ویژگی های اسناد تجاری چیست؟

مشخصات و ویژگی های اسناد تجاری

هر نوشته ای که قابلیت استناد در اثبات دعوا یا دفاع را داشته باشد سند نامیده می شود. همانگونه که مستحضرید اسناد به دو دسته عادی و رسمی تقسیم می گردند (ماده 1286 قانون مدنی). سند رسمی سندی است که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مامورین رسمی، در حدود صلاحیت آن ها و بر طبق مقررات قانونی، تنظیم شده باشد (ماده 1287 قانون مدنی). هر سندی که به غیر از این سه طریق تنظیم گردد، سند عادی می باشد. در این مقاله به بررسی ویژگی های اسناد تجاری می پردازیم.

اسناد تجاری اعم از چک، سفته و برات اسناد عادی لازم الاجرا می باشند. نکته قابل توجه این است که اسناد تجاری اگر چه از امتیازات اسناد رسمی برخوردار می باشند اما سند رسمی محسوب نمی گردند چراکه مانند اسناد رسمی در دفاتر اسناد رسمی تنظیم نمی شوند و توسط افراد عادی تنظیم و صادر می گردند. موضوع سند تجاری به عنوان یک عمل حقوقی تشریفاتی، تعهد است و موضوع این تعهد نیز پرداخت مبلغی وجه است. قانونگذار شرایط ظاهری خاصی را در قانون جهت تنظیم اسناد تجاری تعیین نموده است. برخلاف سند عادی که از نظر ظاهری شکل خاصی در تنظیم آن ملاک نمی باشد، در اسناد تجاری می بایست شرایط خاصی رعایت گردد که در قانون مقرر شده است و اگر این شرایط رعایت نشود سند تجاری تنظیم شده از منظر تجاری خارج و تبدیل به یک سند عادی می گردد و دیگر نمی تواند از امتیازات و مزایای اسناد تجاری بهره مند شود.

بیشتر بخوانید: مطالبه وجه چک با آخرین اصلاحات

ویژگی های اسناد تجاری

اسناد تجاری دارای ویژگی ها و مشخصاتی می باشند که قانونگذار برای آنها مقرر نموده است که در ذیل به آنها خواهیم پرداخت.

*اولین ویژگی سند تجاری درج طلب در سند می باشد. این امر بدین معناست که با درج نمودن طلب یا مبلغ در سند تجاری، دارنده آن سند استحقاق خود را در دریافت آن مبلغ اعلام نموده و برای اثبات طلب خود به آن سند تجاری استناد می نماید. به طور مثال زمانی که شخص الف چکی را به مبلغ یکصد میلیون تومان در وجه شخص ب صادر می نماید، شخص ب در مقام دارنده چک می تواند در زمان سررسید چک جهت وصول آن به بانک مراجعه نماید. در واقع یکی از ویژگی های اصلی و اساسی اسناد تجاری درج مبلغی تحت عنوان طلب در این اسناد می باشد این ویژگی، ویژگی است که در اسناد عادی لزومی به وجود آن بیان نشده است.

نکته دیگر این است که گاهی اوقات ممکن است که اسناد تجاری تحت عنوان ضمانت یا امانت به فردی سپرده شوند. در این صورت در متن آن سند باید صراحتاً قید گردد که به عنوان ضمانت یا امانت سپرده شده است اگر این طور نباشد و نتواند فرد ثابت نماید که آن سند تجاری را به عنوان ضمانت و امانت به فردی سپرده است دارنده آن سند، طلبکار بوده و میتواند بر علیه صادر کننده آن اقدام نماید.

بیشتر بخوانید: لزوم رعایت مهلت اعتراض برای صدور قرار تامین خواسته در اسناد تجاری

*یکی دیگر از ویژگی های مهم اسناد تجاری، وصف تجریدی بودن این اسناد می باشد.

وصف تجریدی بودن سند تجاری به این معنا می باشد که به محض آنکه سند صادر گردد و در اختیار طرف مقابل قرار گیرد فرض بر این است که صادرکننده آن سند با علم و آگاهی و با اختیار کامل خود و به دور از هرگونه اجبار و اکراه آن سند را تنظیم نموده و به طرف مقابل خود اعطا نموده است و در ذیل آن سند خود را متعهد به پرداخت وجه در مقابل طرف مقابل نموده است. به طور مثال بعد از اینکه چک صادر گردد و در اختیار دارنده قرار گیرد صادرکننده نمی تواند به بهانه آن که از متن چک مطلع نبوده از پرداخت آن خودداری نماید.

بیشتر بخوانید: در صورت مفقود شدن چک چه اقداماتی باید انجام داد؟

*ویژگی دیگر مطرح شده توسط قانونگذار در مورد اسناد تجاری، حق انتخاب دادگاه صلاحیتدار جهت اقامه دعوا می باشد.

