بیع معاطاتی چیست و چه شرایطی دارد؟

بیع معاطاتی چیست؟

عقد بیع، عقدی است که بموجب آن، خریدار با پرداخت ثمن، مالک عین مال می گردد. مقنن در تعریف عقد بیع در ماده 338 قانون مدنی بیان نموده است: «بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم». عقد بیع در زمره یکی از مهم ترین عقودی می باشد که در قانون مدنی بدان پرداخته شده است و در میان مردم بسیار رواج دارد. یکی از انواع عقد بیع، عقد معاطاتی است که قانونگذار در ماده 339 قانون مدنی بدان اشاره نموده است و شرایط لازم جهت انعقاد این عقد را نیز بیان داشته است که در این مقاله سعی می گردد به تفصیل بدان پرداخته شود. معاطات در لغت، بمعنای داد و ستد می باشد و در اصطلاح فقهی، به معامله‌ ای گفته می شود که در آن تشریفات خاصی جهت انعقاد معامله وجود نداشته باشد فی الواقع بیع معاطاتی، بیعی است که به داد و ستد واقع می شود بدون آنکه نیازی به قول و گفتار باشد. مانند سایر عقود، در این عقد نیز الفاظ ایجاب و قبول باید صریح در معنای بیع باشد. ماده 339 قانون مدنی بیان داشته است:

«پس از توافق بایع و مشتری در مبیع و قیمت آن عقد بیع به ایجاب و قبول واقع می شود. ‌ممکن است بیع به داد و ستد نیز واقع گردد.»

مطابق با تعریف فوق مشخص می گردد که بیع معاطاتی، بیعی است که بموجب آن، فروشنده، مبیع (مال مورد معامله) را به خریدار داده و خریدار نیز پول (ثمن) آن را پرداخت می نماید. بدون آنکه لازم باشد کلامی میان طرفین رد و بدل گردد. به بیانی دیگر، معاطات، معامله ای است که ایجاب و قبول آن لفظی نیست و از طریق داد و ستد صورت می گیرد. معاطات ممکن است از جانب طرفین معامله یا یک طرف واقع شود. بیع معاطاتی بیعی است که در خرید و فروش روزانه مردم، بسیار کاربردی است مانند زمانی که از سوپر مارکت، میوه فروشی و … خرید می نماییم.

همانگونه که فوقاً اشاره گردید مقنن در قسمت آخر ماده 339 قانون مدنی به بیع معاطاتی اشاره نموده و جهت انعقاد آن، داد و ستد یا همان قبض و اقباض را کافی می داند. این امر بدین معناست که به محض آن که فروشنده، مال را به خریدار بدهد و مبلغ آن را بگیرد، بیع محقق شده است. مطابق با ماده 193 قانون مدنی نیز انشای معامله ممکن است از طریق انجام عملی مانند قبض و اقباض انجام شود. در این ارتباط ماده 193 قانون مدنی بیان داشته است:

«انشای معامله، ممکن است به وسیله‌ عملی که مبین قصد و رضا باشد، مثل قبض و اقباض، حاصل گردد، مگر در مواردی که قانون، استثنا کرده باشد.»

نکته مهم آنکه جهت وقوع بیع معاطاتی، انجام هرگونه عملی جهت تحقق آن کافی نیست بلکه لازم است عمل انجام شده صراحتا بیانگر قصد طرفین در ایجاد بیع باشد.

بیشتر بخوانید: شروط باطل کننده عقد کدامند؟

شرایط تحقق بیع معاطاتی

جهت انعقاد ‌و تحقق این نوع بیع، شرایط اساسی ذیل لازم و ضروری است:

1. اهلیت طرفین معامله
2. موجود بودن مبیع و ثمن
3. موجود بودن فروشنده و خریدار (بایع و مشتری)
4. ایجاد قبض و اقباض به نحوی که مبین قصد طرفین و رضای آنها در انجام معامله باشد.

حال ممکن است این سوال مطرح گردد که آیا بیع معاطاتی با فوت و حجر هر یک از طرفین از بین می رود یا خیر؟ در پاسخ به این سوال می توان اینگونه بیان نمود که بنا به این علت که بیع معاطاتی در زمره انواع عقد بیع است و ایجاب و قبول آن، به جای لفظ، با عمل داد و ستد (قبض و اقباض) صورت می گیرد، مانند عقد بیع، عقدی لازم است نه جایز و با فوت یا حجر هر یک از طرفین از بین نمی رود و صرفا بنا به دلایلی از قبیل، فسخ، اقاله و … از میان خواهد رفت.