جرم ازدواج با زن شوهردار یا در عده چیست؟

جرم ازدواج با زن شوهردار یا در عده

مطابق با قوانین و مقررات موجود، هر یک از زن و مردی که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند، می بایست علاوه بر دارا بودن شرایط لازم جهت تحقق عقد نکاح، از موانع نکاح نیز مبرا باشند. یکی از مهم ترین مواردی که جزء موانع نکاح می باشد، در قید زوجیت یا عده بودن زوجه است. از منظر قانونی و شرعی، ازدواج با زنی که در قید زوجیت یا عده دیگری است، جایز نمی باشد. حال اگر زنی که در قید زوجیت یا عدم دیگری است با مردی ازدواج نماید و یا آنکه مردی علی رغم وجود این مانع قانونی، مبادرت به ازدواج با زن شوهردار یا در عده نماید، عمل ارتکابی جرم بوده و مرتکب قابل تعقیب و مجازات خواهد بود. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص جرم ازدواج با زن شوهردار یا در عده مطابق با قانون مجازات اسلامی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: عدم امکان ازدواج با زن شوهردار بعنوان یکی از موانع نکاح

جرم ازدواج با زن شوهردار یا در عده

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، ازدواج با زن شوهردار یا در عده، جرم بوده و مرتکب آن به مجازات محکوم خواهد شد. مقنن در مواد ۶۴۳ و ۶۴۴ قانون مجازات اسلامی مصوب 1375، برای مرتکب این جرم حسب مورد حبس یا جزای نقدی یا شلاق در نظر گرفته است (رکن قانونی جرم ازدواج با زن شوهردار). نیک آگاهیم که جهت تحقق هر جرمی وجود سه رکن مادی، معنوی و قانونی لازم و ضروری می باشد.

رکن مادی جرم ازدواج با زن شوهردار

رکن مادی جرم ازدواج با زن شوهردار شامل رفتار فیزیکی مرتکب جرم و شرایط محقق کننده جرم شامل شوهردار بودن یا در عده بودن زن، تحقق ازدواج و عدم نزدیکی میان زن و مرد می باشد.

منظور از رفتار فیزیکی، انعقاد عقد ازدواج میان زن و مرد می باشد. تفاوتی نمی نماید که خطبه عقد توسط عاقد یا هر یک از طرفین، جاری گردد. یکی از موارد و شرایط مهم در تحقق این جرم، شوهردار بودن یا در عده بودن زن می باشد. منظور از زن شوهردار، زنی است که در عقد ازدواج مردی می باشد. این عقد ازدواج، اعم از ازدواج دائم و موقت است. عده به مدتی گفته می شود که زن بعد از منحل شدن عقد ازدواج، بدلیل فوت همسرش و یا وقوع طلاق، به جهت اطمینان به پاکی رحم از بارداری می بایست انتظار بکشد و ازدواج ننماید. (عده طلاق بمدت سه طهر است) به بیانی دیگر، عده مدتی است که تا انقضای آن، زنی که عقد ازدواج او منحل شده است، نمی تواند مجدد ازدواج نماید. (مستنبط از ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی)

عده فسخ در نکاح دائم، مانند عده طلاق، سه طهر است اما عده فسخ نکاح، بذل و انقضای مدت در ازدواج موقت، دو طهر می باشد. مستنبط از ماده 1153 قانون مدنی، عده طلاق، فسخ نکاح، بذل و انقضای مدت در مورد زن حامله تا زمان وضع حمل او خواهد بود. ناگفته نماند که عده وفات در تمام انواع نکاح، چهار ماه و ده روز می باشد. (وفق ماده ۱۱۵۴ قانون مدنی)

مساله مهم دیگری که در زمره ارکان مادی جرم ازد‌واج با زن شوهردار یا در عده، می باشد بحث تحقق عقد نکاح است. قانونگذار صراحتاً به انعقاد عقد ازدواج در مواد ۶۴۳ و ۶۴۴ قانون مجازات اسلامی، اشاره نموده است. نکته قابل ذکر آن است که صیغه نکاح، می بایست به نحو کامل اجرا شود و تفاوتی نمی نماید که اجرای صیغه نکاح، شخصاً یا با اعطای وکالت به دیگری باشد. ناگفته نماند که علم یا جهل زن نسبت به وضعیت مرد و یا بالعکس، در تعیین وضعیت نکاح و آثار ناشی از آن، نقش بسزایی دارد. چراکه مستنبط از ماده 1050 قانون مدنی، علم مرد به شوهردار بودن یا در عده بودن زن، موجب حرمت ابدی خواهد شد اما جهل بر موارد فوق و عدم مواقعه (نزدیکی) باعث باطل گردیدن عقد نکاح خواهد شد نه ایجاد حرمت ابدی.

