آثار سرپرستی کودک یا نوجوان بی‌سرپرست چیست؟

آثار سرپرستی کودک یا نوجوان بی‌سرپرست

در حقوق بسیاری از کشورها، یکی از انواع قرابت، قرابت ناشی از فرزندخواندگی می‌باشد. فرزندخواندگی به معنای آن است که شخصی فرد دیگری را که فرزند طبیعی خود نیست، به فرزندی بپذیرد. در صورتی که فرزندخواندگی به رسمیت شناخته شود، قرابتی حقوقی را ایجاد می‌نماید. در ایران، قانونگذار در سال 1392 با تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، ضوابطی را در جهت حمایت از اطفال تحت سرپرستی در نظر گرفته است. پس از آنکه سرپرست یا سرپرستان، واجد شرایط لازم برای انجام سرپرستی باشند، آثار حقوقی بر این عمل مترتب گردیده و حقوق و تعهداتی برای طرفین ایجاد می‌شود. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص آثار سرپرستی کودک یا نوجوان بی‌سرپرست و بدسرپرست مطابق با قانون مربوطه پرداخته شود.

مطلب مرتبط: شرایط درخواست فرزندخواندگی چگونه است؟

آثار سرپرستی کودک یا نوجوان بی‌سرپرست کدام است؟

با تحقق سرپرستی بموجب قانون یا بنابر حکم دادگاه، آثار قانونی برای طرفین ایجاد می‌شود که تا حدودی شبیه حقوق و تکالیف پدر و مادر نسبی و فرزندان آنها می‌باشد. این موضوع در ماده 17 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مورد تاکید قانونگذار نیز قرار گرفته است. مهم‌ترین آثار سرپرستی به شرح ذیل می‌باشد:

1- اولین و مهم‌ترین اثر از آثار سرپرستی کودک یا نوجوان بی‌سرپرست بحث تربیت و نگهداری کودک می‌باشد که بر عهده سرپرست یا سرپرستان وی می‌باشد. همانگونه که مطابق با قوانین و مقررات موجود، پدر و مادر تحت هر شرایطی موظف به نگهداری و تربیت فرزند خود می‌باشند، سرپرست یا سرپرستان نیز به همین ترتیب مکلف به تربیت و نگهداری کودک می‌باشند. نکته مهم و قابل توجه آن است که اگر میان سرپرستان طفل، جدایی و طلاق اتفاق افتد، مقررات مندرج در ماده 1169 قانون مدنی اعمال نمی‌گردد بلکه وفق ماده 20 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، دادگاه بنابر درخواست سازمان و با رعایت مفاد ماده فوق، سرپرستی کودک یا نوجوان را به یکی از زوجین یا به شخص ثالثی واگذار خواهد نمود. مضاف بر آنکه کسب و رعایت نظر کودک بالغ نیز در این خصوص الزامی می‌باشد. در خصوص فوت یکی از سرپرستان، مقررات مربوط به واگذاری حضانت به یکی از والدین در صورت فوت دیگری، اجرا نمی‌شود مگر آنکه دادگاه تشخیص دهد که سرپرستی را به همسری که در قید حیات است، واگذار نماید.

2- اثر دیگری که در زمره آثار سرپرستی کودک یا نوجوان بی‌سرپرست می‌باشد، بحث اداره اموال است. در قانون جدید حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، بالعکس قانون سابق، تنها در صورتی که طفل، ولی قهری نداشته باشد و یا آنکه ولی قهری برای اداره اموال فردی را تعیین ننموده باشد و دادگاه قیمومت را بر عهده سرپرست قرار داده باشد، اداره اموال صغیر را به سرپرست واگذار می‌نماید. بنظر می‌رسد قاعده مذکور قابل ایراد باشد چراکه سرپرستان به منزله پدر و مادر طفل می‌باشند و دادگاه از هر لحاظی آنان را واجد شرایط سرپرستی دانسته است. اما محدود نمودن اختیارات سرپرستان، بدون دلیل موجه به عواطف آنان لطمه وارد نموده و عرف هم این مساله را نمی‌پسندد. (مستفاد از ماده 16 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست)

3- پرداخت نفقه کودک یا نوجوان نیز در زمره آثار سرپرستی می‌باشد که مقنن در ماده 17 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، بدان اشاره نموده است. پرداخت نفقه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی اصولاً مانند احکام نفقه اقارب است اما برخی تفاوت‌ها نیز میان آنها وجود دارد بطور مثال وفق ماده 1199 قانون مدنی پرداخت نفقه فرزندان در صورت فوت پدر با جد پدری است اما این مقرره قانونی در خصوص سرپرستی وجود ندارد و تکلیف پرداخت نفقه بر عهده سرپرست یا سرپرستان است که در جهت حمایت از طفل یا نوجوان وضع گردیده است. توضیح دیگر آنکه کودک یا نوجوان هیچ تکلیفی به پرداخت نفقه به پدرخوانده یا مادرخوانده خود ندارد.

