نحوه ابطال گزارش اصلاحی دادگاه

گزارش اصلاحی چیست؟

معمولا روال انجام گرفته در جامعه ما به اینصورت می باشد که مردم ابتدا اقدام به طرح دعوا بر علیه یکدیگر می نمایند و بعد از آن در جلسه دادگاه و با راهنمایی و تشویق قاضی دادگاه اقدام به سازش می نمایند. در اینصورت، سازش و شرایط آن در صورتجلسه نوشته میشود و به امضای قاضی دادگاه و طرفین دعوا رسیده و قاضی مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می نماید. در صورتی که میتوان قبل از طرح دعوا نیز، سازش صورت گیرد. گزارش اصلاحی صادر گردیده نسبت به طرفین و وراث و قائم مقام قانونی آنان لازم الاتباع می باشد. برخی از حقوقدانان معتقدند که گزارش اصلاحی در واقع عقد صلح است و عنوان رای بدان اطلاق نمی گردد فی الواقع نه حکم می باشد و نه قرار اما اعتبار اسناد رسمی را دارد. اما برخی دیگر اعتقاد دارند که گزارش اصلاحی دارای یک ماهیت دوگانه است که از حیث محتوا، عقد صلح و از حیث شکل، رای قضایی محسوب می شود و بر اساس این ماهیت مرکب، گزارش اصلاحی، صلح قضایی است (مانند مزایده که بیع قضایی است) که هم ماهیت مدنی دارد و هم ماهیت قضایی و قابلیت استناد دارد. فی الواقع گزارش اصلاحی عقد صلحی است که فقط میان نسبت به طرفین و وراث و قائم مقام قانونی آنها نافذ و معتبر است و مانند احکام دادگاهها به موقع اجرا گذاشته می شود. 

نکته مهم این است اگر گزارش اصلاحی کامل تکمیل نشود و هر دو طرف سازش را قبول نکنند، تبعاً تعهداتی که ضمن سازش انجام داده اند نیز بلااثر خواهد شد. قانون آیین دادرسی مدنی در مواد 184 و 185 به گزارش اصلاحی اشاره نموده است:

ماده ۱۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی

"دادگاه پس از حصول سازش بین طرفین به شرح فوق رسیدگی را ختم و مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می نماید مفاد سازش نامه که طبق مواد فوق تنظیم می شود نسبت به طرفین و وراث و قائم مقام قانونی آنها نافذ و معتبر است و مانند احکام دادگاهها به موقع اجرا گذاشته می شود، چه اینکه مورد سازش مخصوص به دعوای مطروحه بوده یا شامل دعاوی یا امور دیگری باشد."

ماده ۱۸۵ قانون آیین دادرسی مدنی

"هرگاه سازش محقق نشود، تعهدات و گذشت ‌هایی که طرفین هنگام تراضی به سازش به عمل آورده اند لازم الرعایه نیست."

مطلب مرتبط: گزارش اصلاحی چیست و چه کاربردی دارد؟

ابطال گزارش اصلاحی

اگر گزارش اصلاحی بنابر دلایلی به اشتباه صادر شده باشد، ذینفع می تواند درخواست ابطال آن را از مرجع صالح تقاضا نماید. برخی معتقدند که بدلیل آنکه گزارش اصلاحی در قالب دادنامه نگارش نمی شود و رای تلقی نمی گردد، نوعی قرارداد قضایی به شمار می رود که جهت تثبیت توافقات طرفین دعوا تنظیم میگردد بنابراین مشمول اعتبار امر قضاوت شده نمی باشد. اما برخی دیگر نظر مخالف دارند و اعتقاد دارند که چنین تحلیلی از مبانی قاطع و خدشه ناپذیری برخوردار نبوده و مآلاً صحت آن محل تردید جدی است. چراکه زمانیکه علیرغم وجود گزارش اصلاحی در خصوص موضوع مورد نزاع، طرفین بتوانند آزادانه و بدون هیچ قید و بندی مجدداً در خصوص همان موضوع به محکمه مراجعه نمایند پس فایده گزارش اصلاحی چیست؟ به عبارتی اگر صدور گزارش اصلاحی منجر به فصل خصومت نگردد، وضع مقررات مربوط به آن با حکمت مقنن سازگاری نخواهد داشت. ضمن آنکه عدم حکومت قاعده اعتبار امر محکوم بها بر گزارش اصلاحی منجر به صدور احکام متعارضی خواهد شد که با فلسفه قوانین شکلی حاکم بر دادرسی هم در تعارض آشکار است چراکه از یک طرف با گزارش اصلاحی مواجه هستیم که وفق ماده ۱۸۴ قانون آئین دادرسی مدنی لازم الاجراست و از طرفی رای دیگری در خصوص همان موضوع صادره شده که متفاوت با گزارش اصلاحی سابق است و بلاتردید این رای نیز لازم الاجرا خواهد بود. بدیهی است چنین وضعیتی به اختلاف موجود بین طرفین دعوا دامن زده و در نهایت اختلال در نظام قضایی را در پی خواهد شد.

لذا گزارش اصلاحی همانند هر سند عادی یا رسمی دیگری میتواند موضوع درخواست فسخ و یا ابطال گردد.

