نحوه اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری

اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری

دیوان عالی کشور یکی دیگر از مراجع قضایی در رسیدگی به دعاوی اعم از حقوقی و کیفری است. هر شعبه دیوان عالی کشور دارای یک رییس و دو مستشار می‌ باشد. قلمرو صلاحیت محلی دیوان عالی کشور، تمام کشور است و محل استقرار آن در تهران و بعضی شعب آن در قم می‌باشد. اصولاً پس از آنکه حکم صادره، قطعیت یابد، دیگر امکان رسیدگی مجدد به دعوا وجود نخواهد داشت مگر در مواردی خاص و استثنایی. مطابق با قوانین و مقررات موجود، حکم در موارد ذیل قطعی است:

الف) در شرایطی که هنگام صدور، وفق قانون، قطعی و غیرقابل اعتراض باشد. (وفق ماده 427 قانون آیین دادرسی کیفری)

ب) در فرضی که در زمان صدور، حکم، قابل اعتراض بوده باشد اما طی فرجه مقرر قانونی، اعتراض صورت نگرفته و قطعی شده باشد.

ج) در فرضی که در زمان صدور، حکم، قابل اعتراض بوده باشد و طی فرجه مقرر قانونی، اعتراض صورت گرفته و در دادگاه صالح، رسیدگی و حکم مقتضی صادر شده باشد.

نکته مهم و قابل توجه آن است که بعد از قطعیت حکم، مفاد حکم صادره صحیح فرض شده و مورد مشمول قاعده اعتبار امر مختومه گردیده و‌ دیگر امکان رسیدگی مجدد به پرونده وجود نخواهد داشت مگر در مواردی استثنایی که بتوان دوباره رسیدگی مجدد به پرونده را درخواست نمود. به این نحوه اعتراض بعد از قطعیت حکم، «اعاده دادرسی» گفته می‌شود.

انجام اعاده دادرسی در دعاوی کیفری به دو طریق ذیل امکان‌پذیر است:

الف) اعاده دادرسی عام با طرح درخواست در دیوان عالی کشور

ب) اعاده دادرسی خاص با طرح درخواست از رییس قوه قضاییه (اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری)

در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری در دیوان عالی کشور پرداخته شود.

مطلب مرتبط: اعاده دادرسی در دعاوی کیفری

نحوه اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری/ اعاده دادرسی خاص از طریق رییس قوه قضاییه

در اعاده دادرسی خاص از طریق رییس قوه قضاییه که به آن اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری گفته می‌شود، شخص معترض نسبت به رای قطعی صادر شده (اعم از حکم و قرار)، تنها برای یک مرتبه می‌تواند از رییس قوه قضاییه درخواست تجویز اعاده دادرسی را می‌نماید. بنابراین مقنن در کنار دیگر روش‌های اعتراض به احکام قطعی صادره، راه دیگری را برای اعتراض بر حکم خلاف شرع، حتی بعد از قطعیت آن، از طریق رییس قوه قضاییه پیش‌بینی نموده است. این روش از اعاده دادرسی، تابع یک ضابطه عام بوده و آن خلاف بیّن شرع بودن است فلذا محدود به مصادیق خاصی نمی‌باشد. منظور از خلاف بیّن شرع بودن آن است که احکام مندرج در شرع، در ارتباط با موضوع آن پرونده، بقدری روشن و واضح باشد که حکم دادگاه به نحو آشکاری برخلاف آن صادر شده باشد.

نکته مهم و قابل توجه آن است که علاوه بر اصحاب دعوا، رییس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، رییس کل دادگستری استان و یا رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح، نیز می‌توانند اگر در انجام وظایف خود، رای قطعی اعم از آنکه در دادگاه حقوقی یا دادگاه کیفری صادر شده باشد را خلاف شرع بیّن تشخیص دهند، با ذکر مستندات، درخواست تجویز اعاده دادرسی را مطرح نمایند (وفق تبصره 3 ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری).

اگر رییس قوه قضاییه رای صادره قطعی شده را خلاف شرع بیّن تشخیص بدهد، پرونده را جهت رسیدگی مجدد به یکی از شعب دیوان عالی کشور ارسال می‌نماید نه دادگاه هم‌عرض. شایان ذکر است که مستنبط از ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، شعبه دیوان باید اقدام به رسیدگی ماهوی و شکلی نماید. شعبه دیوان در رسیدگی خود الزامی به تبعیت از نظر و تشخیص رییس قوه قضاییه ندارد و می‌تواند پس از رسیدگی به پرونده، رای پیشین صادره را ابرام نماید. نکته ای که نمی‌بایست از آن غفلت نمود آن است که وفق ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، فقط تجویز اعاده دادرسی برای رییس قوه قضاییه پیش‌بینی شده است نه نقض حکم صادره.

مطلب مرتبط: دستورالعمل اجرایی ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری

نکات مهم در اعاده دادرسی موضوع ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری

1- انجام اعاده دادرسی از طریق رییس قوه قضاییه فقط معطوف به احکام نبوده و هر حکم یا قرار قطعی صادره اعم از محکومیت، برائت و قرارها، از دادگاه‌های حقوقی، کیفری، انقلاب، نظامی و ... می‌تواند موضوع بررسی و تجویز اعاده دادرسی قرار گیرد. (مستنبط از تبصره‌های 1 و 2 ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری)

2- رای صادر گردیده از شعب دیوان عالی کشور بعد از اعاده دادرسی خاص (اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری) قطعی می‌باشد. ناگفته نماند که در فرضی که رییس قوه قضاییه، به جهتی خاص، رای را مغایر با شرع بیّن تشخیص دهد و پرونده را به شعب خاص دیوان عالی کشور ارجاع داده باشد، اگر رای صادره از شعبه دیوان عالی کشور بعد از تجویز اعاده دادرسی مجدداً از جهت دیگری غیر از آنچه که پیش از این با استناد به آن اعمال ماده 477 شده بوده است، خلاف شرع بیّن باشد، قابلیت اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری را خواهد داشت.

3- در گذشته انجام اعاده دادرسی مقید به مهلت بود و متقاضی مکلف بود که ظرف یک ماه از تاریخ قطعیت رای، درخواست خود را مطرح نماید اما در حال حاضر این تصریح وجود ندارد و هیچ یک از اقسام اعاده دادرسی من‌جمله اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، مقید به مهلت نمی‌باشد.