نکاح موقت چیست؟ شرایط صحت آن کدام است؟

مفهوم نکاح موقت

عقد نکاح عبارت است از پیمان زناشویی میان زن و مرد جهت تشکیل زندگی مشترک. در قانون کشور ما، از منظر دوام و مدت زمان، عقد نکاح اعم است از: عقد نکاح دائم و عقد نکاح موقت. نکاح دائم، دارای مدت نبوده و به صورت مداوم و همیشگی میان زوج و زوجه منعقد می‌گردد اما نکاح موقت یا منقطع، به نکاحی گفته می‌شود که برای مدت معینی میان زوجین منعقد می‌گردد (مستند به ماده 1075 قانون مدنی). جهت انعقاد عقد نکاح موقت، می‌بایست علاوه بر تمامی شرایطی که مقنن برای زوج و زوجه در نکاح دائم مانند رعایت محرمات نسبی، سببی و ... لحاظ نموده است شرایط دیگری اعم از ذکر مدت، تعیین مهریه و ... نیز وجود داشته باشد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نکاح موقت و شرایط صحت آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: تفاوت‌های نکاح دائم با نکاح موقت کدام‌اند؟

شرایط صحت نکاح موقت

جهت انعقاد نکاح موقت (منقطع) می‌بایست شرایط ذیل وجود داشته باشد:

1) تعیین مدت در نکاح موقت

یکی از شروط مهم در انعقاد نکاح موقت آن است که حتما می‌بایست، مدت آن، معلوم باشد و در نکاح، ذکر گردد در غیر این‌صورت نکاح موقت، باطل خواهد بود. مضاف بر آنکه در فرضی که انتهای مدت نکاح نیز، زمان مشخصی نباشد، نکاح موقت، باطل خواهد بود.

2) عدم لزوم ثبت نکاح موقت جز در موارد مصرح قانونی

علی‌الاصول وفق مندرجات موجود در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، نکاح موقت، نیازی به ثبت ندارد مگر در سه مورد ذیل که حتما می‌بایست نکاح موقت ثبت گردد:

الف) در صورت باردار شدن زوجه

ب) در صورت توافق طرفین نکاح

ج) شرط ضمن عقد

مقنن در ماده 21 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 سه مورد فوق‌الاشاره را در زمره موارد الزامی ثبت نکاح موقت، برشمرده است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر زوج در موارد فوق‌الاشاره اقدام به ثبت نکاح موقت ننماید، مرتکب جرم شده و وفق ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، محکوم به پرداخت جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت خواهد شد.

3) لزوم تعیین مهریه در نکاح موقت

مستنبط از ماده 1095 قانون مدنی، یکی از شرایط صحت نکاح موقت، لزوم تعیین مهریه می‌باشد فلذا در صورت عدم ذکر مهریه در نکاح موقت، عقد نکاح، باطل خواهد بود. نکته مهم و قابل توجه آن است که در نکاح موقت، طرفین نمی‌توانند اختیار تعیین مهریه را به شخص دیگری واگذار نمایند. در صورت انجام این کار و تفویض اختیار تعیین مهریه به غیر، باعث بطلان عقد نکاح موقت خواهد شد.

مطلب مرتبط: نحوه مطالبه مهریه در عقد موقت چگونه است؟

4) عدم لزوم پرداخت نفقه در نکاح موقت

مطابق با قوانین و مقررات موجود، بالاخص ماده 1113 قانون مدنی، در نکاح موقت، زوجه حق مطالبه نفقه ندارد این امر بدان معنا است که زوج در نکاح موقت، تکلیفی به پرداخت نفقه به زوجه ندارد مگر آنکه پرداخت نفقه شرط شده و یا آنکه عقد بر مبنای آن واقع شده باشد. فلذا در صورتی که ضمن عقد نکاح موقت، شرط پرداخت نفقه درج شده باشد و زوج از پرداخت آن استنکاف ورزیده باشد، زوجه می‌تواند به دادگاه مراجعه نموده و الزام زوج به پرداخت نفقه را خواستار شود. در صورت محکومیت زوج به پرداخت نفقه و عدم پرداخت وی علی‌رغم تمکن مالی، مستنبط از ماده 1129 قانون مدنی، دادگاه زوج را اجبار به بذل مدت خواهد نمود.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای طلاق به درخواست زوجه به جهت عدم پرداخت نفقه

