جرح شاهد چیست؟ نحوه انجام آن در دادگاه چگونه است؟

مفهوم جرح شاهد

مستند به ماده 1258 قانون مدنی، شهادت در زمره یکی از شایع‌ترین ادله اثبات دعوا بوده که به معنای گواهی دادن شخص ثالثی است که در خصوص موضوعی، علم و اطلاع دارد. به بیانی دیگر شهادت عبارت است از اِخبار شخصی به غیر از طرفین دعوا در خصوص وقوع یا عدم وقوع امری در نزد قاضی یا محکمه. مطابق با قوانین و مقررات موجود، هر یک از اصحاب دعوا زمانی می‌تواند جهت اثبات ادعای خود به شهادت شهود استناد نماید، که شاهد یا شهود تعرفه شده وی، در زمان ادای شهادت دارای شرایط مقرر قانونی باشند. مقنن در ماده 233 قانون آیین دادرسی مدنی و هم‌چنین ما‌ده 177 قانون مجازات اسلامی، در خصوص شرایط شاهد و اینکه او می‌بایست دارای چه اوصاف و ویژگی‌هایی اعم از عدالت، طهارت مولد، نداشتن خصومت شخصی با طرفین دعوا و ... باشد، صحبت نموده است. اصطلاح حقوقی جرح شاهد به معنای آن است که قانونگذار این امکان را برای هر یک از طرفین دعوا ایجاد نموده است تا در صورتی که شاهد تعرفه شده طرف مقابل، شرایط مقرر قانونی جهت ادای شهادت را نداشته باشد، وی اقدام به جرح شاهد نماید تا بدین وسیله ثابت کند که صلاحیت یا صداقت شاهد جهت ادای شهادت نزد محکمه وجود ندارد. لذا در صورت استناد به گواهی و در صورتی که این دلیل (گواهی گواهان) مؤثر در اثبات ادعا باشد، دادگاه گواهی را در صورتی که گواه جرح نشده و شرایط قانونی را داشته باشد استماع می‌نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرح شاهد و نحوه انجام آن در دادگاه پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه استناد به شهادت شهود در دادگاه حقوقی چگونه است؟

نحوه انجام جرح شاهد در دادگاه

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، جرح شاهد یکی از مباحثی است که در زمان ادای شهادت مطرح می‌گردد و به معنای ادعای فقدان یکی از شرایطی است که قانونگذار برای شاهد در نظر گرفته است که از ناحیه یکی از طرفین دعوا صورت می‌پذیرد. فی‌الواقع جرح به معنای زیر سوال بردن و مخدوش نمودن یکی از شرایطی است که قانون برای شاهد شرعی مقرر نموده است. (به دلالت ماده 191 قانون مجازات اسلامی)

قوانین مربوط به جرح شاهد در زمره قواعد مربوط به قوانین آمره می‌باشد و قاضی دادگاه مکلف است که به آنها توجه ویژه‌ای نماید و در صورت آنکه از فقدان شرایط در شاهد مطلع نباشد و یا تصور نماید که شاهد شرایط اقامه شهادت را دارد، طرف مقابل این حق را خواهد داشت که توجه دادگاه را به این شرایط جلب نماید و دادگاه وظیفه دارد که به این ایرادات توجه نماید (مستنبط از ماده 234 قانون آیین دادرسی مدنی). در خصوص نحوه انجام جرح شاهد در دادگاه از آنجایی که قانونگذار در ارتباط با نحوه انجام این کار، صراحتاً مطلبی را بیان ننموده است اما با توجه به نظریات فقها و هم‌چنین علمای حقوق، می‌توان بیان نمود که چنان‌چه هر یک از اصحاب دعوا قصد داشته باشد که جرح شاهد نماید، می‌بایست نکات ذیل را مدنظر قرار دهد:

نخست آنکه جرح شاهد می‌بایست علی‌القاعده پیش از ادای شهادت در محکمه و نزد قاضی صورت پذیرد. دوم آنکه جرح شاهد، تشریفات خاصی ندارد اما اصولاً با استناد به گواهی به عمل می‌آید. پس از جرح گواه و یا رد آن از سوی دادگاه، طرف مقابل نیز می‌تواند با معرفی گواه، عدالت شاهد را ثابت نماید (تعدیل). سوم آنکه فقدان برخی از شرایط شاهد نظیر ایمان و طهارت مولد سبب بی‌اعتباری شهادت شهود نمی‌گردد اما تشخیص ارزش آن با دادگاه است.