دارنده سند تجاری می تواند جهت اقامه دعوا بر علیه صادرکننده به هر یک از دادگاه های زیر مراجعه نمایند:

۱) دادگاه محل اقامت خوانده (خوانده دعوا کسی است که صادرکننده سند تجاری می باشد و دارنده می خواهد بر علیه او اقامه دعوا نماید)

۲) دادگاه محلی که سند تجاری در آنجا به اجرا گذاشته شده است به طور مثال دادگاه بانکی که گواهی عدم پرداخت چک از آن صادر شده است.

۳) دادگاه محلی که سند تجاری در آن محل صادر شده است نیز صالح جهت اقامه دعوا می باشد.

بیشتر بخوانید: نکات کلیدی در نوشتن و تنظیم چک صیادی

*ویژگی دیگری که قانونگذار در ارتباط با اسناد تجاری مقرر نموده است، قابلیت نقل و انتقال این اسناد می باشد.

این بدین معنا است که دارنده سند می تواند آن را به فرد دیگری منتقل نماید. انجام این کار از طریق ظهرنویسی و یا پشت نویسی در سند تجاری مورد نظر انجام می گیرد که بسیار در مبادلات روزانه عموم مردم به چشم می خورد.

*ویژگی مهم دیگر در ارتباط با اسناد تجاری، مسئولیت تضامنی امضا کنندگان آن اسناد می باشد.

مسئولیت تضامنی امضا کنندگان اسناد تجاری بدین معنا می باشد که همه آن افراد متضامناً مسئول پرداخت وجه آن سند می باشد و در صورتی که یکی از آنان وجه را پرداخت نماید، دیگر امضا کنندگان در مقابل دارنده، مسئولیتی نخواهد داشت. این ویژگی یکی از ویژگی های مهم اسناد تجاری است که آن را از اسناد عادی متمایز می کند.

*امتیاز و یا ویژگی دیگری که در ارتباط با اسناد تجاری وجود دارد و آن را از اسناد عادی متمایز می نماید، صدور قرار تامین خواسته می باشد.

اگر دارنده سند تجاری در مهلت قانونی اقدام به واخواست سند تجاری و متعاقبا جهت پرداخت سند تجاری بر علیه صادرکننده اقامه دعوا نماید، می تواند در زمان طرح دعوای خویش از دادگاه صالح به رسیدگی، تقاضای صدور قرار تامین خواسته را بنماید (در صورت رعایت موارد فوق از سوی دارنده، صدور قرار تامین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی انجام می پذیرد.). صدور قرار تامین خواسته بدین معنا می باشد که از اموال صادرکننده سند تجاری تا مبلغ آن سند، توقیف شده تا دارنده بتواند در صورت استحقاق، طلب خویش را از محل آن اموال برداشت نماید. ویژگی و امتیاز مهمی که اسناد تجاری در صدور قرار تامین خواسته نسبت به اسناد عادی دارند این است که دادگاه بدون دریافت خسارت احتمالی اقدام به صدور قرار تامین خواسته می نماید. البته ناگفته نماند در صورتی دارنده سند می تواند از این امتیاز استفاده نماید که در مهلت مقرر قانونی اقامه دعوا نموده باشد.

ماده 110 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی بیان نموده است:

"در دعاویی که مستند آنها چک یا سفته یا برات باشد و همچنین در مورد دعاوی مستند به اسناد رسمی و دعاوی علیه متوقف، خوانده نمیتواند برای تامین خسارات احتمالی خود تقاضای تامین نماید."

بیشتر بخوانید: نحوه وصول چک از طریق اداره ثبت

*تبعیت از مقررات خاص مرور زمان، ویژگی دیگری اسناد تجاری می باشد. (مرور زمان، مدتی ­است که طی آن حتما باید صاحب حق از طریق مراجع قضایی حق خود را مطالبه و پیگیری نماید، در غیر این صورت با انقضای آن زمان، دیگر دعوای او مسموع نخواهد ­بود.)

مطابق با مقررات موجود، مطالبه وجه سند تجاری و طرح دعوا بر علیه امضاکنندگان آن، از مقررات خاصی تبعیت می کند و به طور کلی مطالبه وجه این اسناد در مدت زمان مشخصی امکان پذیر می باشد. فلذا در صورتیکه دارنده سند، ظرف این مدت اقدام به مطالبه وجه ننماید، سند موجود، یک سند عادی تلقی شده که او می تواند تنها با اقامه دعوی مدنی، وجه آن را مطالبه نماید. مطابق با قانون تجارت، مرور­ زمان در اسناد تجاری، پنج سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت یا آخرین اقدام در مرجع قضایی محاسبه میگردد، مگر آنکه در این مدت، رسما اقرار به دین شده باشد که در این صورت، مبدا مرور زمان از تاریخ اقرار محاسبه خواهد ­شد. (مواد 318 و 319 قانون تجارت)