تامین دعوای واهی چیست؟

تامین دعوای واهی

دعوای واهی دعوایی است که خواهان بر علیه خوانده جهت ایذاء وی مطرح نموده است که ظاهراً واهی بوده و بدون ورود به ماهیت دعوی می‌توان به واهی بودن آن پی برد. چنانچه خواهان، دعوای واهی علیه خوانده مطرح نماید، خوانده می‌تواند از دادگاه درخواست نماید که از خواهان تامینی اخذ شود تا در صورت شکست خواهان، خسارات دادرسی خوانده از محل تامین، جبران شود. ایراد تامین دعوای واهی لزوماً می‌بایست از سوی خوانده مطرح گردد و دادگاه نمی‌تواند رأساً از خواهان تامین دعوای واهی اخذ نماید. در صورت پذیرش ادعای خوانده، از خواهان تامین مناسب اخذ می‌گردد. پذیرش ایراد طرح دعوای واهی از این منظر حائز اهمیت است که امروزه دستگاه قضایی ما با حجم زیادی از پرونده‌ها مواجه می‌گردد که صرفاً برای اطاله دادرسی و یا ایذاء طرف مقابل مطرح گردیده‌اند بنابراین طرح این ایراد در مرحله بدوی می‌تواند از حجم پرونده‌های واهی جلوگیری نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در ارتباط با تامین دعوای واهی و اوصاف آن پرداخته شود.

اوصاف تامین دعوای واهی

مستند به مواد 109 و 110 قانون آیین دادرسی مدنی، ایراد تامین دعوای واهی اوصافی دارد که در ذیل بدان می‌پردازیم:

1- ایراد تامین دعوای واهی لزوماً می‌بایست مورد درخواست خوانده قرار گیرد و دادگاه نمی‌تواند رأساً این تامین را مقرر نماید.

2- مهلت ایراد تامین واهی تا پایان جلسه اول دادرسی است.

3- اگر دادگاه ایراد تامین دعوای واهی را بپذیرد، قرار تامین دعوای واهی صادر و رسیدگی به دعوی را منوط به سپردن تامین از جانب خواهان می‌کند.

4- میزان تامین بستگی به نظر قاضی رسیدگی‌کننده به پرونده دارد و نظر ایشان غیرقابل اعتراض است.

5- تامین واهی می‌تواند نقد یا غیرنقد باشد و میزان آن بستگی به نظر دادگاه دارد.

6- مهلت سپردن تامین از مواعد قضایی بوده و بستگی به نظر قاضی رسیدگی‌کننده به پرونده دارد.

7- تا زمانی که مهلت خواهان جهت سپردن تامین منقضی نشده است، رسیدگی به دعوی با صدور قرار توقیف دادرسی، متوقف می‌شود.

8- چنانچه خواهان تامین مورد نظر دادگاه را نسپارد، به درخواست خوانده قرار رد دادخواست خواهان توسط دادگاه صادر می‌گردد. اما اگر مهلت مقرر سپری شود و خوانده تقاضای رد دادخواست خواهان را ننماید و سپس خواهان تامین مورد نظر را بسپارد، دادخواست خواهان رد نمی‌شود. (مستند به ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی)

به بیانی دیگر قرار تامین دعوای واهی، اقدامی احتیاطی حسب تقاضای خوانده می‌باشد تا سوء استفاده خواهان از حق، موجب ضرر خوانده نگردد. مطابق اصل سی و چهارم قانون اساسی، دادرسی حق افراد است و همه افراد حق دارند برای رسیدن به مطالبات خود به دادگاه مراجعه کرده و دادخواهی نمایند. اما این حق، حقی مطلق نبوده و مدعی نمی‌تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر نماید.

همانگونه که بیان شد، ایراد تامین دعوای واهی حتما می‌بایست از سوی خوانده دعوا در قالب یک درخواست و تا پایان جلسه اول دادرسی مطرح گردد. بنابراین دادگاه رأساً اقدام به انجام این امر نمی‌نماید و انجام آن منوط به درخواست خوانده می‌باشد. در صورتی که دادگاه با درخواست خوانده موافقت نماید و دستور پرداخت تامین به خواهان داده شود، اگر خواهان طی مهلت مقرر (موعد قضایی) اقدام به پرداخت تامین ننماید، دادرسی متوقف می‌گردد و در صورتی که مهلت پایان پذیرد و خواهان تامین را نپردازد، به درخواست خوانده، دادگاه قرار رد دادخواست خواهان را صادر می‌نماید. نتیجه اینکه قرار تامین باید به خواهان ابلاغ شود و این مهلت از تاریخ ابلاغ شروع می‌شود و قرار صادره قابل شکایت نمی‌باشد.