مطلب مرتبط: شهادت کذب چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

مهلت جرح شاهد

مطابق با قوانین و مقررات موجود، جرح شاهد اصولاً می‌بایست پیش از ادای شهادت بعمل آید (به صراحت ماده 193 قانون مجازات اسلامی). نحوه جرح شهود بدین صورت می‌باشد که هر یک از اصحاب دعوا می‌توانند گواهان طرف خود را با ذکر علت جرح بنمایند. حال اگر طرف دعوا، جهت جرح شاهد از دادگاه تقاضای مهلت نماید، دادگاه حداکثر یک هفته به وی مهلت خواهد داد. نکته مهم در ارتباط با این بحث، آن است که اگر طرف دعوا، خواستار جرح شاهد طرف مقابل است، مکلف می‌باشد که پیش از ادای شهادت آنان، از دادگاه تقاضای جرح شهود را نماید مگر آنکه در زمان ادای شهادت، جهات جرح مخفی بوده باشد و بعد از آن مشخص گردد که در آن صورت، ادعای جرح قابل استماع خواهد بود. پس از ادای شهادت توسط شاهد و طرح ادعای جرح، طرفی که ادعای جرح شاهد نموده می‌بایست ثابت نماید که اظهارات شاهد یا شهود کذب بوده است.

شایان ذکر است که چنان‌چه خواهان دعوا بخواهد به شهادت شهود استناد نماید، اصولاً مکلف است که در زمان تقدیم دادخواست، وفق بند 6 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی اسامی شهود خود را در دادخواست قید نماید تا خوانده دعوا در صورتی که بخواهد جرح شاهد نماید، از اسامی، مشخصات و نشانی شهود مطلع باشد. همین تکلیف را خوانده علی‌القاعده در اولین جلسه دادرسی دارد چراکه اعلام اسامی و مشخصات شهود امکان بررسی، شناسایی و جرح احتمالی آنها را می‌دهد. جرح شاهد تشریفات ویژه‌ای ندارد و اصولاً باید پیش از ادای شهادت به عمل آید. همچنین جرح شاهد علی‌القاعده با استناد به گواهی به عمل می‌آید بدین معنی که طرف مقابل ضمن معرفی شهودی، فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر نموده است را اثبات می‌نماید. پس از جرح شاهد و یا رد آن از سوی دادگاه، طرف مقابل نیز می‌تواند با معرفی شهود، صلاحیت شاهد را اثبات نماید.

ناگفته نماند که مقنن در ماده 191 قانون مجازات اسلامی، در کنار اصطلاح جرح شاهد، اصطلاح دیگری بنام تعدیل شاهد را بکار برده است. تعدیل شاهد به معنای آن است که هر زمان که شاهد تعرفه شده هر یک از اصحاب دعوا، مورد جرح قرار گیرد، قانونگذار به طرف دیگر این حق را داده است تا برای اثبات آنکه شاهد او دارای شرایط شهادت شرعی می‌باشند، دو شاهد معرفی نماید.

مع‌الوصف مستند به ماده 197 قانون مجازات اسلامی هرگاه شاهد پیش از ادای شهادت جرح شود و یا از سوی دادگاه رد گردد، دادگاه شهادت شهود را باید استماع نماید اما آن را گواهی شرعی به شمار نمی‌آورد. نکته دیگر آنکه فقدان شرایطی مانند ایمان و طهارت مولد، شهادت را فی‌نفسه نامعتبر نمی‌کند اما تشخیص ارزش و تاثیر آن با دادگاه خواهد بود.