تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهمی که قرار منع تعقیب او صادر و قطعی شده است

تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهم چیست؟

زمانی که قرار منع تعقیب متهمی در دادسرا به جهت فقدان یا عدم کفایت ادله صادر و پس از آن قطعیت یافته باشد، شاکی می‌تواند پس از کشف دلایل جدید، از دادستان تقاضای تعقیب مجدد متهم را به همان اتهام، نماید که در این‌صورت پس از موافقت دادستان، این امر تنها برای یک مرتبه قابل انجام می‌باشد. بنابراین در صورتی که دادستان دلایل جدید را برای تعقیب مجدد متهم کافی دانست، می‌تواند تقاضای تجویز تعقیب مجدد را صادر نماید (وفق ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری). اما اگر بعلت جرم نبودن عمل ارتکابی، قرار منع تعقیب متهم صادر شده و قطعی شود، شاکی دیگر به هیچ عنوان نمی‌تواند تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهم به همان اتهام را مطرح نماید چراکه در این حالت، قرار منع تعقیب دارای اعتبار امر مختومه خواهد بود و طبیعتاً با ارائه دلیل جدید نمی‌توان رفتاری را که اساساً فاقد وصف مجرمانه است مجدداً به جریان انداخت. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می گردد به تفصیل در خصوص تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهم و نحوه انجام آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: صدور قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه چگونه است؟

نحوه انجام تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهم

همانطور که پیش‌تر بیان شد، شاکی تحت شرایطی می‌تواند تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهمی که سابقاً قرار منع تعقیب وی قطعی شده است را از دادستان بخواهد. قرار منع تعقیب در دو صورت ذیل صادر می‌گردد: 

۱) اگر موضوع و عمل ارتکابی جرم نباشد که در این صورت اگر قرار صادره قطعی شود دیگر نمی‌توان مجدداً متهم را به همان اتهام تعقیب نمود. چراکه با ارائه دلیل جدید نمی‌توان رفتاری را که اساساً فاقد وصف مجرمانه است، جرم قلمداد نمود. 

۲) زمانی که عمل ارتکابی مطابق با قانون مجازات اسلامی، جرم بوده لکن شاکی ادله کافی جهت انتساب آن به متهم در دست نداشته باشد و یا اینکه، وی هیچ دلیلی جهت اثبات ندارد که در این صورت شاکی فقط یک بار دیگر می‌تواند با اجازه دادستان متهم را مجدداً تحت تعقیب قرار دهد. ناگفته نماند که صرف تجویز مجدد تعقیب به معنای محکومیت متهم نیست، بلکه بررسی و اعلام نظر مجدد با استناد به دلایل جدید را می‌طلبد.

مقنن در ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری در واقع یکی از استثنائات اعتبار امر مختومه را بیان نموده است که با ارائه دلیل جدید، دادستان می‌تواند از قرار منع تعقیب قطعی عدول نموده و مجدداً برای یک مرتبه دیگر تعقیب متهم را به جریان اندازد.

در مواردی که قرار منع تعقیب بعد از اعتراض شاکی در دادگاه قطعی شده باشد، تعقیب مجدد متهم منوط بر تجویز دادگاه است و اگر دادگاه این اجازه را صادر ننماید، دادستان حق تعقیب مجدد متهم را وفق ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری ندارد حال اگر دادستان بدون رعایت این تکلیف قانونی (عدم تجویز دادگاه) متهم را مجدداً تعقیب نماید و کیفرخواست صادر کند، در دادگاه به جهت وجود اعتبار امر مختومه، قرار موقوفی تعقیب صادر خواهد شد. فی الواقع با عنایت به عدم رعایت تشریفات شکلی تعقیب مجدد متهم (اخذ اجازه از دادگاه) موضوع ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری که از قواعد آمره است، با استفاده از ملاک بند «الف» ماده ۳۴۰ و مواد ۳۴۱ و ۳۸۳ قانون یاد شده، دادگاه قرار موقوفی تعقیب صادر می‌کند.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که در صورت تجویز مجدد تعقیب از سوی دادستان، بازپرس حق مخالفت با نظر دادستان را نداشته و می‌بایست تحقیقات مجدد را انجام دهد. نکته مهم این است که تجویز تعقیب مجدد مشتکی عنه (متهم) از سوی دادستان، به معنای تبعیت بازپرس از نظر دادستان و لزوم صدور قرار جلب به دادرسی متهم نمی‌باشد. این موضوع برخلاف صدور قرار جلب به دادرسی از سوی دادگاه است که بازپرس تکلیفی جز تفهیم اتهام به متهم ندارد (مستنبط از ماده 276 قانون آیین دادرسی کیفری).