4- بعد از آنکه حکم قطعی سرپرستی صادر و مفاد حکم صادره از سوی دادگاه به سازمان بهزیستی کشور و اداره ثبت احوال ابلاغ می‌شود اداره ثبت احوال، نام و نام خانوادگی طفل یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مشخصات حکم صادر شده از دادگاه را در شناسنامه سرپرست یا سرپرستان وارد می‌نماید مضاف بر آنکه شناسنامه جدیدی نیز برای طفل یا نوجوان تحت سرپرستی با درج‌ نمودن نام و نام خانوادگی سرپرستان صادر می‌شود که در قسمت توضیحات مشخصات والدین واقعی و حکم صادره قید می‌شود. (وفق ماده 22 قانون حمایت از کودکان و‌ نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست)

بیشتر بخوانید: آیین‌نامه اجرایی ماده 22 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست

5- مقنن در ماده 19 قانون حمایت از کودکان و‌ نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست شرایطی را مقرر نموده است که بموجب آن، اگر سرپرستی که تحت حمایت یکی از صندوق‌های بازنشستگی بوده است فوت نماید، فرد تحت سرپرستی او در حکم افراد تحت تکفل او‌ محسوب خواهد شد و تا زمانی که سرپرست جدیدی برای او تعیین نشده باشد، می‌تواند از مزایای مستمری استفاده نماید. بنابراین دختر تحت سرپرستی تا زمان ازدواج نکردن یا شاغل نبودن و پسر تحت سرپرستی تا سن 20 سالگی و بعد از آن، اگر معلول و از کار افتاده باشد یا مشغول ادامه تحصیل در دانشگاه باشد، از این حقوق بهره‌مند می‌گردند. (مستند به ماده 48 قانون حمایت از خانواده)

6- در خصوص آنکه آیا می‌توان برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی، درخواست صدور گذرنامه نمود یا خیر، می‌توان اینگونه بیان نمود که صدور گذرنامه نیز یکی دیگر از آثار سرپرستی کودک یا نوجوان بی‌سرپرست می‌باشد اما جهت صدور آن و خروج کودک تحت سرپرستی از کشور، حتماً لازم است که موافقت دادستان و هم‌چنین سرپرست اخذ گردیده باشد. در این شرایط دادستان پس از اخذ نظر کارشناس، با رعایت غبطه و مصلحت کودک، اتخاذ تصمیم می‌نماید. (مستنبط از ماده 23 قانون حمایت از کودکان و‌ نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست)

7- مطابق با قوانین و مقررات موجود بالاخص تبصره ماده 26 قانون حمایت از کودکان و‌ نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، منع ازدواج میان سرپرست و فرزندخوانده یکی دیگر از آثار سرپرستی می‌باشد مگر آنکه دادگاه بعد از اخذ نظر مشورتی از سازمان بهزیستی کشور، این ازدواج را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد. ناگفته نماند که این مقرره به نوعی دارای ایراد می‌باشد چراکه از یک سو ازدواج با فرزندخوانده را منع نموده و از سوی دیگر، انجام این کار را اجازه داده است.

8- فردی که اقدام به سرپرستی طفل یا نوجوان می‌نماید، می‌تواند از امتیازاتی مانند حق اولاد و مرخصی دوره مراقبت برای کودکان زیر سه سال، بهره‌مند شود تا بتواند به نحو احسن از طفل تحت سرپرستی مراقبت نماید. (مستنبط از ماده 21 قانون حمایت از کودکان و‌ نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست)

9- نکته مهم دیگر آنکه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی مکلف است که به پدرخوانده و مادر خوانده خود در حد متعارف احترام گذارده و این رعایت احترام هم‌ در گفتار و هم در کردار او می‌بایست انجام گیرد. (مستنبط از ماده 17 قانون حمایت از کودکان و‌ نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست)