نحوه طرح دعوای فریب در ازدواج

نحوه طرح دعوای فریب در ازدواج 

یکی از شرایط مهم در صحت عقد نکاح، تعیین زن و شوهر به نحوی است که برای هیچ یک از آنها در شخص طرف مقابل، شبهه ای وجود نداشته باشد که این امر در ماده 1067 قانون مدنی نیز مورد تاکید قرار گرفته است. گاهی اوقات مشاهده می گردد که هر یک از زن یا شوهر پیش از جاری گردیدن خطبه عقد، طرف مقابل را فریب داده که بر مبنای آن فریب، عقد ازدواج صورت می گیرد. این عمل، از منظر مقنن جرم بوده که مرتکب آن وفق ماده 647 قانون مجازات اسلامی، به حبس تعزیری از سه ماه تا یک سال محکوم می گردد. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای فریب در ازدواج پرداخته شود.

مطلب مرتبط: فسخ نکاح به چه معنا می باشد؟

فریب در ازدواج

جهت تحقق جرم فریب در ازدواج، لازم است که اولاً رفتار فیزیکی که شامل تدلیس (عملیاتی که موجب فریب طرف مقابل می شود) و فریب از سوی مرتکب جرم می باشد، ارتکاب یافته و مخاطب ‌وی زوج یا زوجه باشند. ثانیاً رابطه سببیتی میان فعل خدعه آمیز و تمایل مخاطب فریب برای انعقاد نکاح وجود داشته باشد. ثالثاً امر مورد ادعا مانند داشتن تمکن مالی مناسب، تحصیلات عالیه و ... واهی باشد. رابعاً عملیات متقلبانه مقدم بر نکاح صورت پذیرفته و منجر به انعقاد عقد نکاح گردد.

مطلب مرتبط: عدم امکان ازدواج با زن شوهردار بعنوان یکی از موانع نکاح

نکات مهم در خصوص دعوای فریب در ازدواج 

1- منظور از تدلیس در نکاح، ارتکاب اعمالی است که منجر به مخفی ماندن عیبی در فرد و یا نمایاندن حسنی که در طرف موجود نمی باشد، می شود. جهت تحقق تدلیس لازم است که اعمالی از سوی مرتکب ارتکاب یابد که منجر به فریب طرف مقابل و انعقاد نکاح گردد. نکته قابل ذکر آن است که صرف دروغ گفتن فرد، تقلب محسوب نخواهد شد و‌ دروغ گویی زمانی رفتار فیزیکی فریب در ازدواج را تشکیل می دهد که زوج یا زوجه با تبانی و هماهنگی با شخص ثالثی، جهت اثبات ادعای دروغ خود، صحنه سازی نموده و با اخذ تایید از او، برای خود وجهه مورد قبول و موثقی را نمایان کنند. مجموع این اقدامات، صحنه سازی متقلبانه به شمار می آیند.

2- یکی از موارد مهم در تحقق جرم فریب در ازدواج، مخاطب بودن زوج یا زوجه می باشد. اگر فردی بعنوان واسطه میان دختر و پسر، بدون هماهنگی یا تبانی با یکی از طرفین، طرف دیگر را به وجود اوصافی در طرف مقابل، فریب دهد، عمل وی مجرمانه تلقی نخواهد شد هر چند که دارای مسئولیت مدنی خواهد بود. چراکه مقنن در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی، صراحتاً به عبارت هر یک از زوجین اشاره نموده است. ناگفته نماند که فریب در ازدواج می تواند از طریق واسطه ای میان دختر و پسر نیز محقق گردد مانند آنکه پسر با توسل به وسایل متقلبانه با نشان دادن مدارک تحصیلی به پدر دختری که می خواهد با او ازدواج کند، خود را مهندس و صاحب کارخانه ای معرفی می کند و از این طریق دختر را فریب داده و با او ازدواج می نماید.

3- جهت تحقق فریب در ازدواج، لازم است که رابطه سببیتی میان فعل خدعه آمیز و منعقد گردیدن عقد نکاح وجود داشته باشد بدین معنا که اگر تدلیس اتفاق نمی افتاد، عقد نیز منعقد نمی گردید. این شرط به نوعی در ماده 1128 قانون مدنی تاکید شده است.

همچنین مقنن در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی، به امور واهی اشاره نموده است بنابراین مواردی نظیر وجود بیماری های آمیزشی مسری پیش از ازدواج را نمی توان مشمول ماده فوق دانست چراکه گرچه وجود بیماری برای طرف مقابل، حق فسخ ایجاد می نماید اما نمی تواند واجد وصف مجرمانه باشد.

