بطلان عقد جعاله بدلیل مجهول بودن یا نامشروع بودن عمل و یا فقدان قصد و رضا

بطلان عقد جعاله بدلیل مجهول بودن یا نامشروع بودن عمل و یا فقدان قصد و رضا

مطابق با تعریف قانونگذار از عقد جعاله، جعاله عقدی است که مطابق با  آن یکی از طرفین در ازای دریافت اجرتی، متعهد به انجام عملی می گردد. به طرفین عقد، جاعل و عامل گفته می شود. جاعل کسی است که مکلف می باشد در ازای انجام عمل، اجرتی را پرداخت نماید اما عامل به فردی گفته می شود که عمل را انجام می دهد. به اجرت تعیین گردیده نیز جعل اطلاق می گردد. ماده ۵۶۱ قانون مدنی در این ارتباط بیان داشته است:

«جعاله عبارت است از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از اینکه طرف معین باشد یا غیر معین.»

حال ممکن است شرایطی ایجاد گردد که بنا به دلایلی عمل مورد جعاله، نامشروع و یا مجهول باشد. در اینصورت عقد منعقده، محکوم به بطلان خواهد بود. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در ارتباط با بطلان عقد جعاله به جهت نامشروع بودن عمل مورد جعاله و یا مجهول بودن عمل و یا فقدان قصد و رضا پرداخته شود.

مطلب مرتبط: عقد جعاله چیست؟ شرایط انعقاد آن کدام است؟

بطلان عقد جعاله به جهت مجهول بودن عمل 

اگر عقد جعاله ای میان جاعل و عامل منعقد شود و بعداً مشخص گردد که مورد جعاله، کاملاً مجهول بوده است، در این فرض عامل بعد از انجام عمل، مستحق دریافت اجرت المثل وفق ماده ۳۳۶ قانون مدنی خواهد بود. مجهول بودن عمل در جعاله بدان معنا می باشد که طرفین، علم و اطلاعات کافی در مورد مشخصات دقیق آن عمل را نداشته باشند. بطور مثال وقتی فردی به فرد دیگری میگوید برای من یک کالا خریداری کن اما مشخصات کالا را بیان نمی کند، در این فرض، عمل، مجهول است و همین امر سبب بطلان عقد جعاله خواهد بود. ماده ۳۳۶ قانون مدنی مقرر نموده است:

«هر‌گاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل ‌مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است.»

بطلان عقد جعاله به جهت نامشروع بودن عمل 

گاهی اوقات نیز ممکن است که عمل مورد جعاله و یا جهت آن، نامشروع باشد در این حالت به حکم قانونگذار، معامله باطل خواهد بود. در این فرض، عامل نمی تواند مستحق دریافت جعل باشد چراکه عملی که نامشروع است، از منظر قانونی دارای ارزش اقتصادی نبوده و عامل نمی تواند اجرتی را دریافت نماید. در این حالت تفاوتی نمی نماید که او در زمان عقد، بر عدم مشروعیت عمل آگاه باشد یا خیر. تنها در یک فرض است که عامل می‌تواند از جاعل اجرت المثل دریافت نماید و آن زمانی است که او بر جنبه موضوعی عدم مشروعیت آگاه نباشد مانند زمانی که عامل اطلاعی ندارد جاعل بواسطه عمل او، قصد دارد که خانه فرد دیگری را تصرف نماید.

بطلان عقد جعاله به جهت فقدان قصد 

ممکن است دلیل بطلان عقد جعاله، فقدان قصد انشاء از سوی عامل یا جاعل باشد، اگر در این حالت دستوری از سمت جاعل مبنی بر انجام عمل، صادر شده باشد و عامل نیز بعلت اجرای دستور، عمل را انجام داده باشد، مستنبط از ماده ۳۳۶ قانون مدنی، مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود حال اگر جاعل در صدور دستور نیز فاقد قصد باشد و یا آنکه عامل به نیت اجرای دستور، عمل را انجام ندهد، عامل مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود.

بطلان عقد جعاله به جهت فقدان رضا

اگر جاعل در زمان صدور دستور انجام مورد جعاله، رضا نداشته باشد (فقدان رضا به معنای آن است که تحت تاثیر عواملی مانند اکراه دستور داده باشد)، در این فرض، مسئولیتی در مقابل عامل ندارد چراکه بنا بر اختیار خود دستور نداده است و فرد ثالثی او را مجبور نموده است. حال اگر عاملی تحت تاثیر اکراه، عمل را انجام داده باشد، اگر بعد از از بین رفتن اکراه، عقد جعاله را تنفیذ نماید، این حق را خواهد داشت که مبلغ جعل را از جاعل درخواست نماید اما اگر عقد جعاله را رد نماید، می تواند اجرت المثل دریافت نماید.