نحوه اجرای خلع ید چگونه است؟

نحوه اجرای خلع ید

خلع در لغت به معنای جدا کردن، کوتاه کردن دست کسی و ید در لغت به معنای قدرت، سلطه و تصرف در مال است. بنابراین خلع ید به مفهوم چیزی را از دست کسی بیرون آوردن می باشد. اصطلاح خلع ید در موردی بکار می رود که مال غیرمنقول از دست کسی که بر آن، تصرف غیر قانونی دارد، بیرون آورده شود یعنی به سلطه وی بر آن ملک، پایان داده شود. در این مقاله به بررسی نحوه اجرای خلع ید می پردازیم.

مطلب مرتبط: نمونه رای خلع ید و مطالبه اجرت المثل ایام تصرف

انواع خلع ید در قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی

آنچه که از دعوای خلع ید فهمیده می شود دعوایی است که مدعی مالکیت ملکی، با تکیه بر مالکیت خود، علیه متصرفی که حسب ادعای خواهان غاصب آن ملک تلقی می شود، اقامه نموده تا دادگاه، با صدور حکم خلع ید و سپس قسمت اجرا، با اجرای آن حکم، به تصرفات غاصبانه متصرف، پایان داده یا به عبارتی دیگر، ید او را از ملک، خلع نماید. بنابراین در دعوای خلع ید، محور رسیدگی دادگاه و حکمی که به سود خواهان صادر می شود، بررسی و احراز مالکیت خواهان بر ملک و غاصبانه بودن ید خوانده بر آن است و از این رو این دعوا را دعوای مالکیت نیز می نامند.

در قانون مدنی در ماده 18 خلع ید بکار رفته است. در این ماده عنوان شده است:

"حق انتفاع از اشیاء غیر منقوله مثل حق عمری و سکنی و همچنین حق ارتفاق نسبت به ملک غیر از قبیل حق ‌العبور و حق ‌المجری و دعاوی راجعه به اموال غیر منقوله از قبیل تقاضای خلع ید و امثال آن تابع اموال غیر منقول است."

بیشتر بخوانید: الزام به رفع تصرف عدوانی (حقوقی)

انواع خلع ید در قانون اجرای احکام مدنی

در قانون اجرای احکام مدنی در مواد 43، 45 و 48 قانون اجرای احکام مدنی، اصطلاح خلع ید بکار رفته و شیوه اجرای خلع ید پیش بینی شده است. حکم خلع ید به مفهوم اخص، در دعوای خلع ید یا دعوای مالکیت به سود خواهان (مالک) علیه متصرفی صادر می شود که تصرفات وی در ملک غاصبانه تلقی می گردد. بنابراین نکته مهم مالکیت خواهان و غاصبانه بودن تصرفات خوانده است.

بیشتر بخوانید: نحوه اثبات حق انتفاع چگونه می باشد؟

اجرای خلع ید از شش دانگ ملک

در موارد بسیاری، حکم خلع ید نسبت به شش دانگ ملک صادر می گردد. بدین ترتیب خواهان (متصرف سابق ملک) که مالک یا موجر ملک می باشد، علیه شخص یا اشخاصی که ملک را در تصرف دارند، طرح دعوا نموده و بعد از رسیدگی حکم خلع ید صادر می گردد و در این شرایط دادورز اجرای احکام می بایست شش دانگ ملک را از تصرف محکوم علیه بیرون آورده و تحویل محکوم له دهد.

در واقع در روزی که دادورز اجرای احکام برای اجرای خلع ید تعیین نموده و با راهنمایی محکوم له (خواهان) به آنجا مراجعه می نمایند معمولا ملک در تصرف محکوم علیه بوده و بنابراین حکم علیه او اجرا می شود. بدین صورت که ملک از محکوم علیه (خوانده) گرفته شده و به محکوم له تسلیم می گردد. گاهی اوقات نیز ممکن است بعد از ابلاغ اجرائیه خلع ید، محکوم علیه در فرجه ده روزه، به اختیار خود ملک را تخلیه نماید. یعنی ملک را تحویل محکوم له داده و طرفین مراتب را به قسمت اجرا اعلام نمایند.

نکته مهم این است در محلی که باید حکم خلع ید اجرا شود، اگر مال منقولی وجود نداشته باشد، مثلا یک قطعه زمین خالی باشد، مامور اجرا در محل حاضر می گردد و با تنظیم صورت مجلس، ملک را از محکوم علیه در صورتی که مقاومت نکند، گرفته و به محکوم له تحویل می دهد و این صورت مجلس به امضای محکوم له، محکوم علیه و مامور اجرا می رسد و هر یک از طرفین نیز می توانند نسخه ای از آن را داشته باشند. خودداری هر یک از طرفین از امضای صورت مجلس، خدشه ای به اجرای حکم خلع ید وارد نمی آورد.

قابل ذکر است که کمک خواستن مامور اجرا از مامورین نیروی انتظامی برای اجرای حکم خلع ید ضروری نمی باشد مگر اینکه حین اجرای حکم نسبت به مامور اجرا از سوی محکوم علیه یا اشخاص ثالث مقاومت یا سوء رفتاری شود در اینصورت مامور اجرا از مامورین نیروی انتظامی کمک می خواهد. ماده 38 قانون اجرای احکام مدنی مقرر نموده است:

"دادورز (‌مامور اجرا) محکوم به را به محکوم ‌له تسلیم نموده برگ رسید می‌گیرد و هرگاه محکوم به نباید به مشارالیه داده شود یا دسترسی ‌به محکوم ‌له نباشد مراتب را جهت صدور دستور مقتضی به دادگاهی که اجراییه صادر کرده است اعلام می‌کند."

همچنین ماده 60 قانون اجرای احکام مدنی مقرر نموده است:

"عدم حضور محکوم ‌له و محکوم ‌علیه مانع از توقیف مال نمی‌شود ولی توقیف مال به طرفین اعلام خواهد شد."

در شرایطی که ممکن است در ملکی که می بایست نسبت به آن اجرای حکم خلع ید صورت بگیرد، اموال منقولی متعلق به محکوم علیه یا شخص ثالث وجود داشته باشد، در اینصورت اگر در زمان اجرای حکم، صاحب اموال، آنها را از ملک خارج نماید که مشکلی نخواهد بود اما در غیر اینصورت و اگر صاحب اموال منقول حاضر نباشد، دادورز صورت اموال را تهیه می نماید و به ترتیب مندرج در ماده 45 قانون اجرای احکام مدنی عمل می نماید. ماده 45 قانون اجرای احکام مدنی مقرر نموده است:

"هرگاه در محلی که باید خلع ید شود اموالی از محکوم علیه یا شخص دیگری باشد و صاحب مال از بردن آن خودداری کند و یا به او دسترسی نباشد دادورز (‌مامور اجرا) صورت تفصیلی اموال مذکور را تهیه و به ترتیب زیر عمل می‌کند:

1- اسناد و اوراق بهادار و جواهر و وجه نقد به صندوق دادگستری یا یکی از بانک‌ها سپرده می شود.

2- اموال ضایع شدنی و اشیایی که بهای آن‌ها متناسب با هزینه نگاهداری نباشد به فروش رسیده و حاصل فروش پس از کسر هزینه‌های مربوط به ‌صندوق دادگستری سپرده می‌شود تا به صاحب آن مسترد گردد.

3- در مورد سایر اموال دادورز (‌مامور اجرا) آن‌ها را در همان محل یا محل مناسب دیگری محفوظ نگاهداشته و یا به حافظ سپرده و رسید دریافت می دارد."