مطلب مرتبط: نمونه رای رد ابطال گزارش اصلاحی از سوی شخص ثالث

مصادیق گزارشات اصلاحی قابل الابطال، قابل شمارش نمی باشد و می بایست با هر مورد بنا به موضوع گزارش، تصمیم گیری شود در این صورت فردی که طرف دعوا بوده و مدعی است که گزارش اصلاحی بنا به دلایلی به اشتباه صادر گردیده می بایست ابطال آن را از دادگاه صالح درخواست نماید. مسلم است که توافق بین طرفین بدون رضایت هر دو طرف امکان پذیر نمی باشد. برای اینکه توافق دو طرف همراه با رضایت متقابل باشد، قیود و شروط ذیل باید فراهم گردد:

۱) یکسان بودن عنوان عقد

وحدت عنوان عقد بمعنای این است که عنوان عقد مورد توافق طرفین می بایست یکی باشد بطور مثال باید عنوان عقد مورد توافق هر دو طرف، عقد بیع باشد اما اگر قصد یکی از طرفین ‌ایجاب عقد بیع باشد و قصد طرف دیگر، قبول عقد صلح باشد، رضایت دو طرفه حاصل نگردیده است.

۲) یکسان بودن موضوع عقد

یکسان بودن موضوع عقد بدین معنا می باشد که موضوع عقد می بایست مورد توافق و رضایت هر دو طرف باشد بطور مثال اگر در یک معامله فروشنده ایجاب خود را صرفاً برای فروش خانه اعلام نماید اما خریدار قبول را برای خرید خانه همراه با اثاثیه آن اعلام دارد، این توافق دو طرفه حاصل نگردیده است.

۳) یکسان بودن وصف موضوع تراضی طرفین

اوصاف مورد تراضی و توافق طرفین می بایست یکسان باشد مثلا اگر فروشنده ایجاب خود را بر مبنای فروش شلوار جین اعلام دارد اما خریدار قبول خود را بدلیل خرید شلوار پارچه ای اعلام دارد توافق دو طرفه حاصل نگردیده است.

نتیجه اینکه اگر طرفین دعوی بر موضوعی تراضی و سازش نمایند که یکی از سه شرط فوق را دارا نباشد آن تراضی صحیح نبوده و قابل ابطال می باشد. همچنین با توجه به ماهیت گزارش اصلاحی که عقد صلح است، پس مانند سایر قراردادهای عادی یا رسمی دیگر می تواند موضوع بطلان یا فسخ قرار گیرد و طرح دعوی فسخ یا ابطال آن امکان پذیر می باشد. مضافاً همان گونه که ذکر شد، گزارش اصلاحی مشمول احکام و آثار عقد صلح است؛ بنابراین درخواست ابطال سازش از جمله (به سبب مخالفت با نظم عمومی یا اشتباه و اکراه) مجاز می باشد. مستند به ماده 6 قانون آیین دادرسی مدنی (عقود و قراردادهایی که مخل نظم عمومی یا بر خلاف اخلاق حسنه که مغایر با موازین شرع باشد در دادگاه قابل ترتیب اثر نیست.)

بیشتر بخوانید: دارا شدن ناعادلانه یا بلاجهت در حقوق ایران به چه معناست؟

مستندات قانونی مرتبط با ابطال گزارش اصلاحی

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/98/1485 شماره پرونده: ح 5841-721-89 تاریخ نظریه: 1398/10/08

آیا خواسته ابطال گزارش اصلاحی تنظیمی در دادگاه قابل استماع است یا خیر با توجه به ماده 24 قانون اجرای احکام و مواد 8 و 184 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 دستور موقت توقف عملیات اجرایی گزارش اصلاحی که منتهی به صدور اجرائیه دادگاه شده است وجاهت قانونی دارد یا خیر؟

1- با توجه به اینکه برابر ماده 184 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، گزارش اصلاحی حاوی مفاد سازش نامه و موارد توافق طرفین است، بنابراین اگر موجبی برای بطلان صلح و توافق آنان وجود داشته باشد، استماع دعوای بطلان آن با منعی مواجه نیست و با عنایت به اینکه دعوا، دعوای جدیدی تلقی می شود، مرجع صالح جهت رسیدگی به آن مطابق عمومات آیین دادرسی مدنی تعیین می گردد. 2- با توجه به اینکه مطابق ماده 184 قانون قانون مذکور، گزارش اصلاحی همانند احکام دادگاه ها به مورد اجرا گذارده می شود، با لحاظ مواد 8 و 316 قانون فوق جلوگیری از اجرای مفاد گزارش اصلاحی تابع عمومات مربوط به اجرای احکام دادگاه ها بوده و موجب قانونی جهت جلوگیری از اجرای آن با صدور دستور موقت از سوی دادگاه دیگر وجود ندارد.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/97/2974 شماره پرونده: 97-26-2974 تاریخ نظریه: 1398/05/14

1- صرف عدم اجرای تعهدات مذکور در گزارش اصلاحی موجب بطلان آن نیست؛ بنابراین در فرض سوال امکان طرح دعوای بطلان گزارش اصلاحی وجود ندارد. 2- از آنجا که گزارش اصلاحی به مانند احکام دادگاه به موقع اجرا گذاشته میشود و با صدور این گزارش، دادرسی که پس از تقدیم دادخواست کامل به جریان افتاده است قطع می گردد، چنانچه طرفین در سازش ­نامه توافق کرده باشند که در صورت عدم انجام تعهد از سوی متعهد، سازش ­نامه کان لم یکن تلقی شود و بر این مبنی گزارش اصلاحی صادر شده باشد، در فرض سوال مادام که با احراز شرط فاسخ، حکم قطعی مبنی بر ابطال گزارش اصلاحی (تایید انفساخ صلح) صادر نشده است، مفاد آن به اعتبار و قوت خود باقی است.