جرم عدم ثبت نکاح چیست؟ مجازات آن کدام است؟

جرم عدم ثبت نکاح

مطابق با موازین و مندرجات قانونی موجود، ثبت ازدواج دائم یک تکلیف قانونی بر ذمه زوج است و عدم ثبت آن، جرم محسوب خواهد شد. همچنین لازم به توضیح است که ثبت نکاح موقت برخلاف نکاح دائم، الزامی نمی‌باشد. در واقع نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار داده است. شایان ذکر است که نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی می‌باشد. مستند به ماده 21 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، مقنن در سه مورد ثبت نکاح موقت را الزامی دانسته است: الف- در صورت باردار شدن زوجه، ب- در صورت درج شرط ضمن عقد، ج- در صورت توافق طرفین. فلذا در صورت موجود بودن هر یک از سه موارد اشاره شده، نکاح موقت می‌بایست ثبت شود. همچنین به دلالت ماده 49 قانون حمایت خانواده، در صورتی که زوج، بدون اقدام به ثبت نکاح، مبادرت به نکاح نموده باشد، مرتکب جرم عدم ثبت نکاح شده است و حسب مورد علاوه بر الزام به ثبت واقعه ازدواج، به تحمل مجازات مبنی بر پرداخت جزای نقدی درجه پنج و یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم خواهد شد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرم عدم ثبت نکاح و مجازات آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: مجازات عدم ثبت رجوع از طلاق چیست؟

ارکان لازم جهت تحقق جرم عدم ثبت نکاح

جهت تحقق جرم عدم ثبت نکاح لازم است که ارکان تشکیل‌دهنده جرم محقق گردیده باشد.

الف) رکن قانونی جرم عدم ثبت نکاح

رکن قانونی، مستند قانونی هر جرم است. این رکن در واقع در راستای اصل قانونی بودن جرم و مجازات موضوع ماده 2 قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است. رکن قانونی در طول دو رکن دیگر قرار دارد بدین معنی که رکن قانونی جرم باید باشد تا بتوان در خصوص رکن مادی و معنوی آن جرم اظهارنظر کرد. رکن قانونی جرم عدم ثبت نکاح، ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 می‌باشد که بر اساس آن در صورت استنکاف زوج از ثبت نکاح دائم و یا موقت (در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است.) وی به پرداخت جزای نقدی درجه پنج و یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم خواهد شد.

ب) رکن مادی جرم عدم ثبت نکاح

رکن مادی در واقع نِمود بیرونی اندیشه مجرمانه (آثار ملموس و بیرونی جرم) است و آثار بیرونی رفتار مجرمانه (پیکره جرم) در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. رکن مادی جرم عدم ثبت نکاح اعم است از رفتار فیزیکی مرتکب جرم و حادث گردیدن شرایطی همراه با رفتار فیزیکی وی. این جرم همزمان با ازدواج و عدم ثبت آن محقق می‌گردد. رفتار فیزیکی مرتکب جرم، از نوع ترک فعل در برابر انجام تکلیف قانونی محول شده از سوی مقنن می‌باشد. نکات مهم در تحقق رکن مادی جرم عدم ثبت نکاح آن است که اولاً مرتکب این جرم، زوج می‌باشد نه زوجه. فلذا زوجه را نمی‌توان به جهت عدم ثبت نکاح، مجازات نمود. ثانیاً ثبت نکاح در دفاتر رسمی، لازمه ثبت نکاح می‌باشد فلذا ثبت نکاح در اوراق و نوشته‌های عادی و غیر رسمی، نافی مسئولیت کیفری مرتکب جرم نخواهد بود. ثالثاً لز‌وم ثبت نکاح مختص نکاح دائم نبوده و در نکاح موقت نیز می‌بایست زوج اقدام به ثبت نکاح نماید (در موارد الزامی مندرج در ماده 21 قانون حمایت خانواده). رابعاً در صورتی می‌توان زوج را به جهت تحقق جرم عدم ثبت نکاح، مجازات نمود که نکاح منعقده قابلیت ثبت را داشته باشد لذا اگر ثبت نکاح با مانع قانونی روبرو باشد، جرم عدم ثبت نکاح محقق نخواهد شد مانند آنکه مردی بدون اخذ اجازه از دادگاه اقدام به ازدواج دوم نماید و یا شخصی برخلاف مقررات موجود در ماده 1060 قانون مدنی با زن ایرانی ازدواج کند و این ازدواج را ثبت نکند.

ج) رکن معنوی جرم عدم ثبت نکاح

رکن معنوی، اندیشه و فعل و انفعالات ذهنی مرتکب جرم است و حال و احوال ذهنی مجرم در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. جرم عدم ثبت نکاح در زمره جرائم عمدی است که مبتنی بر سوءنیت زوج در ثبت نکاح می‌باشد (سوء نیت عام). فلذا در مواردی که زوج بنا به علل موجهی مانند بیماری، تصادف و ... موفق به ثبت نکاح نشده باشد، به جهت فقدان عمد در ترک فعل، اتهامی متوجه وی نخواهد بود. نکته مهم و قابل توجه آن است که جرم عدم ثبت نکاح در زمره جرائم مطلق (جرمی است که با انجام فعل یا ترک فعل محقق شده و نیازی به حصول نتیجه ندارد) می‌باشد که در آن نیازی به تحقق نتیجه وجود ندارد.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای الزام به ثبت واقعه ازدواج

مجازات جرم عدم ثبت نکاح چیست؟

در صورتی که زوج اقدام به ثبت نکاح اعم از دائم یا موقت (در موارد الزامی مندرج در ماده 21 قانون حمایت خانواده) ننماید، علاوه بر الزام به ثبت واقعه ازدواج، حسب مورد به جزای نقدی درجه 5 یا حبس تعزیری درجه 7 محکوم خواهد شد. شایان ذکر است جرم عدم ثبت نکاح یک جرم درجه هفت می‌باشد چراکه در جمع میان حبس و جزای نقدی، به نوع مجازات که همان مجازات حبس است توجه می‌شود نه درجه آن، فلذا بطور مثال جرمی که دارای دو مجازات حبس درجه چهار و جزای نقدی درجه یک باشد، یک جرم درجه چهار می‌باشد این موضوع در رای وحدت رویه شماره 807 هیات عمومی دیوان عالی کشور مورخ ۱۴-۱۱-۱۳۹۹ نیز مورد تاکید قرار گرفته است و در جمع میان حبس و جزای نقدی، مجازات حبس ملاک تعیین مجازات خواهد بود.

در خصوص مرجع صالح به رسیدگی به جرم عدم ثبت نکاح، نظر به درجه هفت بودن جرم مذکور و مستند به بند 10 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402، دادگاه صلح صالح به رسیدگی می‌باشد.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که عدم ثبت ازدواج دائم و موقت (در موارد الزامی مندرج در ماده 21 قانون حمایت خانواده)، از نظر شرعی خدشه‌ای در عقد واقع شده وارد نمی‌کند و تنها مسئولیت کیفری عدم ثبت واقعه ازدواج دائم و موقت را به همراه دارد.