نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.

تفسیر ماده 1168 قانون مدنی:

1- حضانت هم شامل حفظ و نگهداری از جسم و جان کودک است هم شامل تربیت و آموزش و پرورش روحی و معنوی کودک.

2- حضانت مطابق با مندرجات قانونی، یک حق است و هیچ پدر یا مادری را نمی توان از این حق محروم نمود مضاف بر آنکه حضانت یک تکلیف قانونی نیز می باشد و هرگونه توافقی میان پدر یا مادر برخلاف قانون، از درجه اعتبار ساقط می باشد. نکته دیگر آنکه پدر یا مادر برای انجام این تکلیف و وظیفه قانونی نمی توانند مطالبه دستمزد نمایند. 

3- آنچه که در تعیین حضانت طفل ملاک عمل می باشد، رعایت مصلحت خود طفل می باشد نه در عسر و حرج بودن پدر یا مادر.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای حضانت و ملاقات طفل

(اصلاحی ۸/۹/۱۳۸۲ مجمع تشخیص مصلحت نظام)- برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.

تبصره (الحاقی 08-09-1382 مجمع تشخیص مصلحت نظام)- بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می‌باشد.

تفسیر ماده 1169 قانون مدنی:

1- اگر دادگاه تشخیص دهد که بعد از ۷ سالگی نیز مصلحت طفل اقتضا می نماید که حضانت او با مادر باشد، می تواند اقدام به انجام این امر نماید.

2- مطابق با قوانین و مقررات موجود، اگر پدر و مادر فوت نموده باشند، حضانت طفل با جدپدری خواهد بود حال در صورت فوت جدپدری، حضانت وی با وصی تعیین گردیده از سوی پدر یا جدپدری است در صورتی که هیچ از اشخاص فوق الذکر نباشند، دادگاه مبادرت به تعیین قیم می نماید.

3- اگر مادری در ازای بخشش مهریه خود، حضانت فرزند را با موافقت پدر، کسب نموده باشد، وفق ماده 10 قانون مدنی، چنین توافقی غیرقابل رجوع و لازم الاتباع می باشد. 

اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود.

تفسیر ماده 1170 قانون مدنی:

1- مادر یا پدری که حضانت طفل با اوست اگر مبتلا به جنون (به شرط استقرار) شود، حضانت وی ساقط می گردد. بدیهی است در صورت رفع جنون، پدر یا مادر می توانند حضانت خود را اعمال نمایند.

2- مطابق با نظر دکتر صفایی اگر حق حضانت مادر به جهت ازدواج مجدد از بین رفته باشد و آن ازدواج بنا به دلایلی منحل گردد، حضانت مجدد به مادر برگردانده می شود.

مطلب مرتبط: نمونه رای سلب حضانت فرزند مشترک دختر

3- اگر مادر در دوران حضانت طفل، فوت کند حق تقدم او‌ نسبت به پدر از بین می رود اما اگر شوهر فوت کند، حضانت در هر صورت با مادر خواهد بود حتی اگر ازدواج کند. ناگفته نماند که در این شرایط ممکن است دادگاه بنا بر تقاضای ولی قهری یا دادستان، حضانت مادر را خلاف مصلحت طفل تشخیص دهد.

مطلب مرتبط: شرایط حضانت فرزند چیست؟

در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آ‌ن که زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده‌ باشد.

تفسیر ماده 1171 قانون مدنی:

1- در فرضی که پدر طفل فوت کند، حتی اگر برای طفل، وصی هم تعیین نموده باشد، حضانت طفل بر عهده مادر خواهد بود.

2- حکم ماده 1171 قانون مدنی در فرضی هم که بعد از فوت پدر، جد پدری زنده باشد نیز قابل اجرا بوده و حضانت با مادر خواهد بود.

3- مقنن حضانت فرزندانی که پدر آنها فوت شده است را به مادر اعطا نموده است مگر آنکه بنا بر تقاضای دادستان یا ولی قهری، حضانت مادر به مصلحت طفل نباشد.

بیشتر بخوانید: نمونه رای لغو حضانت فرزند مشترک

هیچ‌ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آن ها است از نگاهداری او امتناع کند در صورت امتناع یکی از ابوین‌، حاکم باید به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از قرباء و یا به تقاضای مدعی‌العموم نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده او‌ست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.

تفسیر ماده 1172 قانون مدنی:

1- اگر پدر فوت نموده باشد و مادر از حضانت طفل، خودداری ورزد دادگاه حضانت را به فرد دیگری می سپارد اما پرداخت مخارج بر عهده مادر خواهد بود. اگر حضانت به فردی مانند وصی یا قیم سپرده شود، به او اجرت تعلق خواهد گرفت.

2- مطابق با نظر دکتر کاتوزیان هزینه نگهداری کودک، مانند نفقه اقارب اما کمی گسترده تر از آن است. به همین جهت کودکی که توانایی کار کردن دارد اما کار کردن او مانع ادامه تحصیل وی خواهد شد، حق دریافت نفقه را دارد.

(اصلاحی ۱۱/۸/۱۳۷۶)- هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.

موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:

۱- اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار.

۲- اشتهار به فساد اخلاق و فحشا.

۳- ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی.

۴- سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی‌گری و قاچاق.

۵- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.

تفسیر ماده 1173 قانون مدنی:

مستنبط از ماده 31 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 23-02-1399، کوردک آزاری از جرائم عمومی بوده و احتیاج به شکایت شاکی خصوصی ندارد. همچنین مستند به ماده 2 همان قانون، تمامی اشخاصی که به سن 18 سال تمام شمسی نرسیده اند از حمایت های قانونی مندرج در قانون مذکور بهره مند هستند.

در صورتی که به علت طلاق یا به هر علت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل تحت‌ حضانت او نمی باشد حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه ‌است.

تفسیر ماده 1174 قانون مدنی:

بطور کلی بدون رضایت مادر یا کسی که حضانت طفل با اوست، نمی توان کودک را از محل اقامت میان طرفین یا محل اقامت پیش از وقوع طلاق به جای دیگر یا خارج از کشور منتقل نمود مگر آنکه دادگاه با در نظر گرفتن حق ملاقات افراد ذینفع، آن را به مصلحت کودک تشخیص دهد دادگاه در این شرایط با تقاضای ذینفع، تامین مناسبی جهت برگرداندن کودک اخذ می نماید.

مطلب مرتبط: خروج فرزند از کشور توسط مادر بدون اجازه پدر

طفل را نمی‌توان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با او است گرفت مگر در صورت وجود علت قانونی.

مادر مجبور نیست که به طفل خود شیر بدهد مگر در صورتی که تغذیه طفل به غیر شیر مادر ممکن نباشد.

طفل باید مطیع ابوین خود بوده و در هر سنی که باشد باید با آن‌ها احترام کند.

ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن‌ها را مهمل بگذارند.

ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند ولی به استناد این حق نمی‌توانند طفل خود را خارج از حدود تادیب تنبیه نمایند.