ایراد عدم صلاحیت محلی دادگاه رسیدگی کننده به دعوا

ایراد عدم صلاحیت محلی دادگاه

زمانی که افراد جهت احقاق حقوق خود، تصمیم به طرح دعوا می گیرند، می بایست جهت انجام این امر، مقررات قانونی را رعایت نمایند. یکی از این مقررات، رعایت مقررات مربوط به صلاحیت مرجع رسیدگی کننده به دعواست. صلاحیت دادگاه بمعنای حق و تکلیفی است که دادگاه در رسیدگی به دعوا بموجب قانون دارا می باشد. مطابق با قوانین ‌و مقررات جاری کشور، هر دادگاهی در صورتی می تواند به دعوایی رسیدگی نماید که بموجب قانون، رسیدگی به آن دعوا، در صلاحیت آن دادگاه قرار داده شده باشد. صلاحیت دادگاه به دو‌ دسته ذاتی و محلی تقسیم می گردد.

صلاحیت ذاتی دادگاه حقوقی بمعنای حق و تکلیف این مراجع با توجه به صنف، نوع و درجه آنها در رسیدگی به دعاوی می باشد. واحدهای قضایی در کشور ما به دو صنف مراجع قضایی و مراجع اداری تقسیم می شوند. نوع مرجع در مراجع حقوقی به مرجع عمومی (مرجعی است که صلاحیت رسیدگی به همه امور را دارد به جز آنچه در صلاحیت مراجع استثنایی باشد) و مرجع استثنایی (مرجعی است که صلاحیت رسیدگی به هیچ امری را ندارد مگر آنکه صراحتا در صلاحیت آن مرجع قید گردیده شده باشد مانند دادگاه خانواده) تقسیم می شوند. همچنین درجه مرجع به معنای این امر می باشد که مراجع قضایی درجاتی وجود دارد که به مراجع حقوقی بدوی و مراجع حقوقی تجدیدنظر تقسیم می گردند. لازم به توضیح است که قواعد مربوط به صلاحیت ذاتی، از قواعد آمره می باشد و مردم نمی توانند برخلاف آن‌ توافق نمایند.

بیشتر بخوانید: ایراد امر مطروحه چیست و چه شرایطی دارد؟

صلاحیت محلی دادگاه (نسبی)

همانگونه که فوقاً عرض گردید، قوانین مربوط به صلاحیت ذاتی دادگاه، با توجه به صنف، نوع و درجه دادگاه مشخص می گردد، پس از آن می بایست مشخص شود که از بین تمام مراجع همان صنف، نوع و درجه کدام یک باید به دعوا رسیدگی نماید. قانونگذار در ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی در ارتباط با صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده چنین مقرر نموده است که اصل بر این است که دعوا می بایست در حوزه قضایی خوانده (اقامتگاه خوانده) مطرح شود چراکه خوانده نباید مجبور شود به صرف ادعای خواهان به دادگاهی دور از محل اقامت خود برود و این جزء وظایف خواهان دعوا است که در محل اقامت خوانده طرح دعوا نماید. اما اگر خوانده در ایران اقامتگاه نداشته باشد در محل سکونت موقت باید اقامه دعوا نمود و اگر در ایران سکونت موقت نداشته باشد دعوا در جایی مطرح می شود که خوانده در آنجا مال غیرمنقول دارد و بالاخره اگر خوانده در ایران مال غیرمنقول نیز نداشته باشد خواهان باید در‌ دادگاه محل اقامتگاه خود، اقامه دعوا نماید.

لذا صلاحیت محلی دادگاهها از قواعد مربوط به نظم عمومی نیست و فلسفه اصل صلاحیت محل اقامتگاه خوانده، اصل برائت خوانده و عدم تحمیل بار اضافه به نامبرده قبل از اثبات ادعای خواهان است که به موجب این اصل، در ابتدای طرح دعوا، خواهان دعوا اولی تر از خوانده برای تحمل این هزینه است.

مطلب مرتبط: نمونه رای دادگاه صالح در دعاوی علیه خواندگان متعدد

ایراد عدم صلاحیت محلی دادگاه توسط خوانده

اگر دعوا در دادگاهی مطرح گردد که از نظر محلی صالح به رسیدگی نباشد، دو فرض قابل تصور است 1) خوانده دعوا نسبت به این مورد، ایراد مطرح می نماید و یا 2) خوانده بنا به هر علتی از طرح این ایراد، خودداری می نماید. چنانچه دعوا در دادگاهی مطرح گردد که از نظر محلی صالح نباشد، بطور معمول خوانده دعوا در نخستین جلسه دادرسی، این ایراد را مطرح می نماید تا در صورت پذیرش، پرونده به دادگاه صالح ارجاع داده شود و او فرصت بیشتری جهت تدارک دفاعیات خویش داشته باشد و هم چنین با توجه به محل دادگاه صالح، مشکلات کمتری برای او در مورد پاسخ به دعوا وجود خواهد داشت.