در تجویز مجدد تعقیب درست مثل زمانی که برای اولین مرتبه شکایت با استناد به دلایلی مطرح شده بوده است، تمامی وظایف قانونی جهت رسیدگی به پرونده بر عهده بازپرس است و در قرار نهایی نیز هیچ تکلیفی به تبعیت از نظر دادستان و دادگاه ندارد و می‌تواند مانند نظر سابق خود، مجدداً نیز قرار منع تعقیب صادر نماید چراکه صرف تجویز مجدد تعقیب، به معنای محکومیت متهم نمی‌باشد. فی الواقع تجویز مجدد تعقیب به این معنا نیست که الزاماً بازپرس این بار قرار جلب به دادرسی صادر نماید بلکه اجازه رسیدگی مجدد داده شده که ممکن است قرار منع تعقیب و یا جلب به دادرسی (مجرمیت) صادر گردد.

بیشتر بخوانید: صلاحیت دادگاه کیفری دو در رسیدگی به جرائم

نکات مهم در خصوص تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهم

1- حکم ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری نسبت به پرونده‌هایی که مستقیماً در دادگاه مطرح می‌شوند نیز جاری می‌باشد و چنانچه دادگاه در مرحله تحقیقات مقدماتی به جهت فقدان دلیل یا عدم کفایت ادله، قرار منع تعقیب صادر نماید و قرار مذکور قطعی شده باشد، با کشف دلیل جدید، می‌تواند از قرار مذکور عدول و مجدداً اقدام به رسیدگی نماید.

2- تقاضای تجویز مجدد تعقیب متهم که در ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری بدان پرداخته شده است، شامل حکم برائت قطعی نمی‌شود و به هیچ عنوان نمی‌توان با ارائه دلیل جدید، متهمی را که در مورد وی حکم برائت صادر شده و قطعی شده است، مجدداً تحت تعقیب قرار داد.

3- مصون بودن متهم از تعقیب مجدد به عنوان یک قاعده آمره پذیرفته شده است و استثنای آن کشف دلایل جدید است. اما منع مذکور فقط در خصوص تعقیب متهم می‌باشد و شامل مواردی اعم از استماع اظهارات شاکی و جمع آوری ادله از جمله استعلام وجود یا عدم وجود دلایلی بر اثبات وقوع بزه، از مراجع ذی ربط نمی گردد که در واقع این اقدامات ملازمه با کشف دلایل جدید دارد و به معنی تعقیب مجدد متهم نیست چراکه منظور از تعقیب مجدد متهم که مورد نظر قانونگذار با وجود شرایط قانونی (یعنی کشف دلایل جدید و درخواست دادستان و تجویز دادگاه) قرار گرفته است، این است که مراجع قضائی نمی‌توانند نسبت به احضار، جلب، توقیف، صدور قرار تأمین و ... اقدام نمایند. لازم به ذکر است درخواست تعقیب مجدد متهم به معنای تقدیم شکوائیه جدید نیست.

4- زمانی که دادستان تجویز مجدد تعقیب متهم را می‌پذیرد، بازپرس مکلف به تبعیت بوده و حق مخالفت با نظر دادستان را ندارد حتی اگر معتقد باشد که متهم بی گناه است، وی مکلف به انجام مجدد تحقیقات است.

5- اگر دلایلی که شاکی بعنوان دلایل جدید ارائه نموده است همان دلایل سابق وی باشد، مورد شامل اعتبار امر مختومه می‌گردد چراکه منظور از دلیل جدید، دلیلی است که در زمان صدور قرار منع تعقیب در دسترس نبوده باشد (مکتوم باشد).

6- اگر درخواست تعقیب مجدد متهم، وفق ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری رد شود، شاکی برای دفعات بعدی نیز حق طرح مجدد این درخواست را دارد اما زمانی که درخواست وی پذیرفته شود و تعقیب مجدداً به جریان بیفتد، دیگر امکان طرح مجدد این درخواست وجود نخواهد داشت.

7- مستنبط از مواد 278 و 341 قانون آیین دادرسی کیفری در صورتی که دادگاه کیفری دو قرار منع تعقیب به لحاظ فقد دلیل صادر نموده و قرار مذکور در همان مرجع قطعی شده باشد، با کشف دلایل جدید، رسیدگی مجدد حسب مورد با نظر دادستان آن حوزه قضایی انجام می‌شود. در صورتی که قرار منع تعقیب در دادگاه تجدیدنظر استان قطعی شده باشد، درخواست رسیدگی مجدد از طرف دادستان آن حوزه قضایی مطرح می شود و تجویز رسیدگی مجدد در صلاحیت دادگاه تجدیدنظر استان است.