احاله پرونده در دعاوی کیفری چیست؟ شرایط انجام آن کدام است؟

تعریف احاله

مطابق با موازین و مندرجات قانونی موجود، رسیدگی به جرائم علی‌الاصول در صلاحیت دادسرا یا دادگاه محل وقوع جرم می‌باشد (به صراحت صدر ماده 310 قانون آیین دادرسی کیفری). این امر بدان معنا است که دادگاه یا دادسرای صالح به رسیدگی به جرم، دادسرا یا دادگاه محل وقوع جرم می‌باشد که شکایت شاکی در آنجا رسیدگی می‌گردد. علت آنکه دادسرا یا دادگاه محل وقوع جرم، صالح به رسیدگی انتخاب شده است آن است که از حیث دسترسی به شاکی و متهم و هم‌چنین انجام تحقیقات مقدماتی پیرامون موضوع جرم، این محل مناسب‌تر می‌باشد. اما در بعضی از موارد ممکن است که دادگاه محل وقوع جرم بنا به دلایل مصرح قانونی وفق ماده 419 قانون آیین دادرسی کیفری، به جرم ارتکابی رسیدگی ننموده و پرونده را به مرجع دیگری جهت رسیدگی ارجاع نماید. به این اقدام، یعنی ارجاع پرونده از حوزه قضایی محل وقوع جرم، به حوزه قضایی دیگر، «احاله» گفته می‌شود. واژه احاله در لغت به معنای واگذار کردن کار به دیگری، ارجاع، انتقال، محول، واگذار، چاره‌سازی و … می‌باشد. در اصطلاح علم حقوق احاله به معنای آن است که رسیدگی به جرمی به جهت مصالح خاصی از دادگاه صلاحیت‌دار محلی به دادگاه هم‌عرض دیگری ارجاع داده شود. به بیانی دیگر احاله عبارت است از واگذاری رسیدگی به یک اتهام، از دادگاه واجد صلاحیت محلی، به دادگاه دیگری که اصولاً صلاحیت محلی رسیدگی به آن جرم را ندارد. در نتیجه با انجام احاله، دادگاهی که رسیدگی به جرم به آن واگذار می‌شود، به طور استثنایی به جرمی رسیدگی می‌نماید که از فاقد صلاحیت محلی در رسیدگی به آن جرم است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص احاله پرونده در دعاوی کیفری و شرایط انجام آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: جهات رد دادرس در دعاوی کیفری

شرایط انجام احاله در دعاوی کیفری

مطابق با قانون آیین دادرسی کیفری، اصل بر عدم احاله است (چراکه احاله از استثنائات مربوط به قواعد صلاحیت محلی به شمار می‌­رود و با آن مخالف است.) لذا باید موارد آن معین بوده و توسط قانونگذار به صورت صریح بیان شده باشند. به دلالت ماده 419 قانون آیین دادرسی کیفری موارد انجام احاله اعم است از زمانی که متهم یا بیشتر متهمین در حوزه قضایی دادگاه دیگری اقامت داشته باشند و یا آنکه محل وقوع جرم از دادگاه صالح دور باشد به صورتی که آن دادگاه به جهت نزدیک‌تر بودن بهتر بتواند به موضوع جرم رسیدگی نماید. ذکر ابن نکته حائز اهمیت است که علاوه بر موارد فوق‌الاشاره در برخی موارد ممکن است که به جهت لزوم حفظ نظم و امنیت عمومی، بنا به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه یا دادستان کل کشور و تجویز دیوان عالی کشور، احاله انجام گیرد. (مستنبط از ماده 420 قانون آیین دادرسی کیفری)

مراحل انجام احاله در دعاوی کیفری

اگر دلیل انجام احاله در دادگاه کیفری به جهت دور بودن محل اقامت متهم یا متهمین و یا دور بودن محل وقوع جرم از دادگاه صالح باشد، اگر هر دو دادگاه در یک استان باشند، انجام احاله با درخواست دادستان یا رییس حوزه قضایی مبدأ و موافقت شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استان صورت می‌گیرد که به این نوع احاله، اصطلاحاً احاله «درون استانی» گفته می‌شود اما اگر دو دادگاه در استان‌های مختلف باشند، با درخواست اشخاص فوق‌الذکر و موافقت دیوان عالی کشور صورت می‌پذیرد (احاله برون استانی). شایان ذکر است در ارتباط با جرائم ارتکاب‌یافته در صلاحیت سازمان قضایی نیروهای مسلح، انجام احاله بنا به درخواست دادستان نظامی یا رییس سازمان قضایی استان و با موافقت رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح صورت می‌گیرد. (مستند به ماده 418 قانون آیین دادرسی کیفری) 

اما همانگونه که پیش‌تر نیز عرض گردید، گاهی اوقات ممکن است که ضرورت انجام احاله بدلیل رعایت حفظ نظم و امنیت جامعه باشد در این‌صورت احاله پرونده با پیشنهاد رئیس قوه قضائیه یا دادستان کل کشور و تجویز دیوان عالی کشور، انجام می‌شود. اما اگر جرم ارتکابی در زمره جرائم نظامی باشد، رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح رأساً می‌تواند پرونده را به دادگاه دیگری احاله دهد. نکته مهم و قابل توجه آن است که مرجع رسیدگی‌کننده به درخواست احاله همواره می‌بایست از جهت درجه، بالاتر از دادگاه درخواست‌دهنده باشد. لذا در احاله پرونده‌ای از حوزه‌ای به حوزه دیگر یک استان، موافقت شعبه اول دادگاه تجدیدنظر همان استان لازم است و چنانچه از حوزه یک استان به استان دیگر باشد، موافقت دیوان عالی کشور لازم خواهد بود.

بیشتر بخوانید: صلاحیت بازپرس در رسیدگی به جرائم چیست؟

نکات مهم در خصوص احاله پرونده در دعاوی کیفری

1) به جز موارد مصرح قانونی در خصوص موارد احاله، انجام آن در سایر موارد امکان‌پذیر نبوده و فقط می‌توان با انجام نیابت قضایی پرونده را به حوزه دیگری ارسال نمود. تفاوت نیابت قضایی با احاله در آن است که در نیابت قضایی امکان صدور رای توسط مرجع مجری نیابت وجود ندارد و آن مرجع فقط می‌بایست تحقیقات مورد نظر مرجع اعطاءکننده نیابت را انجام داده و مجدد پرونده را به مرجع معطی نیابت ارسال نماید اما در احاله پرونده جهت رسیدگی و صدور رای به مرجع قضایی دیگری ارسال می‌شود.

2) احاله پرونده در دعاوی کیفری امری استثنایی بر صلاحیت محلی دادگاه‌های کیفری است بنابراین تحت هیچ شرایطی نمی‌توان پرونده را به دادگاهی ارسال نمود که صلاحیت ذاتی ندارد بطور مثال احاله پرونده از دادگاه کیفری یک کرمان به دادگاه کیفری یک شیراز بعد از موافقت دیوان‌ عالی کشور امکان‌پذیر است اما امکان احاله پرونده از دادگاه کیفری یک کرمان به دادگاه انقلاب شیراز ممکن نمی‌باشد.