عده وفات چیست؟

عده وفات

عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند. (ماده ١١٥٠ قانون مدنی) یکی از انواع عده که زن می بایست آن را رعایت نماید، عده وفات می باشد. در قرآن کریم نیز به عده وفات اشاره گردیده و زن را مکلف به تبعیت از آن نموده است. لزوم این امر یعنی نگهداشتن عده برای وفات شوهر، بدلیل حفظ حرمت و احترام به ازدواجی است که بر اثر فوت شوهر از بین رفته است. حتی قانونگذار مقرر نموده است که بر عکس عده طلاق، زن باکره یا زن یائسه، در صورت فوت شوهر، مکلف به رعایت عده وفات می باشند.

بیشتر بخوانید: نحوه رجوع بعد از بخشش مهریه

مدت عده وفات

ماده ١١٥٤ قانون مدنی در مورد عده وفات بیان نموده است:

"عده وفات چه در دائم و چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تا‌ موقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روز ‌خواهد بود."

در قرآن کریم نیز همانند قانون مدنی در مورد مدت زمان ٤ ماه و ١٠ روز عده وفات، نام برده شده است. مدت عده وفات هم در ازدواج دائم و هم در ازدواج موقت یکسان است (٤ ماه و ١٠ روز) و تفاوتی میان این دو وجود ندارد و در هر دو مورد زن مکلف است که بعد از فوت همسر خود این مدت را عده نگه دارد. یعنی اینکه حتی در ازدواج موقت نیز در صورت فوت مرد، زن می بایست این مدت زمان را در عده باشد و نمی تواند طی این ٤ ماه و ١٠ روز مجدداً ازدواج نماید.

نگه داشتن عده وفات در همه حال برای زن اجباری می باشد حتی اگر زن باکره یا یائسه باشد باز هم مکلف است بدلیل احترام به همسر فوت شده خود، عده وفات را رعایت نماید.

در مورد زنان باردار نیز عده وفات تا زمان زایمان آنها می باشد به این شرط که فاصله بین فوت شوهر و زایمان زن از ٤ ماه و ١٠ روز بیشتر باشد در غیر اینصورت همان ٤ ماه و ١٠ روز می باشد. یعنی اگر فاصله بین فوت شوهر و زایمان زن از ٤ ماه و ١٠ روز بیشتر باشد، زن می بایست تا زمان زایمان، عده وفات را نگه دارد اما اگر این فاصله کمتر باشد، مدت عده همان ٤ ماه و ١٠ روز خواهد بود.

همچنین اگر مرد در عده طلاق بائن یا فسخ نکاح فوت کند، تاثیری در وضع زن نخواهد داشت. چراکه متوفی در زمان فوت نسبت به زن، بیگانه محسوب می شده است. این حکم در عده بذل مدت یا اتمام مدت نکاح موقت هم جاری است.

مطلب مرتبط: عده طلاق چیست و شامل کدام قوانین و مقررات می باشد؟

مستندات قانونی مرتبط با عده وفات

صورت جلسه نشست قضائی استان قم مورخ ۱۳۷۹/۱۰/۱۰

زنی به طلاق رجعی، مطلقه می‌شود و پس از انقضای عده طلاق، شوهر می‌کند. پس از مدتی مطلع می‌شود که شوهر اول وی پس از طلاق در ایام عده فوت کرده است، ازدواج دوم ایشان چه حکمی دارد؟ با توجه به این‌که ازدواج دوم به ثبت رسیده است، در صورت جدایی دادگاه چه حکمی می‌تواند، صادر کند بطلان یا فسخ؟

نظر هیئت عالی در فرض سوال هرگاه احد از طرفین، یا هر دو جاهل بر وجود مانع یا حرمت نکاح باشند و پیش از نزدیکی، آگاه و از هم جدا شوند، نکاح باطل است. چون جاهل بر وجود رابطه‌ی زوجیت یا حرمت نکاح بوده‌اند، حرمت ابدی ایجاد نمی‌شود. لذا اتفاق‌نظر ابرازی در نشست ‌قضایی دادگستری استان قم، تأیید می‌شود.

نظر اتفاقی مبدا عده وفات، روزی است که خبر مرگ شوهر به زن می‌رسد. با توجه به مواد 1050 و 1051 قانون مدنی، کسی که زنی را که در عده وفات است برای خود عقد کند در صورت علم به عده، عقد باطل و حرمت ابدی ایجاد می‌شود و در صورت جهل، عقد باطل است، لیکن حرمت ابدی در صورتی حاصل می‌شود که نزدیکی هم واقع شده باشد در فرض سؤال که ازدواج دوم قبل از شروع عده وفات واقع شده، عقد مذکور به حکم قانون و شرع باطل است و دادگاه باید حکم به بطلان آن صادر کند. در عین حال این امر، موجب ایجاد حرمت ابدی بین طرفین نخواهد شد.

بیشتر بخوانید: چگونگی مطالبه ارث در دادگاه

صورت جلسه نشست قضائی استان آذربایجان شرقی/ شهر هشترود مورخ ۱۳۷۹/۱۰/۰۵

آیا در دوران عده فسخ نکاح و طلاق اگر یکی از زوجین فوت نماید، رابطه توارث برقرار خواهد بود یا خیر؟

توضیح: مستفاد از ماده 943 قانون مدنی این است که اگر یکی از زوجین، داخل در مدت عدّه طلاق رجعی، فوت کنند، هر کدام از آن‌ها که زنده باشند، از دیگری ارث خواهد برد لکن چنان چه پس از انقضای مدت عده باشد، یا طلاق از نوع بائن باشد هیچ کدام از زوجین از یکدیگر، ارث نخواهد برد.

نظر هیئت عالی

نظر به این که ملاک حکم ماده 943 قانون مدنی این است که مطلقه رجعیه در حکم زوجه می‌باشد و به همین اعتبار، در صورت فوت هر یک از زوجین قبل از انقضای عده دیگری، از او ارث می‌برد و لیکن در طلاق بائن چون حق و امکان رجوع شوهر وجود ندارد و در مورد فسخ نکاح نیز موضوع رجوع منتفی است، در فرض سؤال، علی‌الاصول هیچ‌یک از زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند. بنابراین، اتفاق‌نظر که متضمن این معناست، مورد تایید است.

نظر اتفاقی

نظر به سکوت قانون، در خصوص رابطه توارث، در صورت فوت هر کدام از زوجین داخل در مدت عده فسخ نکاح و با توجه به ملاک و حکم ماده فوق که صراحت دارد: «مطلقه رجعیه در حکم زوجه است» ارث هم خواهد برد، اما در طلاق بائن چون امکان رجوع از شوهر سلب شده است و مطلقه بائنه در حکم زوجه نمی‌باشد، رابطه توارث برقرار نیست. با عنایت به وحدت ملاک از ماده فوق و این‌که در فسخ نکاح هم امکان رجوع منتفی است، به ‌نظر می‌رسد اگر در زمان عده فسخ نکاح، یکی از زوجین فوت کند و این فوت داخل در ایام عده نیز باشد، موجب می‌شود تا هیچ یک از زوجین از یکدیگر، ارث نبرند.