4- یکی از موارد مهمی که در مبحث‌ تدلیس در نکاح، مطرح می گردد و میان محاکم در خصوص آن اتفاق نظر وجود ندارد بحث‌ تاثیر سکوت نسبت به عیب موجود یا وصف کمالی مفقود در تحقق یا عدم تحقق تدلیس در نکاح می باشد. همانگونه که پیش تر عرض گردید تدلیس در نکاح، انجام عملیاتی نسبت به زن یا مردی است که موجب فریب وی می شود. صرف سکوت، دلیلی برای تحقق تدلیس در نکاح نمی باشد و تشخیص موضوع، در هر مورد با توجه به شرایط و اوضاع و احوال پرونده، بر عهده قاضی رسیدگی کننده به دعوا می باشد. ناگفته نماند که گاهی اوقات سکوت، در برخی مصادیق مصداق تدلیس در نکاح قلمداد گردیده است آن چنان که اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره ۴۰۷۵/۷ مورخ ۰۷-۰۸-۱۳۶۴ صرف سکوت و مکتوم نگاه داشتن زن باکره نسبت به ازدواج و طلاق اول خود در عقد ازدواج دوم خویش را مصداق فریب در ازدواج دانسته است. نتیجه آنکه رویه قضایی در خصوص تشخیص تدلیس در نکاح و یا موارد فسخ نکاح (مواد 1122 و 1123 قانون مدنی) متفاوت می باشد.

در ارتباط با تدلیس در نکاح و کتمان عیب در زمان ازدواج، اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره 414/96/7 مورخه 23-02-1396 در 7پاسخ به سوال: «پس از انعقاد عقد ازدواج مشخص می¬گردد قبل از خواستگاری و انعقاد عقد زوج با بستن لوله های خروجی منی وازکتومی امکان قابلیت باروری را از خود سلب کرده است زوجه پس از اطلاع از این موضوع به طرح شکایت کیفری تدلیس در ازدواج و تقاضای فسخ نکاح اقدام و سپس زوج با مراجعه به پزشک متخصص نسبت به بازگشایی لوله ها اقدام نموده است پزشکی قانونی در مقام پاسخ به استعلام دادگاه اعلام نموده است عمل وازکتومی قبلاً صورت گرفته است تائید ادعای زوجه لیکن ایشان نسبت به بازگشایی لوله ها اقدام نموده اما اینکه امکان باروری وجود دارد یا خیر؟ منوط به معاینه مجدد در شش ماه بعد می باشد با این وصف: 1- آیا حق طرح شکایت کیفری زوجه به قوت خود باقی است؟ 2- آیا این عمل زوج با وصف اینک فلسفه اصلی ازدواج تولید مثل و ازدیاد نسل است می تواند مصداق تدلیس در ازدواج باشد؟ 3- آیا بازگشایی لوله های خروجی منی حق فسخ نکاح را از زوجه سلب می کند یا خیر؟ با این وصف که هنگام خواستگاری و انعقاد عقد مرد در حالت غیر قابل باروری بوده و بعداً برای رهائی از شرایط فسخ نکاح نسبت به بازگشایی لوله های خود اقدام نموده است. 4- آیا به محض ایجاد شرایط فسخ حق فسخ ثابت و محرز می گردد و رفع بعدی آن شرط تاثیری در موضوع ندارد؟ 5- آیا دادگاه پیش از معاینه مجدد توسط پزشکی قانونی و اظهارنظر در خصوص قابلیت یا عدم قابلیت باروری زوج امکان اتخاذ تصمیم راجع به شکایت کیفری و فسخ نکاح در صورت مثبت بودن سوال سوم دارد یا خیر؟ چنانچه قائل به این باشیم که حق فسخ برای زوجه فراهم نیست آیا پیش از معاینه مجدد و اظهارنظر پزشکی قانونی راجع به قابلیت باروری امکان اتخاذ تصمیم برای دادگاه وجود دارد یا باید منتظر اظهارنظر نهایی پزشکی قانونی بود.» بیان داشته است:

«1و 2- اولاً برابر ماده 1128 قانون مدنی، «هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصود بوده برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود، خواه وصف مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متبانیاً بر آن واقع شده باشد.» از سوی دیگر زوجین در صورتی که در سن باروری باشند عرفاً وجود وصف باروری در زمان عقد جزء شروط بنایی ازدواج ایشان تلقی می شود و کتمان وازکتومی در فرض سوال می تواند از مصادیق تدلیس تلقی شود و در هر حال تشخیص موضوع بر عهده مرجع قضایی است. ثانیاً مستفاد از مقررات ماده 647 قانون مجازات اسلامی 1375، فریب در ازدواج مستلزم وانمود کردن یا انجام عملیاتی نسبت به زن یا مرد است که موجب فریب طرف دیگر در ازدواج با او گردد، به نحوی که پنهان داشتن صفت یا توصیف کردن به صفتی که شخص فاقد آن است با قصد فریب انجام شده باشد و سکوت در مورد انجام دادن عمل وازکتومی در مواردی که زوجه در سن باروری است می تواند از مصادیق تدلیس توسط زوج تلقی شود و تشخیص آن بر عهده مرجع رسیدگی کننده است. 3 و 4- در صورتی که وازکتومی فرض استعلام بنا به تشخیص مرجع رسیدگی کننده تدلیس تلقی شود رفع عوارض وازکتومی مسقط حق فسخ نخواهد بود. 5- هر چند با لحاظ پاسخ پرسش های قبلی، این پرسش منتفی است، تشخیص این که پرونده معد صدور رأی است یا خیر بر عهده مرجع رسیدگی کننده است.»