خوانده دعوا می بایست تا پایان اولین جلسه دادرسی، ایراد عدم صلاحیت دادگاه را مطرح نماید (ماده 88 قانون آیین دادرسی مدنی). اگر خوانده تا پایان جلسه اول، این ایراد را مطرح کند، مطابق با ماده ۸۹ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی ناظر به بند 1 ماده 84 همان قانون، دادگاه، قرار عدم صلاحیت صادر می نماید و پرونده را به دادگاه صالح ارجاع می دهد. اما چنانچه خوانده تا پایان جلسه اول، این ایراد را مطرح ننماید، مطابق با ماده ۹۰ قانون فوق الذکر، دادگاه به رسیدگی خود ادامه میدهد و به این ایراد اگر بعدا مطرح شود، ترتیب اثر نخواهد داد. خواهان دعوا به دو علت ممکن است دعوا را در دادگاهی که صلاحیت ندارد، اقامه نماید:

1) سهوا و‌ بعلت عدم اطلاع از قوانین و مقررات

2) تعمداً و در جهت نقض قوانین و یا اذیت و آزار خوانده

حال ممکن است این سوال مطرح گردد که در صورت طرح دعوا در دادگاهی که صالح به رسیدگی نیست (سهوا یا عمدا) و عدم طرح ایراد به صلاحیت توسط خوانده (سهوا یا عمدا) تکلیف دادگاه چه می باشد؟ آیا دادگاه می تواند به این دعوا رسیدگی نماید؟

در پاسخ به این پرسش می توان اینگونه بیان نمود که در قانون سابق آیین دادرسی مدنی، طرفین دعوا می توانستند با یکدیگر توافق نمایند که دادگاه دیگری در عرض دادگاه صالح، به دعوای آنان رسیدگی نماید بدین شرط که توافق طرفین بصورت اعلام در دادگاه و قید در صورتجلسه و‌ یا بموجب سند رسمی جداگانه انجام می گرفت پس در قانون سابق، عدم ایراد به صلاحیت، دادگاه غیرصالح را مکلف به رسیدگی نمی کرد اما در قانون جدید آیین دادرسی مدنی چنین چیزی (توافق طرفین) پیش بینی نگردیده است که این امر در دو فرض قابل تصور است:

فرض اول) حتی در صورت توافق و تراضی اصحاب دعوا، امکان رسیدگی در دادگاهی که صلاحیت محلی ندارد، وجود ندارد. نکته آنکه این امر، مخالف اصول و قواعد می باشد چراکه قوانین مخیره در جهت منفعت عموم جامعه تدوین شده اند و با تراضی طرفین دعوا، قابل عدول می باشند.

فرض دوم) رسیدگی نمودن به دعوایی که در صلاحیت محلی دادگاه نیست، نیازی به توافق طرفین دعوا ندارد و به صرف عدم ایراد خوانده کفایت می کند. اما نکته مهم آن است که در صورت عدم ایراد خوانده به صلاحیت دادگاه، دادگاه این اختیار را خواهد داشت که یا به دعوا رسیدگی نماید و یا اینکه پرونده را به دادگاه صالح ارجاع دهد.

بیشتر بخوانید: نمونه رای صلاحیت دادگاه متاثر از اقامتگاه مندرج در سامانه ثنا

مساله مهم دیگری که می بایست بدان توجه نمود این است که قاعده رعایت صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده، به جهت رعایت مصلحت وی تبیین شده است که در برخی موارد می توان از آن عدول نمود اما در ارتباط با رسیدگی به دعاوی مانند دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول که قانونگذار مقرر نموده که دادگاه محل وقوع مال، صالح به رسیدگی است قطعا بنا به دلایلی از قبیل اینکه انجام اموری مانند تحقیقات محلی و … آسان تر انجام گیرد، پیش بینی شده است پس در این قبیل موارد نمی توان طرفین دعوا را مخیر نمود که مقررات مربوط به رعایت صلاحیت محلی دادگاه را نادیده بگیرند و دعوا را در دادگاه غیر صالح اقامه نمایند.