5) ارث نبردن زوجین در نکاح موقت 

زوجین در نکاح موقت برخلاف نکاح دائم، از یکدیگر ارث نمی‌برند. از آنجایی که عدم توارث زوجین در نکاح موقت، در زمره قوانین آمره می‌باشد، فلذا درج چنین شرطی (ارث‌‌ بردن زوجین) خلاف قانون بوده و الزام‌آور نمی‌باشد (مستنبط از ماده 940 قانون مدنی). با توجه به بند 3 ماده 232 قانون مدنی، شرط توارث در نکاح موقت، به جهت تعارض با قواعد آمره ارث، نامشروع و باطل است لکن مبطل نکاح نیست.

6) لزوم رعایت عده در نکاح موقت

در صورت بذل یا انقضای مدت در نکاح موقت، زوجه مکلف به رعایت عده می‌باشد که مدت آن در صورتی که وی باردار نباشد، دو طهر (پاکی) است مگر آنکه زوجه با اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این‌صورت عده وی، 45 روز خواهد بود. عده زوجه باردار نیز تا زمان وضع حمل وی خواهد بود. در صورت فوت شوهر در نکاح موقت، زوجه می‌بایست عده وفات نگاه دارد که مدت آن چهار ماه و ده روز می‌باشد.

نکات مهم در خصوص انعقاد نکاح موقت

1- طولانی بودن مدت نکاح موقت باعث دائمی شدن آن نخواهد شد مگر در صورتی که از اراده و نیت باطنی زوج و زوجه، چنین استنباط گردد. بر اساس قاعده کلی، در صورت وجود تردید در نوع عقد نکاح، اصل بر دائمی بودن آن است و فردی که مدعی وجود عقد نکاح موقت است، باید ادعای خود را نزد محکمه ثابت نماید.

2- در فرضی که در خصوص دائم یا موقت بودن عقد نکاح، میان زوج و زوجه اختلاف نظر وجود داشته باشد و بطور مثال زوج مدعی دائمی بودن نکاح و‌ زوجه مدعی موقت بودن آن باشد، ادعای آن کسی پذیرفته می‌شود که جهت اثبات ادعای خود، بتواند دلایل محکمه‌پسندی به دادگاه ارائه بدهد، در صورتی که یکی از زوجین اقدام به ادای سوگند نماید، ادعای او پذیرفته خواهد شد اما در صورتی که هر دو اقدام به ادای سوگند نمایند، نکاح بین آنها منتفی بوده و کأن لم یکن تلقی خواهد شد.

3- علی‌الاصول ثبت نمودن بذل مدت یا انقضای مدت یا اعلام بطلان نکاح موقت و ... در نکاح موقت الزامی نمی‌باشد اما در صورتی که ثبت نکاح موقت جزء موارد مندرج در ماده 21 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 بوده و الزامی باشد، فلذا ثبت موارد فوق‌الاشاره نیز الزام‌آور خواهد بود.

4- در صورتی که نکاح اعم از دائم یا موقت، باطل بوده باشد و زوجه نسبت به بطلان آن اطلاعی نداشته باشد، بعد از وقوع نزدیکی میان زوج و زوجه، وفق ماده 1099 قانون مدنی، زوجه مستحق مهرالمثل (مهریه‌ای که به موجب عقد نکاح تعیین نشده است و مطابق با ویژگی‌های زوجه و بر حسب عرف و عادت تعیین می‌شود.) خواهد بود.