عده طلاق چیست و شامل کدام قوانین و مقررات می باشد؟

عده طلاق چیست؟

عده بمعنای مدتی است که زن بعد از جدایی از شوهر خود در حالت انتظار بسر میبرد. در این ارتباط ماده ١١٥٠ قانون مدنی در مورد تعریف عده بیان نموده است: "عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند." عده در زمره مسائل مهمی می باشد که در تمامی مذاهب اسلامی در مورد آن صحبت شده است و تنها در جزئیات دارای اختلاف می باشند. عده شامل عده طلاق، عده وفات، عده فسخ نکاح، عده نزدیکی به شبهه، عده بذل یا انقضاء مدت در نکاح منقطع می باشد. در این مقاله سعی می گردد که در مورد عده طلاق به تفصیل توضیح داده شود.

در قرآن کریم در مورد عده زنان در طلاق و مدت نگه داشتن آن بیان شده است که زن بعد از انجام طلاق (در نکاح دائم) موظف است که سه طُهر (بمدت سه پاکی) صبر نموده و بعد میتواند مجدداً ازدواج نماید. بنابراین در قرآن کریم به اصل نگهداشتن عده در طلاق و مدت آن به صراحت تاکید و اشاره گردیده است.

مطلب مرتبط: نحوه انجام طلاق ایرانیان مقیم خارج از کشور

مدت عده چقدر است؟

مدت عده نکاح دائم و منقطع متفاوت است، قانونگذار در ماده 1151 قانون مدنی، عده طلاق و فسخ نکاح دائم را سه طهر در نظر گرفته است و در ماده 1152 قانون مدنی، عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن را در مورد نکاح منقطع دو طهر معین نموده است.

ماده 1151 قانون مدنی در ارتباط با عده طلاق و فسخ نکاح دائم اشعار داشته است:

"عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او ۳ ماه است."

ماده 1152 قانون مدنی در مورد عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن را در مورد نکاح منقطع بیان داشته است:

"عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت ۴۵ روز است."

در مورد خانم های باردار، عده فوق تا زمان وضع حمل آنان می باشد. چه نکاح دائم باشد چه منقطع. (مستند به ماده 1153 قانون مدنی)

قانون مدنی در مورد عده زنان یائسه و زنان غیرمدخوله در ماده 1155 بیان نموده است:

"زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر دو ‌مورد باید رعایت شود."

ماده 1156 قانون مدنی در ارتباط با عده زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر است بیان نموده است:

"زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاه دارد."

در ارتباط با زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کرده است ماده ١١٥٧ قانون مدنی بیان داشته است:

"زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگه دارد."

نگهداری عده مخصوص زنان است و از جمله تبعات انحلال ناشی از طلاق، فوت و ... می باشد و در واقع مانع موقتی در ازدواج مجدد بصورت فوری بعد از طلاق می باشد. در واقع میتوان اینگونه بیان نمود که عده طلاق فرصتی است که طی آن مدت، زن و مرد میتوانند درباره بازگشت به زندگی و تبعات و نتایج جدایی، تفکر نموده و اطمینان حاصل نمایند که آیا تصمیم درستی را اتخاذ نموده بوده اند یا خیر. هم چنین قانونگذار این اختیار را به مرد داده است که جهت جلوگیری از، از هم گسیختگی نهاد خانواده، با رجوع از طلاق (طلاق رجعیه) در مدت عده، اثر طلاق را از میان برده و زندگی مشترک را دوباره آغاز نمایند.

در ارتباط با فلسفه تعیین عده نظرات مختلفی بیان گردیده است اعم از اینکه چنانچه فلسفه تعیین عده، اطمینان از عدم بارداری زن باشد، در مدت عده این امر به وضوح مشخص می گردد فی الواقع این امر جهت جلوگیری از اختلاط نسل می باشد. زنی که از نکاح خارج می شود می بایست جهت اطمینان از پاکی رحم مدت زمانی را تحت عنوان عده تحمل نماید تا از اختلاط نسب جلوگیری گردد. در شرایطی که زن در دوران بارداری از همسر خود جدا شود، می بایست تا زمان وضع حمل خود عده نگه دارد یعنی نمیتواند مجدد ازدواج نماید به این دلیل که از آسیب هایی که ممکن است در اثر ازدواج مجدد به زن یا فرزند او وارد شود، جلوگیری گردد.