قابل ذکر است که اگر دادگاه احراز نماید که هدف خواهان از طرح دعوا صرفاً اطاله دادرسی و غرض‌ورزی و تاخیر در انجام تعهد بوده است، چه ایراد از سوی خوانده شده باشد چه نشده باشد، خواهان را ضمن صدور حکم یا قرار، به پرداخت سه برابر هزینه دادرسی به نفع دولت محکوم می‌نماید. (تبصره ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی)

لازم به توضیح است که در مرحله واخواهی نمی‌توان ایراد طرح دعوای واهی را مطرح نمود چراکه واخواهی دعوای جدیدی نیست بلکه ادامه دعوای مرحله بدوی است و واخواه همان خوانده دعوای نخستین می‌باشد و اخذ تامین از واخواه خلاف اصل رعایت حقوق دفاعی است اما واخواه (خوانده دعوای بدوی) می‌تواند از دادگاه تقاضای اخذ تامین از واخوانده (خواهان دعوای بدوی) را نماید.

مطلب مرتبط: شرایط اخذ تامین از اتباع بیگانه

استثنائاتی که امکان طرح ایراد دعوای واهی وجود ندارد

1- دعاوی مستند به سند رسمی (نمی‌توان دعاوی مستند به سند رسمی را واهی تلقی نمود.)

2- دعاوی مستند به برات، سفته و چک (چه واخواست شده باشد یا نشده باشد.)

3- دعاوی علیه تاجر ورشکسته (متوقف) (وفق ماده 110 قانون آیین دادرسی مدنی)

4- مواردی که قانون امور حسبی مراجعه به دادگاه را مقرر داشته است مانند تحریر ترکه.

مستندات قانونی مرتبط با تامین دعوای واهی

صورت‌جلسه نشست قضائی استان اصفهان/ شهر گلپایگان مورخ ۱۳۹۴/۱۲/۱۹

آیا تبصره ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی منصرف از دعاوی اعسار است؟ به عبارت دیگر آیا تبصره ماده مزبور در کلیه دعاوی از جمله اعسار نیز قابل اعمال است یا خیر؟ یا اینکه در خصوص دعاوی اعسار، ماده 12 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی 1394 حاکم است؟

نظر هیئت عالی

تبصره ذیل ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی به طور عموم و اطلاق مشمول کلیه دعاوی از جمله اعسار می‌باشد و حکم مندرج در قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی امری مجزی و متمایز از موضوع فوق بوده و نافی اعمال آن (تبصره ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی) نخواهد بود و از عمومات حاکم بر طرح هرگونه دعوای حقوقی او مبلغ جریمه مندرج در آن به صندوق دادگستری واریز می‌شود.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 2122/95/7 شماره پرونده: 1253-1/127-95 تاریخ نظریه: 1395/08/24

در صورتی که خواهان طرح دعوی نموده و مطالبه اعسار نماید و با اعسار وی موافقت شود پس از جریان دعوی اصلی وی محکوم به بطلان گردد آیا دادگاه می‌تواند بابت دعوی واهی وی را محکوم به پرداخت خسارت نماید و یا در خاتمه دعوی می‌شود وی را محکوم به پرداخت هزینه دادرسی کرد؟

اولاً) صرف محکوم شدن خواهان به بی‌حقی دلیل بر واهی بودن دعوای وی نمی‌باشد و برابر تبصره ماده 109 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی چنانچه بر دادگاه محرز شود که منظور از اقامه دعوا تأخیر در انجام تعهد یا ایذاء طرف یا غرض‌ورزی بوده، دادگاه مکلف است در ضمن صدور حکم یا قرار، خواهان را به تادیه سه برابر هزینه دادرسی به نفع دولت محکوم نماید. ثانیاً) حکم به بطلان دعوای اصلی به معنای واهی بودن دعوای اعسار، آن هم بعد از پذیرش اعسار از سوی دادگاه، نمی‌باشد. ثالثاً) برابر ماده 511 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی هزینه دادرسی در صورتی از مدعی اعسار قابل دریافت است که در دعوای اصلی محکوم‌له واقع شود و در فرض سؤال چنین امری محقق نشده است. بنابراین، مطالبه این هزینه قانوناً میسر نیست.