جرم قتل چیست و انواع آن کدام است؟

جرم قتل چیست؟

قتل یا آدم کشی یعنی کشتن یک انسان توسط فرد یا افراد دیگر. بطور کلی قتل عبارت است از سلب حیات از دیگری. وقتی که جرم قتل اتفاق می افتد در واقع قاتل، حق حیات و ادامه زندگی را از مقتول سلب نموده است بنابراین این جرم در دسته جرائم علیه اشخاص می باشد چرا که جان یک انسان توسط فردی دیگر سلب می گردد.

انواع جرم قتل

1. قتل عمد
2. قتل شبه عمد
3. خطای محض

مطلب مرتبط: نحوه اجرای قصاص نفس در قانون مجازات اسلامی

قتل عمد چیست؟

قتل عمد یعنی اینکه فرد عمداً با سوء نیت و نقشه قبلی قصد کشتن فرد دیگری را داشته باشد. به بیانی دیگر قتل عمد عبارت است از خارج ساختن روح انسانی که مورد حمایت قانون است بطور عمدی و بدون مجوز قانونی و شرعی.

انواع قتل عمد

قتل عمد بر چهار نوع است:

• وقتی که مرتکب با انجام کاری که نوعاً کشنده باشد یا نباشد، عمداً قصد کشتن فرد معینی را داشته باشد. بطور مثال شخص الف قصد کشتن شخص ب را دارد. اگر شخص الف با انجام کاری مثل شلیک گلوله شخص ب را بکشد عمل او قتل عمد است (عمل نوعاً کشنده) و هم چنین اگر شخص الف، شخص ب را با انجام کاری مثل مشت زدن به پهلو بکشد (عمل نوعاً غیر کشنده)، باز هم عمل او قتل عمد می باشد. تشخیص اینکه کدام عمل کشنده یا غیر کشنده است با محکمه قضایی و عرف است. اما نکته مهم این است که در این حالتِ قتل عمد، فرد قصد کشتن فرد دیگری را دارد و می خواهد به هر طریقی فرد را بکشد تفاوتی ندارد که به چه صورتی این کار را انجام دهد مهم داشتن سوء نیت و قصد قبلی در قتل است.
• وقتی که مرتکب، عمداً کاری را انجام می دهد که نوعاً کشنده است اما قصد ارتکاب جنایت (به قتل رساندن) را ندارد. بطور مثال وقتی که شخص الف، شخص ب را هُل می دهد بدون آنکه قصد کشتن او را داشته باشد و سر او به زمین اصابت می کند و به این دلیل شخص ب فوت می کند. در این حالت نیز قتل عمد اتفاق می افتد.
• وقتی که مرتکب (قاتل) قصد انجام جنایت واقع شده را نداشته باشد و عمل او نیز نوعاً کشنده نباشد اما بدلیل وضعیت مجنی علیه (مقتول) آن جنایت واقع شود. مثلاً شخص الف بدون آنکه قصد کشتن شخص ب را داشته باشد، با انجام عملی که نوعاً کشنده نیست باعث می شود که شخص ب که پیر یا بیمار است کشته شود. نکته مهم این است که مرتکب (قاتل) باید از وضعیت خاص مقتول مثل پیری یا بیماری و ... آگاه باشد.
• وقتی که مرتکب (قاتل) قصد انجام جنایت را دارد بدون آنکه قصد کشتن فرد معینی را داشته باشد و عمل مجرمانه وی نیز انجام شود مثل بمب گذاری در یک مکان عمومی. در اینصورت نیز قتل عمد اتفاق افتاده است.

مستندات قانونی مرتبط با قتل عمد

مطابق با ماده ٢٩٠ قانون مجازات اسلامی:

"جنایت در موارد زیر عمدی محسوب می شود:

1. هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیر معین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
2. هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد، هر چند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.
3. هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن در خصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
4. هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.

تبصره ۱: در بند (2) عدم آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات گردد و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی است مگر جنایت واقع شده فقط به علت حساسیت زیاد موضع آسیب، واقع شده باشد و حساسیت زیاد موضع آسیب نیز غالباً شناخته شده نباشد که در این صورت آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات شود و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی شود.

تبصره ۲: در بند (3) باید آگاهی و توجه مرتکب به اینکه کار نوعاً نسبت به مجنیٌ علیه، موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن می شود ثابت گردد و درصورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی شود."

مطلب مرتبط: نحوه اجرای مجازات شلاق مطابق با قانون مجازات اسلامی

مجازات قتل عمد

مجازات جرم قتل عمد در تمامی انواع ذکر شده آن، قصاص نفس است. یعنی اینکه ورثه مقتول یا همان اولیای دم می توانند خواهان قصاص قاتل شوند البته در بعضی از موارد ممکن است که خانواده مقتول اعلام گذشت کنند و از قصاص قاتل صرف نظر نمایند.

لازم به ذکر است که در صورت رضایت اولیای دم بجای قصاص، دیه به آنها تعلق می گیرد که باید ظرف یکسال قمری به آنها پرداخت گردد و مرتکب نیز به حبس از سه تا ده سال محکوم می گردد.

نکته مهم: مطابق با قانون مجازات اسلامی، زن و شوهر جزء اولیای دم محسوب نمی شوند.

مطابق با ماده ٣٨١ قانون مجازات اسلامی:

"مجازات قتل عمدی در صورت تقاضای ولی دم و وجود سایر شرایط مقرر در قانون، قصاص و در غیر اینصورت مطابق مواد دیگر قانون از حیث دیه و تعزیر عمل می گردد."