همانگونه که اشاره گردید در طلاق رجعی در مدت عده قانونگذار این اختیار را به مرد داده است تا رجوع نماید و طلاق از بین رود و زندگی مشترک مجدداً آغاز گردد بنابراین زن در مدت عده طلاق رجعی، مستحق دریافت نفقه می باشد. در پایان می توان اینگونه بیان نمود که مقررات عده در قانون ایران از قرآن کریم و قواعد فقهی نشات گرفته است و آیات متعددی در قرآن کریم به مدت زمان عده در موارد مختلف اشاره نموده است که هم در قانون و هم در قرآن کریم بنا به دلایلی که در فوق ذکر گردید، نگهداری عده واجب تلقی شده است و طرفین مکلف به تبعیت از آن می باشند.

مطلب مرتبط: عده وفات چیست؟

نکات حقوقی مرتبط با عده طلاق

1. اگر در زمان عده، زن عادت نبیند، باید به جای هر طهر، یک ماه عده نگه دارد.

2. در محاسبه عده، طهر اول هم حساب است ولی هرگاه صیغه طلاق در زمانی جاری شود که زن بلافاصله پس از آن عادت ببیند، زن نمی تواند آن طهر را طهر نخست محاسبه کند و باید پس از این عادت، سه طهر نگه دارد.

3. در موارد تردید و اختلاف در خصوص طهر و خروج از آن، اظهارات زن مقدم است.

4. در صورتی که زن حامل باشد، عده او با وضع حمل منقضی می شود. همچنین عده زن حامل در نکاح دائم و منقطع، برابر است.

مطلب مرتبط: فسخ نکاح به چه معنا می باشد؟

مستندات قانونی مرتبط با عده طلاق

صورت جلسه نشست قضائی استان آذربایجان شرقی/ شهر تبریز مورخ ۱۳۸۵/۰۱/۱۵

در صورت وقوع طلاق رجعی و قبل از انقضای مدت عده، آیا زوج می‌تواند حق رجوع به زوجه در ایام عده را از خود سلب و ساقط کند؟

نظر هیئت عالی

در طلاق رجعی شوهر می‌تواند در صورت عده به طلاق رجوع کند. عده ای از فقها برآنند که رجوع حکم است. بعضی از حقوقدان‌ها به پیروی از نظر فقها معتقدند که رجوع از قوانین آمره است و برای حفظ خانواده و برقراری نظم اجتماع تاسیس شده است و حق رجوع را قابل اسقاط نمی‌دانند. عده ای دیگر از فقها عقیده دارند که رجوع حق است و از ملاحظه ماده 1148 قانون مدنی مستنبط است که قانون مدنی از این دسته از فقها پیروی کرده و آن را حق می‌داند و مقرر می‌دارد: «در طلاق رجعی برای شوهر در مدت عده حق رجوع است.» طبق نظر اخیر شوهر می‌تواند حق خود را اسقاط کند و در اینصورت طلاق در حکم بائن است و شوهر دیگر نمی‌تواند رجوع کند.

صورت جلسه نشست قضائی استان بوشهر مورخ ۱۳۸۲/۰۱/۱۰

اگر بنا به درخواست زوجه دادگاه مبادرت به صدور حکم طلاق کند و حکم به مرحله اجرا درآید و پس از اتمام عده طلاق، زوجه ازدواج کند و متعاقباً به هر عنوان رای صادره در مراجع ذی‌صلاح نقض گردد وضعیت حقوقی عقد نکاح دوم چیست؟

نظر هیئت عالی

با توجه به مبانی و اسباب موجهه، اتفاق نظر و مستند قانونی آن صائب بوده و مورد تایید است.

نظر اتفاقی

قانون‌گذار در ماده 1050 قانون مدنی بیان داشته است: «هرکس زن شوهردار را با علم به وجود علقه زوجیت و حرمت نکاح و یا زنی را که در عده طلاق و یا در عده وفات است با علم به عده و حرمت نکاح برای خود عقد کند باطل و آن زن مطلقاً بر آن شخص حرام موبد می‌شود.» و سپس در ماده 1051 قانون مدنی می‌گوید: «حکم مذکور در ماده فوق در موردی نیز جاری است که عقد از روی جهل به تمام یا یکی از امور مذکوره فوق بوده و نزدیکی هم واقع شده باشد در صورت جهل و عدم وقوع نزدیکی عقد باطل ولی حرمت ابدی حاصل نمی‌شود».

با توجه به متن موارد فوق باید گفت در فرض سوال چون زن و مرد با این تصور که به ‌لحاظ صدور حکم طلاق زن و رفع مانع نکاح قادر به انعقاد عقد نکاح بوده و نسبت به خلاف قانون بودن حکم، جهل داشته‌اند و بر این اساس ازدواج کرده‌اند، روابط آنان مشمول مقررات ماده 1051 قانون مدنی است یعنی عقد نکاح آنان باطل و در صورت نزدیکی موجب حرمت ابدی و در صورت عدم نزدیکی صرفاً نکاح آنان باطل خواهد بود.