم از انجام جرم نیست بلکه انصراف موقت در ارتکاب جرم هم باعث از بین رفتن بحث شروع به جرم می‌گردد.

3- اگر مرتکب جرمی پس از انجام جرم (خاتمه عملیات اجرایی)، از عملکرد خود پشیمان شود و سعی در جبران اقدامات خود داشته باشد، ندامت وی اصولاً فاقد تاثیر بوده و در نهایت قاضی می‌تواند (تخفیف اختیاری است) مستند به بند ج ماده 38 قانون مجازات اسلامی در مجازات او تخفیف دهد. البته در برخی از موارد، انصراف پس از خاتمه عملیات اجرایی می‌تواند موجب معافیت از مجازات یا تغییر نوع مجازات مرتکب گردد. مانند استرداد مال سرقتی به مالک موضوع سرقت حدی، تا پیش از اثبات جرم که سبب سقوط حد می‌گردد (سرقت تعزیری می‌شود.) (موضوع بند ر ماده 268 قانون مجازات اسلامی).

4- در زمانی که بین ارادی بودن ترک جرم و غیر ارادی بودن ترک جرم، تردید ایجاد شود، با توسل به اصل برائت، اصل بر ارادی بودن ترک جرم است تا شروع به جرم محسوب نگردد.

5- در باب ارادی بودن یا غیر ارادی بودن انصراف مرتکب جرم، مهم است که بدانید انصراف مرتکب جرم از انجام آن جرم به جهت ترس از مجازات شدن، یک انصراف ارادی محسوب می‌شود.

مطلب مرتبط: شروع به جرم چیست؟ شرایط تحقق شروع به جرم کدام است؟