قتل شبه عمد چیست؟

قتل شبه عمد به سه صورت اتفاق می افتد:

1. زمانی که مرتکب (قاتل) قصد انجام کاری را نسبت به مقتول داشته باشد ولی قصد به قتل رساندن و کشتن مقتول را نداشته باشد و رفتار او نیز به لحاظ عرفی نوعاً کشنده نباشد مانند آنکه شخص الف به قصد شوخی شخص ب را هُل می دهد ولی شخص ب به زمین می افتد و فوت می کند.
2. زمانی که مرتکب نسبت به انجام موضوع جهل داشته باشد مانند آنکه او قصد انجام رفتاری را نسبت به یک شی یا حیوانی داشته باشد اما بعداً مشخص گردد که موضوع، یک انسان بوده نه شی یا حیوان. در اینصورت نیز قتل شبه عمد اتفاق افتاده است.
3. زمانی که قاتل، مرتکبِ تقصیر می شود یعنی عمل و رفتار او ناشی از بی احتیاطی، بی مبالاتی یا عدم مهارت بوده است.

مستندات قانونی مرتبط با قتل شبه عمد

مطابق با ماده ٢٩١ قانون مجازات اسلامی:

"جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می شود:

1. هرگاه مرتکب نسبت به مجنیٌ علیه قصد رفتاری را داشته لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی می‌گردد، نباشد.
2. هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده (۳۰۲) این قانون است به مجنیٌ علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
3. هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد. در این مورد می‌توان به تخلفات رانندگی منجر به قتل اشاره کرد."

مطلب مرتبط: نحوه اجرای مجازات جزای نقدی در قانون مجازات اسلامی

مجازات جرم قتل شبه عمد

بدلیل اینکه این نوع قتل عمدی نیست، پس مستوجب قصاص نیست و مجازات در نظر گرفته شده برای آن پرداخت دیه توسط خود مرتکب است.

البته در مورد اینکه آیا برای مرتکب مجازات حبس هم در نظر گرفته می شود یا خیر اختلاف عقیده وجود دارد، اما در مورد قتل غیر عمد ناشی از تصادفات رانندگی می توان گفت، مرتکب علاوه بر پرداخت دیه، مجازات حبس نیز دارد. در سایر مصادیق حکم به پرداخت دیه توسط مرتکب، قطعی و حتمی است.

قتل خطای محض چیست؟

جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می شود:

1. در حال خواب و بیهوشی و مانند آنها واقع شود.
2. به وسیله صغیر و مجنون ارتکاب یابد.
3. جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنیٌ علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری به قصد شکار رها کند و به فردی برخورد نماید.

مجازات قتل خطای محض

قتل خطای محض نیز همانند قتل شبه عمد، مستوجب پرداخت دیه است با این تفاوت که در قتل شبه عمد مسئول پرداخت دیه خود مرتکب است اما در خطای محض، عاقله مرتکب، ملزم به پرداخت دیه است.

عاقله کیست؟

"عاقله عبارت است از بستگان ذکور نسبی (مرد) قاتل، به ترتیب طبقات ارث مانند پدر، پدربزرگ، پسر و ..."

مطلب مرتبط: نحوه اجرای مجازات حبس مطابق با قانون مجازات اسلامی

نکاتی مهم در مورد جرم قتل

• در صورت ادعای متهم مبنی بر مستحق قتل بودن مقتول، دادگاه رسیدگی‌کننده می‌بایست بدواً به ادعای مذکور رسیدگی و نفیاً یا اثباتاً در این خصوص اظهارنظر نماید.
• سقط جنین منجر به قتل مادر، از مصادیق تعدد معنوی بوده و مجازات اشد اعمال می شود.
• رانندگی بدون گواهینامه منجر به قتل غیرعمدی، از مصادیق تشدید مجازات مرتکب است، لذا تعیین دو مجازات برخلاف قانون می‌باشد.
• علم مرتکب به نوعا کشنده بودن عمل ارتکابی در انتساب قتل عمدی شرط است و در صورتی که حساسیت محل جرح، نوعا برای اشخاص متعارف نبوده و علم و اطلاع متهم نیز در این خصوص احراز نگردد، قتل عمدی محسوب نمی‌شود.
• جنایت بر میت بزهی مستقل از قتل است و مرتکب آن می‌تواند شخص قاتل یا هر فرد دیگری غیر از او باشد و انجام این عمل توسط قاتل برای از بین بردن ادله جرم، مصداق تعدد جرم است.
• اجرای حد قتل در بزه لواط مشروط به احراز یکی از سه شرط وجود عنف، وجود اکراه یا احصان متهم است.
• در صورتی ‌که دادگاه قتل را شبه عمد تشخیص دهد، لازم است در حکم صادره پرداخت دیه را منوط به مطالبه اولیای ‌دم نماید. سوگند باید توأم با خصوصیت و نوع قتل ایراد شود.
• وحدت قصد اجمالی بین مباشر و معاون در ایراد صدمه بدنی عمدی، برای تحقق بزه معاونت در قتل عمد کفایت می‌کند. استفاده از سلاح برای ارتکاب قتل و سرقت، مصداق تعدد مادی جرم است.
• پرداخت دیه از بیت‌المال در موارد عدم شناسایی و دسترسی به جانی است و اختصاص به موارد قتل نفس داشته و شامل جراحات و صدمات بدنی نمی شود.
• محاکمه متهم از جهت جنبه عمومی بزه قتل عمدی، در صورت گذشت اولیای دم از قصاص، از موارد الزامی تعیین وکیل تسخیری نیست.