5- یکی دیگر از مواردی که در بحث فریب در ازدواج، بسیار شایع است، بحث‌ بکارت زوجه می باشد. اگر مردی مدعی باشد که همسر وی دوشیزه نبوده است و به همین دلیل درخواست فسخ نکاح را مطرح نموده باشد، اگر در سند نکاحیه، دوشیزه بودن زوجه تصریح شده باشد، آیا این امر از موارد فسخ نکاح خواهد بود یا خیر؟ آیا خیار تدلیس محقق گردیده یا خیار تخلف از وصف؟ 

در پاسخ به این پرسش می توان اینگونه بیان نمود که در صورتی که در سند نکاحیه به دوشیزه بودن زوجه تصریح شده باشد، زوج در صورت عدم بکارت زوجه، می تواند حق فسخ خود را اعمال نماید مگر آنکه زوجه ثابت کند که زوج از دوشیزه نبودن وی مطلع بوده است. صرف دروغ گفتن زوجه مبنی بر باکره بودن، تدلیس تلقی نمی گردد چراکه تدلیس وفق ماده 438 قانون مدنی، انجام عملیاتی است که باعث فریب طرف مقابل گردد و چه بسا عدم بکارت زوجه بدلیل ازدواح قبلی و یا رابطه جنسی نبوده باشد و ممکن است بدلایل دیگری این موضوع اتفاق افتاده باشد که حتی زوجه نیز از آن بی اطلاع باشد در هر صورت جهت احراز تدلیس، دادگاه می بایست تمامی ارکان آن را مورد برررسی قرار دهد.

6- شرط مهم دیگری که در تحقق فریب در ازدواج مطرح می گردد، بحث واهی و دروغین بودن امر ادعایی است. امری که مرتکب جرم، مدعی آن است می بایست فاقد اساس و مبنا باشد بطور مثال اگر دانشجوی رشته دکترا با مانور متقلبانه ادعا کند که دکتر است، امر ادعایی او، واهی محسوب نمی شود چراکه اگر چه در حال حاضر دکتر نیست اما این ادعا دارای اساسی است که همانا تحصیل او در آن رشته است. 

نکته ای که می بایست در طرح دعوای فریب در ازدواج بدان توجه نمود آن است که تشخیص صفاتی که مقنن در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی به آنها اشاره نموده است، با عرف جامعه است. بطور مثال اگر پسری معتقد باشد که عدم پایبندی به مبانی اخلاقی، یک صفت کمالی است نمی تواند ادعا کند که دختر قبل از ازدواج، خود را دختری بی قید و‌ بند نشان داده است حال آنکه فردی معتقد است. مضاف بر آنکه صفاتی که فرد مدعی وجود آنهاست می بایست مربوط به خود شخص باشد نه فرد دیگری بطور مثال اگر پسری ادعا کند که فرزند فلان بازیگر مشهور است و بعد مشخص شود که چنین نبوده است، مورد از موارد مشمول ماده فوق نخواهد بود.

7- تقدم عملیات متقلبانه بر نکاح، جهت تحقق فریب در ازدواج ضرورت دارد. انجام این عملیات می بایست پیش از جاری شدن خطبه عقد باشد. بنابراین اگر هر یک از امور مندرج در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی، پس از عقد ازدواج باشد، مشمول این ماده نخواهد شد. شایان ذکر است که انجام این اعمال متقلبانه، می بایست منتهی به انعقاد نکاح گردد. بنابراین اگر اعمال متقلبانه از سوی دختر یا پسر اتفاق افتد، اما بنا به هر علتی منتهی به جاری شدن عقد نکاح نگردد، جرم فریب در ازدواج محقق نشده است.

8- جرم فریب در ازدواج در زمره جرائم عمدی است که می بایست جهت اثبات آن، هم سوءنیت عام (اراده در انجام عملیات مجرمانه) و هم سوءنیت خاص (قصد انعقاد عقد نکاح) مرتکب احراز گردد. بنابراین اگر پسری آگاهانه عملیات مجرمانه ای را انجام دهد و باعث فریب دختر شود اما قصد ازدواج با دختر را نداشته باشد و فرد فریب خورده، راغب به ازدواج با او شود، بدان علت که حین انجام عملیات فریب کارانه، قصد ازدواج نداشته است، به جهت عدم تحقق رکن معنوی و رکن مادی، جرم فریب در ازدواج محقق نشده است.

9- مجازات مرتکب جرم فریب در ازدواج، وفق ماده 647 قانون مجازات اسلامی، شش ماه تا دو سال حبس تعزیری می باشد اما با اصلاح ماده 104 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 و‌ بموجب ماده 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ این جرم، قابل گذشت تلقی گردیده و مطابق با تبصره الحاقی به ماده ۱۰۴ اصلاحی، این مجازات به سه ماه تا یک سال حبس تقلیل یافته است. جرم فریب در ازدواج مشمول مرور زمان تعقیب و مرور زمان مجازات نیز می شود. مرور زمان شکایت از این جرم نیز وفق ماده 106 قانون مجازات اسلامی، یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم می باشد.