شباهت‌ها و تفاوت‌های میان فسخ نکاح و طلاق کدام‌اند؟

مفاهیم حقوقی فسخ نکاح و طلاق

با جاری شدن خطبه عقد نکاح، پیوندی میان زوجین برقرار می‌شود اما گاهی اوقات بنا به دلایلی، این رشته پیوند، گسسته می‌گردد. انحلال ازدواج به معنای از میان رفتن رابطه زناشویی است که می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد. مطابق با ماده 1120 قانون مدنی، عقد ازدواج به موجب طلاق در عقد دائم، فسخ یا بذل مدت در عقد موقت منحل می‌گردد. هر چند که مقنن در ماده مورد اشاره در ارتباط با فوت هر یک از زوجین سخنی به میان نیاورده است اما بی‌شک فوت هر یک از زوجین نیز از علل انحلال ازدواج می‌باشد. نکته دیگر آنکه انقضاء مدت در عقد موقت نیز یکی دیگر از علل انحلال ازدواج می‌باشد. همانطور که در ابتدا عرض گردید، یکی از اسباب انحلال نکاح، فسخ نکاح می‌باشد. فسخ عقد نکاح در صورتی قابل اعمال است که علل قانونی آن محرز باشد و یکی از خیارات مختص به عقد نکاح در آن موجود باشد فلذا در صورت وجود هر یک از عیوب مندرج در قانون مدنی در هر یک از زوجین، حسب مورد زوج یا زوجه، اختیار فسخ نکاح را خواهد داشت. (مستند به مواد 1121، 1122 و 1123 قانون مدنی)

طلاق به عنوان یکی از اسباب انحلال عقد ازدواج، به معنای زایل شدن و قطع پیوند زناشویی در عقد ازدواج دائم می‌باشد همراه با جاری شدن صیغه مخصوص که جهت انجام آن می‌بایست تشریفات مقرر قانونی اعم از حضور دو شاهد عادل در مجلس طلاق، جاری شدن صیغه طلاق و ... . در قانون کشور ما حق طلاق متعلق به زوج بوده و وی می‌تواند در هر زمان با پرداخت حقوق مالی زوجه اقدام به طلاق وی نماید. زوجه نیز می‌تواند با ارائه دلایل محکمه‌پسند اعم از قرار گرفتن در عسر و حرج، داشتن وکالت در طلاق، غیبت زوج بیش از چهار سال و ... از دادگاه تقاضای طلاق نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص شباهت‌ها و تفاوت‌های میان فسخ نکاح و طلاق پرداخته شود.

مطلب مرتبط: پرداخت مهریه زوجه در فسخ نکاح چگونه است؟

شباهت‌ها و تفاوت‌های میان فسخ نکاح و طلاق

مقنن در ارتباط با مفاهیم حقوقی فسخ نکاح و طلاق، شرایط و‌ ویژگی‌های متفاوتی را وضع نموده است که جهت اعمال هر یک از آنان می‌بایست آن نکات مدنظر قرار گیرد. فسخ نکاح دارای مقررات ویژه و مختص به خود است که اعمال آن مختص با یکی از طرفین عقد است و با طلاق، دارای تفاوت‌های بنیادینی می‌باشد. 

شباهت‌های میان فسخ و نکاح

1- فسخ ازدواج و هم‌چنین طلاق، هر دو یک عمل حقوقی یک جانبه (ایقاع) می‌باشند که موجب انحلال ازدواج هستند.

2- فسخ نکاح و طلاق نسبت به گذشته هیچ تاثیری نداشته و به رابطه زناشویی از تاریخ وقوع طلاق یا فسخ خاتمه می‌دهند و از این حیث نکاح باطل با نکاح قابل فسخ، متفاوت است چراکه نکاح باطل، علی‌الاصول منشأ اثر نبوده و تنها در شرایطی که یکی از زوج یا زوجه و یا هر دو جاهل به بطلان آن باشند آثاری من‌جمله مهریه و یا حضانت اولاد و‌ ... بر آن قابل اجرا خواهد بود. اما نکاح قابل فسخ، به ازدواجی اطلاق می‌شود که درست و صحیح بوده و دارای آثار از زمان انعقاد است اما چنانچه، فسخ گردد، از زمان فسخ رابطه ازدواج منحل خواهد شد.

3- یکی دیگر از شباهت‌های میان فسخ نکاح و طلاق، در خصوص عده زوجه است که در هر دو مورد عده زن، سه طهر (پاکی) است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این‌صورت عده او سه ماه تمام می‌باشد. (مستند به ماده 1151 قانون مدنی)

4- بموجب قانون جدید حمایت خانواده مصوب 1391، ثبت فسخ نکاح مانند ثبت طلاق الزامی می‌باشد (ماده 20 قانون حمایت خانواده) و مجازات عدم ثبت فسخ و عدم ثبت طلاق مطابق با ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت می‌باشد. 

مطلب مرتبط: درخواست طلاق از سوی زوجه چگونه است؟

تفاوت‌های میان فسخ و نکاح

1- در فسخ نکاح رعایت تشریفات طلاق اعم از صدور گواهی عدم امکان سازش، اجرای صیغه طلاق در حضور دو شاهد عادل و … لازم نیست و انجام آن به هر لفظ یا فعلی واقع می‌شود. (مستنبط از ماده 1132 قانون مدنی)

2- طلاق در قانون کشور ما اصولاً توسط زوج یا به نمایندگی از او انجام می‌شود اما فسخ نکاح حسب مورد از جانب زوج یا زوجه است. (مستفاد از ماده 1133 قانون مدنی)

3- طلاق زمانی صحیح خواهد بود که زوجه در شرایط خاصی باشد مانند آنکه می‌بایست وی در زمان وقوع طلاق در طهر غیر مواقعه باشد (طهر غیر مواقعه طهری است که در ایام آن آمیزشی صورت نگرفته باشد.)، اما فسخ دارای چنین شرایطی نیست.

4- در طلاق رجعی (طلاق به درخواست زوج) در ایام عده، حق رجوع برای مرد وجود دارد اما در فسخ نکاح هیچگونه حق رجوعی وجود ندارد و انحلال ازدواج کامل است.

5- اگر قبل از نزدیکی طلاق واقع شود، زن مستحق نصف مهر خواهد بود ‌و‌ اگر قبل از طلاق مهریه تعیین نشده باشد زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. اما هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود زن حق مَهر ندارد مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد (مطابق با ماده 1101 قانون مدنی) که در این‌صورت با‌ وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.

6- اگر طلاق سه دفعه متوالی صورت گیرد بین زن و مرد حرمت ابدی ایجاد می‌شود اما در فسخ نکاح چنین نیست و هر چند مرتبه که اتفاق افتد، باعث ایجاد حرمت میان زوجین نمی‌شود.

مطلب مرتبط: سه طلاقه کردن زوجه به چه معناست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

7- طلاق مختص نکاح دائم است اما فسخ نکاح هم در نکاح دائم وجود دارد و هم در نکاح موقت.

8- زمانی که دادخواست فسخ نکاح تقدیم دادگاه می‌شود، رسیدگی دادگاه فقط معطوف به احراز وجود یا عدم وجود حق فسخ بوده و انجام اقداماتی مانند ارجاع زوجین به داوری و ... که در طلاق انجام می‌گیرد، در فسخ نکاح، انجام نمی‌شود.