مساله قابل توجه دیگر در تحقق جرم ازدواج با زن شوهردار یا در عده، عدم نزدیکی میان زن و مرد است چراکه در صورت وقوع نزدیکی میان آنان، عمل آن شامل مجازات حدی بوده (زنا) و دیگر شامل تعزیرات نمی شود. تحقق این جرم، منوط به بروز نتیجه خاصی نمی باشد و صرف نکاح بدون هیچ نتیجه ای، جرم انگاری شده است.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای فریب در ازدواج

رکن معنوی جرم ازدواج با زن شوهردار

جرم ازدواج با زن شوهردار یا در عده و هم چنین دخالت در تحقق این ازدواج بعنوان عاقد، در زمره جرائم عمدی بوده که نیازمند احراز سوءنیت عام می باشد. این جرم، فاقد سوء نیت خاص است و تفاوتی ندارد که قصد خاص مرتکب از ارتکاب این جرم چه بوده است. 

منظور مقنن از بکار بردن واژه عالماً در مواد ۶۴۳ و ۶۴۴ قانون مجازات اسلامی نیز همین مورد می باشد که مرتکب می بایست با علم و اطلاع کامل، مرتکب این جرم شود بنابراین این امکان وجود دارد که یکی از طرفین از این شرایط مطلع باشد و‌ دیگری نباشد بطور مثال خانم باردار بعد از گذشت سه ماه عده، ازدواج می نماید اما مرد از باردار بودن او اطلاع ندارد. ناگفته نماند که جهل و عدم اطلاع مرتکب از این جرم، رافع مسئولیت کیفری وی نخواهد بود اما اگر مرد یا زن از حکم عده و مدت آن مطلع نباشند، می توانند با اثبات جهل خود، سوءنیت عام جرم را مخدوش نمایند. این مورد، جهل به جرم نیست، بلکه جهل به تحقق شرایط لازم برای جرم می باشد. 

بیشتر بخوانید: عده طلاق چیست و شامل کدام قوانین و مقررات می باشد؟

در ارتباط با عقد ازدواج با زنی که در عده است، سه حالت ذیل متصور می باشد:

الف) هم مرد و هم زن، هر دو نسبت به موضوع عده و شرایط حاکم بر آن، آگاهی و اطلاع کامل داشته باشند که در این حالت میان آنان حرمت ابدی ایجاد می شود.

ب) اگر هم مرد و هم زن نسب به عده جاهل باشند، در اینصورت اگر میان آنان نزدیکی واقع شده باشد، میان آنان حرمت ابدی ایجاد می شود و در صورت عدم وقوع نزدیکی، میان آنان ایجاد نمی شود اما عقد ازدواج باطل خواهد بود و مرد و زن می توانند بعد از پایان عده، با یکدیگر ازدواج نمایند.

ج) اگر یکی از طرفین نسبت به موضوع، عالم و دیگری جاهل باشد در اینصورت عده ای معتقدند که عقد برای فرد جاهل صحیح است و برای فرد عالم، باطل است اما عده ای دیگر معتقدند که قبل یا بعد از دخول، زن بر مرد حرام ابدی می شود و حرمت در شخص عالم مستلزم حرمت در شخص جاهل نیز خواهد شد چراکه عقد ازدواج یا صحیح است یا فاسد و نمی توان برای یک طرف قائل به فساد و برای طرف دیگر قائل به صحت شد.

در خصوص مجازات جرم ازدواج با زن شوهردار یا عده، قانونگذار چنین مقرر نموده است که اگر زن یا مرد بر این موضوع علم و اطلاع داشته باشند، 6 ماه تا 2 سال حبس یا 3 تا 12 میلیون ریال جزای نقدی می باشد که با توجه به مصوبه هیات وزیران در سال 1403، به 800 میلیون ریال تا 1/650/000/000 ریال افزایش یافته است. نکته مهم دیگر در خصوص جرم ازدواج با زن شوهردار یا در عده، آن است که این جرم در زمره جرائم غیرقابل گذشت می باشد.