مجازات صدور چک از حساب مسدود چیست؟

صدور چک از حساب مسدود

گاهی اوقات مشاهده می گردد که حساب جاری متعلق به فردی، توسط بانک یا خود فرد و یا بنا به دستور قضایی مسدود گردیده اما صاحب حساب با استفاده از دسته چکی که سابقاً اخذ نموده بوده است، اقدام به صدور چک می نماید. قطع به یقین این چک قابلیت پرداخت نخواهد داشت چراکه اولاً چک صادره از حساب مسدود قابلیت ثبت در سامانه صیادی را ندارد ثانیاً با توجه به اینکه چک از یک حساب مسدود صادر شده است، گویا فرد دیگر حسابی در بانک ندارد. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص‌ مجازات صدور چک از حساب مسدود مطابق با قانون صدور چک پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: نحوه صدور دستور عدم پرداخت وجه چک مطابق با ماده 14 قانون صدور چک

مجازات صدور چک از حساب مسدود

در خصوص اعمال مجازات فردی که اقدام به صدور چک از حساب مسدود نموده، تا پیش از سال 1353 میان محاکم وحدت نظر وجود نداشت. عده ای این اقدام را در حکم صدور چک بلامحل می دانستند و عده ای دیگر معتقد بودند که این اقدام، به کلاهبرداری شباهت بیشتری دارد بنا به اختلاف نظر میان محاکم، هیات عمومی دیوانعالی کشور در تاریخ ۲۹-۰۳-۱۳۵۳ در این خصوص اعلام نظر نمود که اگر حسابی در بانک مسدود شده باشد اساساً دیگر حسابی در آن بانک برای فرد وجود ندارد حال اگر آن شخص با علم به این موضوع مبادرت به صدور چک نماید، اقدام وی موضوعاً از ماده ۳ قانون صدور چک بلامحل مصوب خرداد ۱۳۴۴ خارج نبوده چراکه ماده فوق الاشاره، در خصوص موضوعاتی اعم از آنکه چک از حساب مسدود صادر شده باشد یا آنکه چک بنا به عللی از قبیل خط خوردگی قابل پرداخت نباشد و ... می باشد. 

بنابراین اگر کسی با علم و اطلاع نسبت به این موضوع که حساب وی مسدود است، چکی را صادر نماید مجازات او حداکثر مجازات تعیینی در ماده 7 قانون صدور چک، خواهد بود. (مستنبط از ماده 10 قانون صدور چک)

نکته مهم دیگر آن است که با توجه به تعیین حداکثر مجازات مندرج در ماده 7 قانون صدور چک برای کسی که با علم به مسدود بودن حساب مبادرت به صدور چک نموده است، بنظر می رسد که مقنن این عمل را نزدیک به جرم کلاهبرداری دانسته است. حال ممکن است این سوال مطرح گردد که با توجه به تعیین مجازات به نحو فوق، آیا می توان در خصوص مجرم (صادرکننده چک از حساب مسدود) با اعمال کیفیات مخففه، مجازات را کاهش داد یا تبدیل نمود؟ در پاسخ به این پرسش می توان اینگونه بیان نمود که دادگاه می تواند در صورت احراز جهات تخفیف مجازات که در ماده 22 قانون مجازات اسلامی بدان اشاره شده است، مجازات صادرکننده چک را تخفیف داده و یا تبدیل نماید بنابراین منعی در این خصوص برای قاضی رسیدگی کننده به پرونده وجود ندارد. (مستنبط از نظریه مشورتی شماره ۷/۶۵۷۱ مورخ ۲۲-۰۹-۱۳۷۳)

مورد مهم دیگری که به کرات در محاکم مشاهده می گردد آن است که فردی با سوء استفاده از دسته چکی که متعلق به فرد دیگری است، مبادرت به صدور چک می نماید. بطور مثال برادری دسته چک برادر دیگر خود را در اختیار دارد و با تظاهر به آنکه چک و حساب متعلق به خودش می باشد با درج امضایی اقدام به صدور چک می نماید در این حالت به نظر نمی رسد که این اقدام در زمره مصادیق صدور چک بلامحل تلقی گردد چراکه این جرم مربوط به زمانی است که فرد از حساب متعلق به خود، چک صادر نموده باشد نه حساب متعلق به دیگری. عنوان مجرمانه این اقدام، حسب مورد کلاهبرداری، جعل و یا استفاده از سند مجعول خواهد بود. ناگفته نماند که اگر دسته چک دزدیده شده باشد، مجازات جرم سرقت نیز به مجازات های فوق اضافه می گردد.

در خصوص صدور چک از حساب مسدود با علم و اطلاع صورت‌ جلسه نشست قضائی استان مرکزی/ شهر محلات مورخه 18-10-1397 در پاسخ به پرسش: «فرد «الف» با علم به بسته بودن حساب خود اقدام به صدور چک و خرید اموال از آقای «ب» می نماید؛ آیا صدور چک از حساب مسدود توسط فرد «الف» مانور متقلبانه موضوع جرم کلاهبرداری محسوب می گردد یا موضوع مشمول ماده 10 قانون چک می باشد؟ آیا خرج کردن چک های فاقد اعتبار و مسروقه و خرید مال در قبال آن کلاهبرداری محسوب می گردد؟» بیان داشته است:

نظر هیئت عالی

سوال اول؛ نظریه اتفاقی قضات محترم دادگستری شهرستان محلات موجه و مورد تائید است. سوال دوم؛ انجام معامله (خرید مال) با دادن چک مسروقه و با وجود علم به مسروقه بودن آن از مصادیق مانور متقلبانه به منظور بردن مال غیر محسوب می شود و لذا مشمول مجازات کلاهبرداری است؛ لکن خرج کردن چک مسدودی (غیر قابل پرداخت) با فرض اصالت و صحت آن مشمول بزه کلاهبرداری نمی باشد و حسب مورد تحت عناوین صدور چک از حساب مسدود، چک پرداخت نشدنی (چنانچه از سوی صادرکننده خرج شود) قابل تعقیب است و نسبت به ثالث (ظهرنویس) صرفاً جنبه حقوقی دارد.

نظر اتفاقی

قسمت اول سوال، مشمول عنوان کلاهبرداری نیست و موضوع مشمول ماده 10 قانون صدور چک محسوب می گردد. درست است که صدور چک از حساب مسدود با علم به مسدود بودن حساب یک نوع مانور متقلبانه محسوب می گردد، ولیکن قانون گذار موضوع را تخصیص زده و از عنوان عام کلاهبرداری خارج نموده است. در خصوص قسمت دوم سوال؛ صرف دادن چک های مسروقه و چک های مسدودی عنوان کلاهبرداری را ندارد؛ حتماً باید مانور متقلبانه صورت پذیرد تا موضوع مشمول عنوان کلاهبرداری قرار گیرد. البته برخی معتقدند خرج کردن چک های مسروقه و فاقد اعتبار استفاده از وسایل متقلبانه محسوب و در صورت بردن مال موضوع مشمول عنوان کلاهبرداری قرار می‌گیرد.